Ensiclopedia

N'ensiclopedìa a l'é na racòlta organisà ëd conossense generaj o specialisà, presentà an forma ëd vos ordinà për argoment o paròla-ciav. Soa funsion prinsipal a l'é cola ëd fornì anformassion ciàira, verificàbil, e acessìbil a un pùblich vast, servend coma strument d'educassion e consultassion.

L'idea d'organisé ël savèj uman ant na strutura unificà a l'ha ‘d reis antiche:

Naturalis Historia ëd Plinio ël Vej (sècol I d.C.): Considerà un dij prim tentativ ensiclopédich, a comprendìa 37 lìber an sla natura, l'art, e la stòria.

Euvre ëd Confuci (Cin-a antica): Racòlte ëd savèj filosòfich e polìtich.

Euvre dij monio: Manuscrit com ël Speculum Maius (Vincent ëd Beauvais, sécol XIII) a organisavo ël savèj teològich e sientìfich.

Enciclopedìe àrabe: 'l Kitab al-'Ibar d'Ibn Khaldun (sécol XIV) a tratava ëd stòria e sociologìa.

Enciclopédie ëd Diderot e d'Alembert (1751-1772): Rivolussionaria për soa impostassion crìtica a la religion e al podèj, a l'ha anspirà l'Iluminism.

Encyclopædia Britannica (1768-): Publicà an Anghiltèra, a dventà un model ëd precision e autorità.

Espansion dle enciclopedìe për famija (es. Enciclopedia Treccani an Italia, 1929).

Aparission d'enciclopedìe temàtiche (sientìfiche, stòriche).

Wikipedia (2001): La pì granda enciclopedìa colaborativa an linia, gratuìa e multilenga.

Enciclopedìe specialisà an linia: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Britannica Online.

A peulo classifichesse ant:

A coato tuti j'argoment (es. Enciclopedia Bompiani, Wikipedia).

A concentro su un camp specìfich (es. Enciclopedia dël Drit, Enciclopedia dla Mùsica).

Dedicà a la stòria e cultura local (es. Enciclopedia ëd Turin).

Stampà: Lìber tradissionaj, soens an vàire volum.

Digital: CD-ROM, sit internet, aplicassion.

Democratisassion dël savèj: A rendo l'anformassion acessìbil a tuti, sensa limit ëd classe o educassion.

Preservassion dla memòria: Registro ëd tradission, event, e conquiste sientìfiche.

Strument educativ: Base për jë studi scolàstich e professionaj.

Le fasi prinsipaj a comprendo:

• Racòlta dle anformassion: Arserche su font primarie e secondarie.
• Organisassion: Creassion ëd vos e ìndes.
• Verìfica: Control ëd l'acuratëssa dij contnù.
• Publicassion: Stampa o publicassion an linia.

Afidabilità: Ancoragié le contribussion competente e contrasté le fàusse neuve.

Sostenibilità econòmica: Manten-e proget gratuit com Wikipedia con donassion.

Agiornament: Ten-e cont ëd le neuve dëscoatà e dij cambiament sociaj.

Yongle Dadian (Cina, 1403-1408): La pì granda enciclopedìa manuscrita dla stòria (11.000 volum).

Encyclopédie méthodique (Fransa, 1782-1832): Oltre 200 volum organisà për dissiplin-e.

World Book Encyclopedia (Stat Unì, 1917): Popolar an scòle për soa semplificassion.

La paròla “ensiclopedìa” a ven dal grech enkyklios paideia (“educassion an sirconferensa”).

Wikipedia a l'ha pì ëd 60 milion ëd vos an 300 lenghe (2023), tuti scrivù da volontari.

L'Enciclopedia Britannica a l'ha chità soa version stampà dël 2012 për deje pì spassi al digital.

Le ensiclopedìe, dai papir a Wikipedia, a son ël rifless ëd la volontà uman-a ëd organisé e condivide ël savèj. Ant l'età dla digitalisassion, a continuo a evolve, ma a manten-o sò ròl ëd pont fra le generassion e le culture.