Torpeda Mark 24

Mark 24 Mine

Państwo	Stany Zjednoczone
Platforma przenoszenia	samoloty
Przeznaczenie	okrętów podwodnych
Historia
Lata konstrukcji	1942–1943
Lata używania	1943–1948
Dane techniczne
Długość	2,134 m
Średnica	0,66 m
Masa	308,7 kg
Napęd	silnik elektryczny
Prędkość	12 węzłów
Naprowadzanie	akustyczne

Torpeda Mark 24 Fido – amerykańska lotnicza akustyczna torpeda samonaprowadzająca przeznaczona do zwalczania zanurzonych okrętów podwodnych, używana operacyjnie w czasie II wojny światowej przez siły zbrojne Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Kanady.

Po wybuchu II wojny światowej w Stanach Zjednoczonych zaczęto zdawać sobie sprawę, że pomimo pacyfistycznego nastawienia części społeczeństwa także ten kraj będzie musiał w końcu przystąpić do działań zbrojnych. Uważna obserwacja operacji na morzu wskazywała nieprzygotowanie amerykańskich sił zbrojnych do wymogów współczesnego pola walki. Jednym z mankamentów był brak skutecznych środków do wykrywania i zwalczania okrętów podwodnych. W związku z tym wiosną 1941 roku w National Defense Research Committee (NDRC), utworzony został Wydział 6 kierowany przez dr Johna Tate, fizyka z Uniwersytetu Minnesoty, opracowujący sposoby modernizacji sprzętu hydrolokacyjnego^[1][a].

Jesienią 1941 roku US Navy zwróciło się do NDRC z propozycją opracowania projektu samonaprowadzającej broni przeciwko okrętom podwodnym. W trakcie spotkania naukowców i konstruktorów, które miało miejsce w Laboratorium Akustyki Podwodnej na Uniwersytecie Harvarda (ang. Harvard University's Underwater Sound Laboratory, HUSL), przedyskutowano wstępnie założenia projektowe i wymagania techniczne. Wkrótce odbyło się kolejne spotkanie, tym razem w ośrodku doświadczalnym US Navy (David Taylor Model Basin, DTMB) w Bethesda w stanie Maryland, gdzie przedstawiono podstawowe wymogi dotyczące nowej broni. Miała to być torpeda lotnicza o wymiarach dostosowanych do wyrzutnika standardowych bomb 1000 funtowych (454 kg), czyli nie przekraczająca długości 90 cali (ok. 2,29 m) i średnicy 19 cali (ok. 0,48 m), o masie ładunku wybuchowego wynoszącej do 100 funtów (45,4 kg). Silnik elektryczny miał zapewniać prędkość ok. 12 węzłów, zaś akumulator czas działania od 5 do 15 minut. Pasywny system naprowadzania miał mieć jak największy zasięg^[3].

Do prac nad rozwojem nowej broni zaangażowane zostały HUSL oraz Bell Telephone Laboratories, które już wcześniej prowadziły prace nad akustyką podwodną. Program otrzymał nazwę Projekt 61 kryptonim „Fido” i został uznany za ściśle tajny, z tego też m.in. powodu początkowo program istniał pod mającą maskować prawdziwy cel prac nazwą kodową „Mark 24 Mine”^[1]. W prace nad torpedą oprócz laboratoriów naukowych włączono również firmy komercyjne. Western Electric Co. miała skonstruować odpowiedni akumulator, lekki, odporny na wstrząsy i zachowujący niezbędne parametry a General Electric opracować odpowiedni silnik elektryczny, system sterowania oraz urządzenie kontrolujące pracę torpedy do chwili wykrycia celu^[3]. Całość badań miała odbywać się w David Taylor Model Basin, której pracownicy mieli wykorzystać swoje doświadczenie do zaprojektowania śruby i kadłuba torpedy. Projekt śruby wykonał odręcznie pracujący w Bethesda dr Karl Schönherr^[1].

Próby prototypów trwały od września do końca 1942 roku, ale już wcześniej, bo w czerwcu, US Navy zdecydowała się na zamówienie 5000 egzemplarzy produkcyjnych. W październiku 1942 roku ustalono ostateczny wygląd i parametry modelu produkcyjnego^[3]. W trakcie prób przeprowadzanych na jeziorze Quinsigamond w okolicy Worcester eksperymentatorzy zgubili jeden z egzemplarzy prototypowych, który został odnaleziony dopiero w sierpniu 1944 roku, wywołując lokalną sensację^[1]. Całość procesu produkcyjnego otrzymała na mocy zawartego kontraktu Western Electric, z tym, że akumulatory budowała firma Electric Storage Battery Co. a kadłuby torped wykonywane były w niewielkiej firmie zajmującej się na co dzień produkcją wanien^[3]. Ogółem wyprodukowano około 4000 egzemplarzy torped, nazwanych oficjalnie dla zachowania tajności projektu, miną Mark 24^[1].

Od 1944 roku do użycia weszła wersja rozwojowa, oznaczona Mark 27, przeznaczona do wystrzeliwania z okrętów podwodnych przeciwko celom nawodnym. W czasie II wojny światowej była stosowana wyłącznie na Pacyfiku^[3].

Torpeda akustyczna Mark 24 była niedużym pociskiem lotniczym o masie całkowitej 308,7 kg, długości 2,134 m, średnicy kadłuba 0,483 m i średnicy maksymalnej 0,66 m. Jej konstrukcja podzielona była na trzy części, łączone przy pomocy śrub. Przednia zawierała głowicę bojową z 41,77 kg materiału wybuchowego i w warunkach bojowych była mocowana do korpusu bezpośrednio przed podwieszeniem na nosicielu. W sekcji środkowej znajdował się system naprowadzania, cztery hydrofony rozmieszczone na obwodzie co 90° oraz akumulator. Część tylna zawierała napęd i stery^[1]. Konstrukcja kadłuba bazowała na skróconej wersji torpedy Mark 13^[3] i podobnie jak ona posiadała drewniane osłony układu sterującego, odpadające po uderzeniu w wodę^[1].

Pojemność baterii zapewniała torpedzie Mark 24 możliwość pływania przez maksymalnie 15 minut z prędkością 12 węzłów. Po zrzuceniu z wysokości 60-90 metrów przy prędkości samolotu około 220 km/h torpeda opadała na głębokość około 15 metrów i rozpoczynała krążenie w poszukiwaniu celu. W przypadku jego wykrycia pracę podejmował system naprowadzania. Po pierwszych doświadczeniach bojowych głębokość poszukiwania zwiększono do 45 metrów^[3]. Jeżeli torpeda nie odnalazła celu do czasu wyczerpania się akumulatora, opadała na dno^[1].

Fido była używana bojowo przez siły zbrojne Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Kanady. Jako pierwsza jednostka otrzymał je wyposażony w samoloty Liberator Mk III 86. Dywizjon Royal Air Force należący do Coastal Command. Pierwszy atak za pomocą nowej broni został przeprowadzony 12 maja 1943 roku, gdy jedna z trzech zrzuconych torped uszkodziła na Atlantyku U-Boot U-456, który zatonął kilka godzin później wraz z całą załogą^[4].

Amerykanie odnieśli swój pierwszy sukces przy zastosowaniu „Fido” w dwa dni później. Załoga łodzi latającej Catalina z dywizjonu VP-84 zaatakowała torpedą Mark 24 i bombami głębinowymi niemiecki U-640^[3]. W nową broń uzbrajane były zarówno dywizjony stacjonujące na lądzie, jak też działające z lotniskowców eskortowych^[4].

Ponieważ Amerykanie obawiali się, że w przypadku ujawnienia tajemnicy sposobu działania „Fido” przeciwnik będzie mógł z łatwością zastosować środki dla uniknięcia trafienia, budowę i użycie torpedy otoczono ścisłą tajemnicą. Miała temu służyć zarówno nazwa, sugerująca minę morską, jak też ściśle określone zasady użycia. Dostęp do nowej broni miała ograniczona liczba osób, zaś piloci w raportach stosowali kodowe oznaczenia dla opisania ataków torpedą Mark 24. Nie wolno jej było stosować w pobliżu lądu lub w przypadku, gdy istnieli świadkowie zrzutu^[1].

Według powstałego w sierpniu 1946 roku studium nr 289, oceniającego skuteczność zastosowania torped Mark 24 w czasie działań wojennych, broń została użyta w 204 atakach na okręty podwodne. Amerykanie wykonali 142 z nich, pozostałe były udziałem Brytyjczyków i Kanadyjczyków. Studium stwierdzało, że zatopiono w ten sposób 37 okrętów podwodnych (31 Amerykanie i sześć Brytyjczycy), w tym pięć japońskich, a uszkodzono dalszych 18 (z tego 15 przez Amerykanów)^[3]. Faktyczna liczba przypadków jest zapewne mniejsza, ale trudna do ustalenia, szczególnie że pewna część ataków przeprowadzana była łącznie torpedami i bombami głębinowymi, co sprawia trudność w ustaleniu faktycznego powodu zatonięcia nieprzyjacielskiej jednostki^[4].

Torpeda Mark 24 była w użyciu do 1948 roku^[3].

• Adam Głowacki. Fido – Zabójcza „mina”. „Nowa Technika Wojskowa”. 9 i 10, 2005. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
• Torpedo Mk. 24 Fido. uboat.net. [dostęp 2017-02-27]. (ang.).