Sztort
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 422.112-71 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| instrument dęty drewniany | |
| Podobne instrumenty | |
Sztort, dulcian – dawny instrument muzyczny z grupy aerofonów stroikowych, prototyp fagotu. Zbudowany jest ze smukłego, jednolitego klocka drewna, w którym wydrążone są dwa równoległe, lekko koniczne kanały połączone u dołu wygiętą w kolanko rurą. Korpus posiada siedem otworów bocznych, podczas gry zatykanych palcami. Drugi kanał jest nieco dłuższy od pierwszego; jego zakończenie stanowi czarę głosową. W otwór wlotowy pierwszego wstawiona jest zakrzywiona metalowa rurka, na którą nasadza się podwójny stroik[1][2][3].
W Polsce miał nazwę sztort[4], w Anglii – curtal[5], we Włoszech i w innych krajach europejskich – dulcian[6].
Budowany był w pięciu[1], czasami w sześciu wielkościach: sopran (dyszkant), alt, tenor, baryton, bas, i kontrabas (w Niemczech pod nazwą Choristfagott[5])[3]. Razem tworzyły rodzinę o łącznej skali od F1 do c2[7]. Niektóre instrumenty dookreślane mianem gedackt miały wylot zakryty perforowaną pokrywką, która – wbrew nazwie oznaczającej całkowicie zamkniętą piszczałkę – tłumiła dźwięk, nie obniżając przy tym jego wysokości[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Wynaleziony w XVI wieku, prawdopodobnie we Włoszech, do realizacji generałbasu, jako mniej hałaśliwy niż ówczesne instrumenty dęte blaszane instrument akompaniujący chórom[5]. Należał do najpopularniejszych instrumentów w muzyce renesansu i baroku[7]. Rozpowszechniony był w XVI wieku w kapelach dworskich i kościelnych[1].
W polskich źródłach historycznych pojawił się pod koniec XVI wieku, w piśmiennictwie dotyczącym praktyki muzycznej. Kilkadziesiąt sztuk odnotowanych jest w inwentarzu budowniczego instrumentów Bartłomieja Kiejchera[9].
W XVII wieku sztort został wyparty przez fagot i wyszedł z użycia[1]. Lokalnie (np. w Hiszpanii) używany był bez przerwy do wieku XX[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Baculewski et al. 2006 ↓, s. 869.
- ↑ dulcian, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-30].
- ↑ a b c Dulcian, or Curtal, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-01-30] (ang.).
- ↑ Ekiert 2006 ↓, s. 134.
- ↑ a b c curtal, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-01-30] (ang.).
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 134.
- ↑ a b Baculewski et al. 2006 ↓, s. 205.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 302.
- ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 92.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
- Włodzimierz Kamiński: Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Zarys problematyki rozwojowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1971. OCLC 830914178.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prezentacja sztortu, Keith McGowan w serwisie YouTube
- Sonata na klawesyn i sztort, Giovanni Antonio Bertoli w serwisie YouTube