Smotrawa okazała

Smotrawa okazała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	smotrawa
Gatunek	smotrawa okazała
	Nazwa systematyczna
	Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.; Enum. stirp. Transsilv. 3:150. 1817
Synonimy
	Telekia cordifolia DC.; Buphthalmum speciosum Schreb.;
	Telekia cordifolia DC.; Buphthalmum speciosum Schreb.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Smotrawa okazała (Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych z monotypowego rodzaju smotrawa Telekia. Naukowa nazwa rodzaju upamiętnia węgierskiego arystokratę z Siedmiogrodu, hrabiego Sámuela Telekiego (1739–1822), wspierającego badania J.Ch.G. Baumgartena, który opisał ten gatunek^[3]. Drugi człon nazwy naukowej speciosa oznacza „nadobna, okazała”.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje w Azji Zachodniej i na Kaukazie oraz we wschodniej, środkowej i południowej Europie^[4]. We florze Polski jest zadomowionym kenofitem^[5]^[6] – rośnie zdziczała jako uciekinier z upraw m.in. w Tatrach w dolnej części Doliny Kościeliskiej^[3].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, gruba, o wysokości 1–2 m, górą rozgałęziająca się. Jest krótko i miękko owłosiona, czasami czerwonawo-brunatno nabiegła^[7].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, bardzo duże, pojedynczo lub podwójnie piłkowane. Dolne i średnie wyrastają na krótkich ogonkach i są sercowatojajowate, ostro zakończone, górne mają jajowaty lub podłużny kształt i są siedzące albo prawie siedzące. Na wierzchniej stronie są nagie, na spodzie miękko owłosione^[7].

Kwiaty: Zebrane w 2–8 bardzo dużych koszyczków (o średnicy 5–6 cm). Listki okrywy mają odgięty szczyt i dachówkowato zachodzą na siebie. Kwiaty w koszyczkach są ciemnożółte. Brzeżne kwiaty języczkowe mają szerokość ok. 1 mm i są dwukrotnie dłuższe od okrywy^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Liczba chromosomów 2n = 20^[4]. Rośnie nad potokami, w zaroślach, na zrębach.

Systematyka

Pozycja systematyczna: Gatunek należy do monotypowego rodzaju smotrawa Telekia J. C. G. Baumgarten, Enum. Stirp. Transsilv. 3: 149. 1816^[8]. Reprezentuje plemię Inuleae, z podrodziny Asteroideae i rodziny astrowatych (Asteraceae)^[9].

Zastosowanie

Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, do obsadzania zbiorników wodnych lub do ogrodów naturalistycznych^[10]. Rozmnaża się ją przez podział bryły korzeniowej jesienią lub wiosną, albo przez wysiew nasion. Może rosnąć w pełnym słońcu, jednak wówczas podczas kwitnienia wymaga podlewania, gdyż mogą jej na upale więdnąć kwiaty, lepiej uprawiać ją w półcieniu^[10]. Jest odporna na choroby i szkodniki i jest rośliną ekspansywną^[10].
Roślina lecznicza. Ma własności lecznicze^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07] .
↑ Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].
↑ ^a ^b ^c Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].
↑ dr Henryk Różański. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[Mirek-3] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[klucz-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 191, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ing-8] Telekia, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-07] .

[grin-9] Genus Telekia Baumg.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-04-07].

[B-10] Encyklopedia roślin ogrodowych. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].

[11] r Henryk Różański. Smotrawa okazała. [dostęp 2010-01-21].

[1]