Oznaczenia lokomotyw elektrycznych w Polsce

W Polsce stosuje się kilka sposobów oznaczania lokomotyw elektrycznych. Utrwalone historycznie są oznaczenia serii PKP, określające przeznaczenie lokomotywy i jej główne cechy konstrukcyjne, stosowane w obecnej formie od 1959. Przewoźnicy prywatni spoza grupy PKP stosują różne zasady oznaczania lokomotyw. Dla lokomotyw elektrycznych produkowanych w Polsce nadaje się również jednolite oznaczenie typu konstrukcyjnego. Ponadto stosowane są oznaczenia UIC oraz możliwe jest określenie układu osi każdej lokomotywy.

Sieć trakcyjna pojawiła się w Polskich Kolejach Państwowych w latach 1936–1937. Początkowo lokomotywy elektryczne nie nosiły oznaczeń różnicujących serie, a jedynie litery EL. i numer inwentarzowy. Po II wojnie światowej oznaczenia zmieniono na literę E z numerem inwentarzowym. Odrębne zakresy numerów dla poszczególnych typów lokomotyw powodowały, że nieoficjalnie wyróżniano serie E100, E110, E150 i E200^[1].

W 1955 wprowadzono odrębne oznaczenia dla poszczególnych serii, które otrzymały literę E i kolejny numer (od E01 do E06), a lokomotywy otrzymywały odrębne numery inwentarzowe od 1 w każdej serii. Oznaczenia te zostały zastąpione w 1959 przez system obowiązujący, ze zmianami, do chwili obecnej^[1].

Według normy resortowej obowiązującej od 1 lipca 1959 lokomotywy elektryczne oznaczane są w PKP trzema umieszczonymi obok siebie symbolami^[2][1].

Pierwszy symbol to litera E oznaczająca trakcję elektryczną^[2].

Drugi symbol to litera oznaczająca przeznaczenie lokomotywy:

• P – pasażerska,
• T – towarowa,
• U – uniwersalna,
• M – manewrowa^[2].

Trzeci symbol to liczba dwucyfrowa za symbolem literowym oznaczająca układ osi, sposób napędu, wartość napięcia zasilania i rodzaj prądu oraz kolejność wprowadzenia do eksploatacji^[2]. Pierwotnie obowiązywały następujące oznaczenia^[1]:

• od 01 do 14 – lokomotywy czteroosiowe o układzie osi Bo’Bo’ na prąd stały 3 kV,
• od 15 do 19 – lokomotywy czteroosiowe o układzie osi Bo’Bo’ na prąd przemienny,
• od 20 do 34 – lokomotywy sześcioosiowe o układzie osi Co’Co’ na prąd stały 3 kV,
• od 35 do 39 – lokomotywy sześcioosiowe o układzie osi Co’Co’ na prąd przemienny,
• od 40 do 49 – lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia^[2].

W związku z zaniechaniem uruchomienia w Polsce systemu zasilania prądem przemiennym, w 1963 zasady dotyczące liczb w oznaczeniu serii zostały zaktualizowane:

• od 01 do 19 – lokomotywy czteroosiowe o układzie osi Bo’Bo’ na prąd stały 3 kV,
• od 20 do 39 – lokomotywy sześcioosiowe o układzie osi Co’Co’ na prąd stały 3 kV,
• od 40 do 49 – lokomotywy o innym układzie osi lub rodzaju prądu i napięcia^[1].

Przykładowo oznaczenie EU20 oznacza lokomotywę elektryczną uniwersalną, pierwszą wprowadzoną do eksploatacji o układzie osi Co’Co’ na prąd stały 3 kV, a ET22 – lokomotywę elektryczną towarową, trzecią wprowadzoną do eksploatacji o układzie osi Co’Co’ na prąd stały 3 kV. Kolejne liczby nadawane są w miarę wprowadzania poszczególnych serii do eksploatacji, przy czym kolejność ta dotyczy lokomotyw o danym układzie osi i napięciu zasilania, a nie przeznaczeniu, w związku z czym lokomotywy po przebudowie mogą otrzymać zmienione oznaczenie przeznaczenia, np. z EU05 na EP05.

Pełne oznaczenie stanowi seria ustalona według powyższych zasad oraz oddzielony od niej myślnikiem numer inwentarzowy (np. ET22-303)^[2].

Przewoźnicy spoza spółek Grupy PKP stosują różne zasady oznaczania. Zamiast serii można spotkać np. typ konstrukcyjny czy typ fabryczny (np. 3E), a w przypadku lokomotyw importowanych także serię poprzedniego, zagranicznego operatora^[3]. Stosowane są także oznaczenia wzorowane lub tylko nawiązujące do oznaczeń PKP (jak ET13 lub ET182)^[4].

Według normy branżowej obowiązującej od 1963 lokomotywom elektrycznym zaprojektowanym i produkowanym w Polsce nadaje się typ konstrukcyjny składający się z trzech cyfr i litery E^[5].

Pierwsza cyfra oznacza:

• 1 – lokomotywę pasażerską,
• 2 – lokomotywę towarową,
• 3 – lokomotywę uniwersalną,
• 4 – lokomotywę manewrową bądź przemysłową^[5].

Dwie kolejne cyfry to kolejność opracowania projektu^[5].

Za literą E może ewentualnie znajdować się mała litera oznaczająca kolejną odmianę konstrukcyjną typu podstawowego (bez litery – typ podstawowy, a – pierwsza odmiana, b – druga itd.)^[6].

Przykładowo elektrowóz typu 104Eb to czwarty z kolei elektrowóz pasażerski w drugiej odmianie konstrukcyjnej.

Dla lokomotyw wieloczłonowych dopuszczono oznaczanie jednolitym symbolem typu składającym się z liczby i liter WL, ale w praktyce sposób ten nie jest używany^[7].

Typ konstrukcyjny jest stosowany w dokumentacji konstrukcyjnej niezależnie od serii^[5]. Można go jednak spotkać również jako zamiennik serii na taborze przewoźników spoza Grupy PKP. Wówczas numer występujący po myślniku może być numerem fabrycznym danego egzemplarza^[3].

31 maja 2006 minister transportu wydał rozporządzenie w sprawie rejestru i oznakowania pojazdów kolejowych określające zasady nadawania 12-cyfrowych oznaczeń międzynarodowych^[8]. Zgodnie z nim elektrowozy eksploatowane w Polsce powinny być oznaczone według schematu 9a 51 b cde eee-f, gdzie:

• a – cyfra 1 dla elektrowozów liniowych bądź 7 dla manewrowych,
• b – cyfra od 1 do 8 określająca rodzaj elektrowozu,
• c – cyfra od 1 do 4 określająca system napędu,
• d – cyfra określająca moc,
• eeee – liczba od 0000 do 9999 określająca numer egzemplarza w danej serii,
• f – cyfra samokontroli^[9].

Przykładowo elektrowóz ET22-303 nosi oznaczenie 91 51 3 150 303-8^[9].

Liczbę osi napędzanych w lokomotywie elektrycznej oznacza się:

• A – jedna oś napędowa,
• B – dwie osie napędowe,
• C – trzy osie napędowe,
• o – osie z napędem indywidualnym^[10].

W zapisie układu osi osie jednego wózka grupuje się za pomocą apostrofu^[10].

Przykładowo zapis Bo oznacza pojedynczy wózek, w którym dwie osie są napędzane indywidualnie. Zapis Bo’Bo’ oznacza elektrowóz oparty na dwóch dwuosiowych wózkach napędnych z napędem indywidualnym, zaś Bo’Bo’+Bo’Bo’ elektrowóz dwuczłonowy, w którym każdy człon jest oparty na dwóch dwuosiowych wózkach napędnych z napędem indywidualnym^[10].

• oznaczenia taboru kolejowego w Polsce
• oznaczenia taboru tramwajowego w Polsce