Obwód Śródmieście Armii Krajowej

Obwód I Śródmieście – kryptonimy: „trójka”, „3” (w ramach SZP), „41” (w ramach ZWZ/AK), „XXI” (od 15 czerwca 1944), „I” (od 9 sierpnia 1944)^[1], struktura Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, działającego w konspiracji w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz walczącego w powstaniu warszawskim.

Komendantami obwodu byli kolejno:

• ppłk Jan Lamers „Florian” (1940–1941),
• mjr Konstanty Kułagowski „Rabin” „Żbrożek” (1941–1944),
• ppłk Edward Pfeiffer „Radwan” (od marca 1944)^[2].

Według Jerzego Kirchmayera w Obwodzie Śródmieście 1 marca 1944 oddziały obwodu (bez WSOP i WSK) zorganizowane były w 90 plutonów pełnych i 3 szkieletowe obejmując ok. 5500 osób, zaś według obliczeń Tomasza Strzembosza było to 2.745 żołnierzy^[3].

W trakcie powstania Rejon I obwodu (bez III i VIII Zgrupowania na Powiślu) wraz z niektórymi oddziałami Rejonu 4 (Batalion in. Czarnieckiego, Batalion im. Łukasińskiego. część Batalionu „Chrobry” oraz batalionu im. Kilińskiego) zostały oddzielone na Starym Mieście, tworząc 7 sierpnia do 5 września Grupę Północ pod dowództwem płk. Karola Ziemskiego „Wachnowski”. Główna część obwodu, stanowiła Grupę „Śródmieście”, z której taktycznie 8 sierpnia wydzielono „Podobwód Śródmieście Południowe”, obejmujący Rejon 2 oraz Rejon 3. Po 20 września oddziały obwodu przekształciły się w 28 Dywizję Piechoty AK im. Stefana Okrzei.

• Komendant obwodu – ppłk. Edward Pfeiffer „Radwan”;
• Zastępca komendanta – ppłk. Michał Chrupek „Rój”;
• Szef sztabu – mjr Bernard Romanowski „Wola Jan”;
• Oficer organizacyjny – mjr Włodzimierz Zawadzki „Bartkiewicz”;
• Kwatermistrz – rtm. Tadeusz Znamierowski „Falkowski”;
• Inspektor WSOP – por. rez. Witold Gorayski „Kołczan”;
• Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – Janina Maria Płoska „Rakieta Urszula”.

• Pluton 1147 ochrony sztabu – dowódcy: ppor. rez. Kazimierz Pogorzelski „Rygiel”, ppor./por. Leopold Kummant „Ryski”, ppor. Dariusz Prosiński „Rawicz”, kpt. Wacław Wójcik „Nowy”, ppor./kpt. Józef Zatryb „Krzysztof”, ppor./por. Władysław Siła-Nowicki „Bogdaniec”, „Lis”, „Stefan”, kpr. pchor. Franciszek de Pourbaix „Piwnicki” i kpr. pchor. Wojciech Rostafiński „Wojciechowski”, ppor. Józef Rybicki „Andrzej”;
• Pluton łączności – dowódca ppor. rez. Konstanty Relich „Rymkiewicz”;
• Pluton saperów – dowódca NN
• 100 kompania sztabowa – ppor. Jan Martinkin „Bohun”;
  • Pluton 101 „Bojowych Szkół” – dowódca plut. pchor. Kazimierz Pawlicki „Lubicz”;
  • Pluton 116 – dowódca kpr. pchor. Władysław Twardo „Kandys”;
• 101 kompania WSOP – dowódca kpt. lek. Bohdan Didkowski „Newel”;
• Pluton 1149 – dowódca por. rez. Piotr Umiński „Mazur”;
• Pluton (kompania kadrowa) 1114 – dowódca ppor. Kazimierz Czyż „Andrzej Prawdzic” (Odwód dowódcy I obwodu);
• Pluton (kompania kadrowa) 1150 „Perkun” – dowódca por. rez. Józef Celica „Lechicz” (Odwód dowódcy I obwodu);

Obwód dzielił się na cztery rejony:

Dowództwo

• Komendant – mjr Stanisław Błaszczak „Róg”;
• Zastępca komendanta – kpt. Jerzy Czarski „Czachar”
• Szef sztabu – rtm. rez. Bolesław Mowiński „Gończ (zastępca dowódcy Zgrupowania „Róg”);
• Oficer organizacyjny i adiutant – por. rez. Stanisław Jan Madanowski „Jędrek Sęp”;
• Oficer informacyjny – plut. pchor. Władysław Piech „Piechura”;
• Kwatermistrz – por. rez. Antoni Bogucki „Chromik”;
• Oficer żywnościowy – ppor. Wacław Taras „Ogrodowski”;
• Oficer łączności- ppor. Zbigniew Certowicz „Redlicz”;
• Oficer prasowy – NN „Janiszewski”;
• Oficer saperów – ppor. rez. sap. Stanisław Andrzejewski „Zaremba”;
• Oficer dywersji – por. NN „Jarosław”;
• Podinspektor WSOP – por. rez. Tadeusz Okolski „Dzik”; zastępca – por. rez. łącz. Stanisław Sienkiewicz „Leliwa”;

Oddziały

• I Zgrupowanie – dowódca por./rtm. Edward Sobeski „Bończa”; (kompanie 101, 102, 103)
• II Zgrupowanie – dowódca kpt. Ludwik Gawrych „Gustaw”; (cztery kompanie)
• III Zgrupowanie – dowódca por. rez. Juliusz Szawdyn „Konrad”; (trzy kompanie)
• VIII Zgrupowanie – dowódca kpt. rez. Cyprian Odorkiewicz „Krybar”; (trzy kompanie oraz pluton saperów 119 i pluton broni specjalnej 1105);
• I Batalion WSOP – dowódca por. rez. Tadeusz Okolski „Dzik”; (11, 12, 13, 14 kompania)
• Odwód komendanta Rejonu – 104 Kompania – dowódca por. Kazimierz Puczyński „Wroński”.

Dowództwo

• Komendant rtm. Władysław Abramowicz „Litwin”;
• Zastępca komendanta – por. rez. Juliusz Łoskoczyński „Serafin”, „Kordian”;
• Adiutant – ppor. rez. kaw. Henryk Dzięgielewski „Dunin”;
• Kwatermistrz – kpt. Antoni Mikołajczak „Czyński”, „Jan”
• Oficer uzbrojenia – ppor. NN „Rejter Zet”;
• Lekarz – kpt. sł. s1. lek. Olgierd Buraczewski „Hołomnicki”;
• Kapelan – kpt. ks. Wacław Włoczkowski „Karol Wielki”;
• Oficer łączności – ppor. rez. łącz. Jerzy Mieczysław Zabierzowski „Maciek”;
• dowódca plutonu żandarmerii – „Sas” (NN);
• Podinspektor WSOP – kpt. Zygmunt Netzer „Kryska Mikołaj”;
• Oficer gospodarczy – ppor. rez. Włodzimierz Szonert „Wojciechowski”;
• Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – strz. z cenz. NN „Wisłocka”;

Oddziały

• V Zgrupowanie – dowódca por. Roman Rożałowski „Siekiera”; (5 kompanii)
• VII Zgrupowanie – dowódca rtm. Czesław Grudziński „Ruczaj”; (4 kompanie)
• I Dywizjon „Jeleń” 7 pułku ułanów lubelskich AK – dowódca rtm. Lech Głuchowski „Jeżycki”; (dwa szwadrony)
• II Batalion WSOP – dowódca kpt. Zygmunt Netzer „Kryska Mikołaj”; (21, 22, 23 i 24 kompania)

Dowództwo

• Komendant – mjr Władysław Brzeziński „Ratusz”;
• Adiutant – ppor. rez. Henryk Czesław Petruczenko „Podlasiak”;
• Kwatermistrz – NN „Nałęcz”;
• Oficer broni – ppor. Zbigniew Bukowski „Radca”
• Lekarz – kpt. sł. st. lek. Zenon Deka „Druch”;
• Oficer łączności – st. sierż./kpt. Roman Fundowicz „Rafał”;
• Podinspektor WSOP – por. rez. art. Kazimierz Konat „Żbikowski”;
• Pluton łączności 149 – dowódca ppor. rez. łącz. Jerzy Sieczkowski „Alf”;

Oddziały

• IV Zgrupowanie – dowódca por. rez. Kazimierz Czapla „Gurt”; (cztery kompanie oraz 33, 34 i 35 kompanie WSOP);
• VI Zgrupowanie 3 batalion pancerny AK – dowódca kpt. rez. Stefan Golędzinowski „Golski”; (pięć kompanii)
• VI Zgrupowanie WSOP – dowódca ppor. Erwin Brenneisen „Bełt Antoni”; (31 i 32 kompanie).

Dowództwo

• Komendant – mjr Stanisław Steczkowski „Zagończyk”;
• Adiutant – ppor. rez. piech. Andrzej Rudziński „Wilczyński”;
• Oficer organizacyjny – rtm. rez. kaw. Romuald Jan Górski „Bystry”;
• Oficer informacyjny – ppor. Marian Windyga „Wąsik Eliot”;
• Oficer wyszkolenia – por. sł. st. piech. Michał Zaborowski „Jacek Sęp”;
• Kwatermistrz – kpt. rez. piech. NN „Ostoja II”;
• Oficer broni – rtm. sł. st. kaw. Zygmunt Orłowski „Brzeszczot”;
• Lekarz – ppor. sł. st. lek. Mirosław Vitali „Jerzy”;
• Kapelan – kpt. ks. Wiktor Potrzebski „Corda”;
• Oficer łączności – ppor. rez. kaw. Zdzisław Stanisław Bańkowski „Opat”;
• Oficer propagandy – ppor. rez. piech. Rajmund Habermass „Niezłomny”;
• Oficer prasowy – ppor. rez. piech. Lubomir Rubach „Orawiec”;
• Podinspektor WSOP – ppor. inż. Tadeusz Sztalkopf „Zarzycki Kazimierz”;
• Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – Irena Siwicka-Żychiewicz „Hawrań”;
• Pluton łączności – dowódca ppor. rez. Franciszek Karol Śadel „Winiar”;
• Pluton saperów – ppor. rez. Stefan Nast „Orlicz”;
• Pluton osłonowy sztabu – dowódca por. rez. Stefan Skórzewski „Stefan Werpechowski”; ^{[potrzebny przypis]}

Oddziały

• IX Zgrupowanie – Batalion im. „Jana Kilińskiego” – dowódca rtm. Henryk Roycewicz „Leliwa” (cztery kompanie). Podporządkowano mu IX Zgrupowanie WSOP – dowódca por. rez. Roman Alojzy Wyczółkowski „Romański Andrzej” (41 i 42 kompania);
• X Zgrupowanie – Batalion im. „Jana Kilińskiego” – dowódca por. rez. Leon Gajdowski „Ostoja”. (trzy kompanie) Podporządkowano mu X Zgrupowanie WSOP – dowódca ppor. rez. Stefan Gostomski „Boruta” (43 i 44 kompania);
• XI Zgrupowanie – Batalion „Chrobry” – dowódca kpt. Gustaw Billewicz „Sosna”. (cztery kompanie); Podporządkowano mu XI Zgrupowanie WSOP – dowódca por. Władysław Orłowski „Lubicz” (45 kompania i 47 kompania użyteczności publicznej);
• XII Zgrupowanie – Batalion „Łukasiński” – dowódca mjr Olgierd Ostkiewicz-Rudnicki „Sienkiewicz”. (pięć kompanii) i podporządkowany mu Dywizjon „1806” 1 Pułku Strzelców Konnych AK – dowódca rtm. Czesław Nowacki „Nowak”. (pięć plutonów oraz dwa plutony szwadronu 5 Pułku Ułanów);
• Zgrupowanie – Batalion „Czarnecki” – dowódca kpt. Lucjan Giżyński „Gozdawa” (cztery kompanie);
• Pułk NSZ im. Sikorskiego „Sikora” (scalony z AK – trzy bataliony szkieletowe) – dowódca mjr Leon Nowakowski „Lig”.

• Matusak P. (red.), Powstanie warszawskie 1944. Wybór dokumentów, T. 2, cz. I, Warszawa 2001, ISBN 83-88185-39-X.

• p
• d
• e

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy