Nur czarnoszyi

Nur czarnoszyi
	Gavia arctica
	(Linnaeus, 1758)
	; Osobnik w szacie godowej wysiadujący jaja
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	nury
Rodzina	nury
Rodzaj	Gavia
Gatunek	nur czarnoszyi
Synonimy
	Colymbus arcticus Linnaeus, 1758; Urinator arcticus (Linnaeus, 1758); Urinator arcticus suschkini Zarudny, 1912;
	Colymbus arcticus Linnaeus, 1758; Urinator arcticus (Linnaeus, 1758); Urinator arcticus suschkini Zarudny, 1912;
Podgatunki
	G. arctica arctica (Linnaeus, 1758); G. arctica viridigularis Dwight, 1918;
	G. arctica arctica (Linnaeus, 1758); G. arctica viridigularis Dwight, 1918;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Nur czarnoszyi^[5] (Gavia arctica) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny nurów (Gaviidae). Występuje w Eurazji (w tym na niektórych arktycznych wyspach) oraz na Alasce. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Colymbus arcticus. Jako miejsce występowania wskazał Europę i Amerykę Północną^[3]^[6]; w 1761 roku w Fauna Svecica ograniczył miejsce typowe do Szwecji^[3]^[7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Gavia – jedynym w monotypowej rodzinie nurów^[5]^[8].

Wyróżnia się dwa podgatunki nura czarnoszyjego: G. arctica arctica i G. arctica viridigularis^[2]^[8]. Dawniej za podgatunek nura czarnoszyjego był także uznawany nur pacyficzny (Gavia pacifica)^[2]. Proponowany podgatunek suschkini (północna i północno-środkowa Azja) zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym^[2].

Występowanie i podgatunki

Zamieszkuje północną Eurazję (obszary tundry, lasotundry i tajgi), w tym niektóre arktyczne wyspy, oraz zachodnią Alaskę.

Poszczególne podgatunki zamieszkują^[2]^[8]:

nur czarnoszyi^[5] (G. arctica arctica) – północno-zachodnia i północno-środkowa Eurazja. Zimuje nad Morzem Północnym, Bałtykiem i Morzem Śródziemnym. Po okresie lęgowym syberyjskie ptaki kierują się na zimowiska nad Morzem Czarnym i Morzem Kaspijskim, wracają jednak najpierw przez Bałtyk i z zachodu dolatują lotem pętlowym do lęgowisk, podążając wraz za roztapiającym się lodem.

Dawniej (do pierwszej połowy XX w.^[9]) gniazdował w północnej Polsce, obecnie jedynie zimuje. W Europie Środkowej spotykany też regularnie na przelotach, głównie na wybrzeżach Bałtyku, uznany za nielicznie występującego. Rzadko widuje się go w większych stadach. Przelatuje w marcu – kwietniu i wrześniu – grudniu. Pojedyncze ptaki zalatują w głąb lądu – nawet na akweny południowej Polski.

nur zielonoszyi^[5] (G. arctica viridigularis) – północno-wschodnia Syberia, zachodnia Alaska. Zimuje u północno-zachodnich wybrzeży Pacyfiku (głównie od Kuryli po Półwysep Koreański i Morze Żółte).

Ptaki pochodzące z Syberii pokonują nawet 15 000 km, lecąc z głębi Azji w stronę Bałtyku i wybrzeżem morza do ujścia Leny i Jeniseju.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Szata spoczynkowa zimą ma szarobrązowy wierzch ciała, a spód biały. Szata godowa z wierzchem głowy i tyłem szyi popielatymi. W czasie godów mają na szyi dużą prostokątną czarną plamę, a na jej bokach i piersiach czarno-białe pasy. Na czarnych plecach widnieją dwie duże plamy poprzecinane czarnymi paskami na łopatkach. W czasie czyszczenia piór na brzuchu widać jego biel, przewracają się w tym celu na grzbiet. W każdej szacie widać białe pole w tylnej części ciała. Charakterystyczne jest też białe zakole z tyłu głowy. Samiec i samica nie różnią się upierzeniem.

W locie widać jego smukłe skrzydła i nogi, które wystają mu poza ciało ze względu na krótki ogon. Wprawdzie jego lot jest wytrwały, ale mało zwrotny. O doskonałym przystosowaniu do pływania w wodzie świadczą łapy opłetwione aż do pięty i nieruchoma goleń. Palce są krótkie, spłaszczone z szeroką błoną pławną między drugim a czwartym. Dziób jest szary, krótki i mocny. Osiąga rozmiary porównywalne do gęsi i jest mocniej zbudowany niż nur rdzawoszyi.

Głos

Ich obecność da się słyszeć po dźwięcznym „waua” w okolicach gniazd lub jako klangor w czasie lotu nad tundrą. W czasie toków jest to przenikliwe wołanie, które kojarzy się ze śmiechem, jodłowaniem i szczekaniem.

Porównanie szat godowej (u góry) i spoczynkowej

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 58–73 cm^[2]
- długość czaszki: 11,8 cm^[10]
- długość dzioba: 6,8 cm^[10]
rozpiętość skrzydeł: 110–130 cm^[2]
masa ciała: ok. 1,3–3,4 kg^[2]

Biotop

Większe otwarte zbiorniki wody stojącej np. jeziora, zbiorniki zaporowe, stawy hodowlane, duże rzeki i wybrzeża.

Okres lęgowy

Toki

Nury dobierają się w pary na lęgowiskach i zazwyczaj pozostają sobie wierne przez całe życie.

Gniazdo

Gniazdo jest ulokowane na lądzie, w bezpośrednim sąsiedztwie dużych, głębokich jezior, nawet ubogich w ryby. Zbudowane niedbale z traw, mchu i liści w postaci małego kopca, może unosić się na wodzie lub na małej wyspie. Zdarza się, że jaja leżą w dołku wykopanym w ziemi.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w końcu kwietnia (w Europie Środkowej) 2 (rzadziej 1 do 3) oliwkowobrunatne jaja z ciemnymi plamkami na tępym końcu.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja wysiadywane przez 28 do 30 dni w maju i czerwcu na północy oraz w kwietniu na południu. Pisklęta są zagniazdownikami, ubarwione podobnie jak rodzice. Rodzice opiekują się młodymi przez 2 miesiące. Para jest sobie wierna i wraz z młodymi pozostają razem do jesiennych odlotów. W ich czasie, na Dalekiej Północy już w środku sierpnia, młode, które niezbyt dobrze jeszcze latają, część drogi przebywają wodą. Główne przeloty odbywają się jednak w październiku i listopadzie.

Pożywienie

Głównie ryby, rzadziej wodne bezkręgowce morskie i słodkowodne i żaby.

Potrafią w czasie żerowania pokonać duże odległości. W trakcie polowania gdy nurkują, mogą pozostawać pod wodą przez 2–3 minuty i dopływać do głębokości 45–50 metrów.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nur czarnoszyi nieprzerwanie od 1988 roku zaliczany jest do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 275 000 – 1 500 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[4].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)^[9]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w Polsce i na polskich wodach przybrzeżnych szacowano na 180–420 osobników^[12].

Duża liczba ptaków ginie w sieciach rybackich.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Gavia arctica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Carboneras, C. & Garcia, E.F.J.: Arctic Loon (Gavia arctica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-23)].
↑ ^a ^b ^c ^d D. Lepage: Arctic Loon Gavia arctica. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Gavia arctica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Gaviidae Allen,JA, 1897 (1840) - nury - Divers/loons (wersja: 2015-09-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-29].
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 135 (łac.).
↑ K.K. Linneusz K.K., Fauna Svecica, t. 2, Stockholmiae 1761, s. 52–53 (łac.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, Sunbittern, tropicbirds, loons, penguins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ ^a ^b Black-throated Diver (Gavia arctica). [w:] skullsite.com [on-line]. [dostęp 2012-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-21)]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Gavia arctica (Nur czarnoszyi). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 31–34. ISBN 83-86564-43-1.
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Gavia arctica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Carboneras, C. & Garcia, E.F.J.: Arctic Loon (Gavia arctica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-23)].

[avibase-3] D. Lepage: Arctic Loon Gavia arctica. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).

[iucn-4] Gavia arctica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Gaviidae Allen,JA, 1897 (1840) - nury - Divers/loons (wersja: 2015-09-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-29].

[oryg-6] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 135 (łac.).

[fs-7] K.K. Linneusz K.K., Fauna Svecica, t. 2, Stockholmiae 1761, s. 52–53 (łac.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, Sunbittern, tropicbirds, loons, penguins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).

[clpp-9] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[ss-10] Black-throated Diver (Gavia arctica). [w:] skullsite.com [on-line]. [dostęp 2012-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-21)]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-12] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]