Norweski kryzys maślany

Norweski kryzys maślany – wydarzenia związane z dotkliwym niedoborem masła i gwałtownym wzrostem jego cen na rynkach w Norwegii, które rozegrały się w 2011 r. Niska podaż masła spowodowała gwałtowny wzrost cen tego produktu przy jednoczesnym szybkim wyczerpywaniu się jego zapasów w całym kraju^[1]. Według duńskiego tabloidu B.T., Norwegię ogarnęła wówczas „panika maślana” (duń. smør-panik)^[2].

Ulewne deszcze, które latem nawiedziły Norwegię, wpłynęły negatywnie na wypas krów i spowodowały spadek produkcji mleka w miesiącach letnich o około 20 000 000 litrów. Niska podaż doprowadziła do wzrostu cen. Dodatkowo wg regulatora rynku popyt Norwegów na masło wzrósł – o 20% w październiku 2011 i o kolejne 30% w listopadzie 2011^[3]. W połowie grudnia 2012 porcja 250 g importowanego masła Lurpak kosztowała 300 koron (170 złotych). Maślane potrawy są tradycyjną częścią norweskich potraw świątecznych^[4].

Braki zostały wywołane wysokimi cłami importowymi nałożonymi, by chronić rodzimy rynek mleczarski przed zagraniczną konkurencją^[5]. 90% masła będącego w sprzedaży w Norwegii było produkowane w kraju^[6]. Przemysł mleczarski zanotował deficyt masła w wysokości 500-1000 ton^[7], kiedy zapotrzebowanie na masło wzrosło o 30% od 2010 roku^[8]. Największa norweska spółdzielnia mleczarska Tine, w tym czasie produkująca 90% norweskiego masła, będąca też regulatorem rynku, była oskarżana przez producentów mleka o brak poinformowania ich o wyższych kwotach popytowych. Z powodu braku informacji rolnicy eksportowali zbyt wiele masła pomimo zbliżającego się niedoboru na rynku wewnętrznym^[1]. Obwiniana spółdzielnia Tine kryzys tłumaczyła splotem niekorzystnych warunków pogodowych skutkujących gorszą jakością paszy dla bydła oraz upowszechniającą się w Norwegii bogatą w tłuszcze dietą niskowęglowodanową^[1][3].

W odpowiedzi na wzbierającą krytykę, spółdzielnia Tine poprosiła rząd o zmniejszenie ceł, by zaspokoić popyt tańszym importem z sąsiednich krajów^[9]. Rząd odpowiedział obniżeniem cła importowego o 80%^[10], a więc z 25 koron (ok. 14 złotych) za kilogram do 4 koron za kilogram (ok. 2 zł 30 gr)^[11]. Jednak rzecznik Tine stwierdził, że działania te nie zwiększą dostępności masła przed styczniem 2012 roku^[12].

Kryzys wywołał różnorodne reakcje organizacji i osób indywidualnych w Norwegii i w sąsiednich krajach. Jedno z norweskich czasopism oferowało nowym prenumeratorom pół kilograma masła, pojawiły się też organizowane przez uczniów internetowe aukcje masła, z których dochód przeznaczany był na organizację balów maturalnych^[13]. Ujęto osoby próbujące przemycać masło przez granicę^[14], a w szwedzkich czasopismach pojawiły się ogłoszenia oferujące przewiezienie masła do Norwegii za ceny dochodzące nawet do 460 koron norweskich (ok. 265 złotych) za opakowanie^[15]. Duński przedsiębiorca Karl Christian Lund chciał zwiększyć zainteresowanie produkowanym przez siebie masłem poprzez rozdawanie tysięcy opakowań w Kristiansand i Oslo^[1]. Z kolei szwedzkie supermarkety zachęcały Norwegów do zakupów za granicą poprzez oferowanie im darmowego masła^[16]. Sprzedaż masła w szwedzkich sklepach przygranicznych w Svinesund wzrosła dwudziestokrotnie, a 9 na 10 kupujących było Norwegami^[17]. Duńska telewizja wystosowała do widzów „awaryjne wezwanie” o przysyłanie masła i zebrała 4000 opakowań do dystrybucji wśród żądnych masła Norwegów^[12]. Masło pojawiło się też w asortymencie sklepów wolnocłowych na duńskich lotniskach i promach^[18].

W wyniku kryzysu maślanego norwescy sprzedawcy detaliczni ponieśli straty o szacowanej wartości 43 milionów koron norweskich^[19]. Partia Postępu zażądała, aby Tine (największa norweska spółdzielnia mleczarska) wypłaciła sprzedawcom detalicznym rekompensatę za straty^[19]. W 2012 roku Tine w obawie przed powtórzeniem się sytuacji kryzysowej zwróciła się do Norweskiej Administracji Rolnej o obniżenie ceł na importowane masło w okresie od 1 września do połowy października^[20].