Lista najwyższych budynków w Katowicach

Lista najwyższych budynków w Katowicach – lista budynków położonych w granicach miasta Katowice, których wysokość całkowita wynosi co najmniej 55 m^[a].

W Katowicach według stanu z połowy 2023 roku znajduje się ponad 60 budynków o wysokości co najmniej 50 metrów lub 16 kondygnacji, w tym około 50 budynków nie niższych niż 60 metrów. Są też drugim po Warszawie miastem w Polsce pod względem liczby wysokościowców^[1].

W całych Katowicach dominuje zabudowa średniowysoka, w dzielnicach peryferyjnych miasta, zwłaszcza w rejonie południowo-zachodnich, niska. Budynki wysokie (25–55 m) i wysokościowe (ponad 55 m) skupione są głównie w Śródmieściu oraz w kilkunastu osiedlach mieszkaniowych na terenie miasta^[2]. Rozciągają się one w osi równoleżnikowej wzdłuż Rawy (ulica Chorzowska i aleja W. Roździeńskiego), tworząc kilka „wysp”: osiedle W. Roździeńskiego, rejon ronda gen. J. Ziętka oraz osiedle Tysiąclecia. Południowe i północne zamknięcie Śródmieścia tworzą dominanty przy autostradzie A4 (ulice Wita Stwosza i Francuska; odpowiednio biurowce Wojewódzki i Francuska 70) oraz na Koszutce (plac Gwarków i ulica Katowicka; odpowiednio GIG Office Point i Górnik I)^[3].

Znaczną wysokością całkowitą w Katowicach wyróżnia się też szereg obiektów sakralnych, w tym: kościół śś. Piotra i Pawła (86 m) kościół Mariacki (71 m) czy katedra Chrystusa Króla (64 m)^[2][4], a spośród budowli niebędących budynkami do najwyższych należą m.in.: wieża wodna w Borkach (68 m), wieże szybowe kopalń węgla kamiennego (około 55 m) i kominy ciepłowni przy d. kopalniach „Wieczorek” i „Wujek” (ponad 100 m)^[3].

Wysokościowce Katowic powstały w różnych okresach historycznych i prezentują różne nurty architektoniczne XX i XXI wieku^[1].

Stan na kwiecień 2024 roku. Z uwagi na rozbieżności w źródłach odnośnie liczby kondygnacji i wysokościach niektórych budynków, w tabeli podano maksymalne podawane wartości.

Stan na kwiecień 2024 roku.

Stan na kwiecień 2024 roku.

Początki pierwszych wieżowców w Katowicach sięgają lat międzywojennych. Miasto po włączeniu w 1922 roku do II Rzeczypospolitej stały się stolicą autonomicznego województwa śląskiego, a wraz z tym wzrosło znaczenie miasta jako ośrodka decyzyjnego^[89]. Rozwój urbanistyczny Katowic w tym okresie nakierowano na południe, a pierwsze plany nowej urbanistyki miasta opracowano w latach 1924 i 1930. W 1925 roku został rozpisany konkurs na urbanistyczną regulację i przebudowę Katowic. Wybrany projekt Władysława Czarneckiego i Mariana Spychalskiego, który został zrealizowany częściowo, zakładał m.in. promowanie budownictwa wysokiego – wieżowców^[90]. Okres tez zbiegł się wraz z rozwojem w Europie nurtów sztuki nowoczesnej awangardy^[89].

Jedną z pierwszych prób wprowadzenia wysokiej zabudowy w Katowicach był ośmiokondygnacyjny dom dla pracowników Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych projektu Eustachego Chmielewskiego^[91]. Budynek ten, znajdujący się przy ulicy Wojewódzkiej 23, został oddany do użytku w 1931 roku^[92] i do czasu wybudowania Drapacza Chmur był najwyższym budynkiem w mieście^[92]. Dom profesorów ŚTZN uznawany jest za pierwszy wieżowiec wybudowany w czasach II Rzeczypospolitej^[92]. Wcześniej niż dom profesorów ŚTZN w ówczesnej Polsce istniały jedynie: powstały w 1908 roku, 51,5-metrowy wysokościowiec PAST-y w Warszawie^[92] i 35-metrowy, oddany do użytku w 1911 roku hotel „Savoy” w Łodzi^[93].

W 1934 roku oddano do użytku wieżowiec Urzędu Skarbowego przy ulicy Żwirki i Wigury, zwany „Drapaczem Chmur”. Powstał on według projektu Tadeusza Kozłowskiego i Stefana Bryły, a jego formuła wyrastała z doświadczeń Bauhausu i Le Corbusiera^[48]. Drapacz Chmur był w momencie ukończenia budowy drugim najwyższym budynkiem w przedwojennej Polsce (wyższy był tylko wieżowiec Prudential o kilka metrów^[92]). Powstały w 1933 roku warszawski wieżowiec mierzył wówczas 66 metrów^[1]. Do 1939 roku wybudowano jeszcze w Katowicach kilka wysokich budynków, w tym ukończony w 1939 roku wielobryłowy budynek w kwartale ulic: H. Jordana, M. Skłodowskiej-Curie i PCK. Wyższa część tego gmachu ma 9 kondygnacji i 32,9 m wysokości^[94].

Już w latach międzywojennych wysokościowce stały się symbolami Katowic^[95], a w latach 30. XX wieku miasto było nazywane „Polskim Chicago”^[1]. Budynki miały te także charakter propagandowy – miały pokazać siłę województwa śląskiego w pozostałych częściach Polski oraz za granicą, przede wszystkim w Niemczech, by pokazać że polski Górny Śląsk radzi sobie lepiej pod względem gospodarczym i społecznym^[96]. Katowice w tym okresie wraz z Warszawą były głównymi miastami, w których przez II wojną światową wznoszono wieżowce. W tych też miastach toczyła się rywalizacja o posiadanie najwyższego budynku w Polsce^[92].

W początkowym okresie Polski Ludowej, pod koniec lat 40. XX wieku narzucono w architekturze doktrynę socrealizmu^[97], negując charakterystyczny w latach międzywojennych w Katowicach funkcjonalizm. Epizod ten jednak trwał krótko^[98]. Po 1956 roku zmieniła się koncepcja Śródmieścia Katowic. W miejsce obrzeżnych i stosunkowo niskich budynków przyjęto zasadę wznoszenia luźnej zabudowy o zróżnicowanej kubaturze, z licznymi wysokościowcami stanowiącymi dominanty i oraz symbolizującymi wielkomiejskość Katowic^[99]. W okresie Polski Ludowej, w ówczesnej prasie bardzo często akcentowano symboliczną funkcję katowickich wysokościowców. Podkreślano również praktyczny wymiar takiej zabudowy, gdyż umożliwiała ona oszczędne gospodarowanie terenem pod zabudowę^[15].

Ogłoszony w 1954 roku konkurs na ukształtowanie katowickiego Śródmieścia wyłonił koncepcję Wiktora Lipowczana, Zygmunta Majerskiego, Ernesta Szarego i Adama Woźniaka. Koncepcja ta lokowała centrum miasta wokół przestrzeni Rynku połączonej z wytyczonym w 1965 roku rondem wiążącym trasy przelotowe w kierunku Chorzowa, Siemianowic Śląskich i Sosnowca oraz rozległą arterię komunikacyjną (późniejszą aleję W. Korfantego). Z biegiem czasu aleja ta wzbogaciła się o nowoczesną zabudową^[100].

W latach 1966–1968^[72] wzniesiono pierwszy po wojnie dwudziestokondygnacyjny wysokościowiec zaprojektowany przez Stanisława Kwaśniewicza i Tadeusza Krzysztofiaka – Ślizgowiec. Układ architektoniczny zachodniej strony alei W. Korfantego zamknął budowany w latach 1961–1970 gmach mieszkalny zwany Superjednostką. Zaprojektowany przez Mieczysława Króla wysokościowiec nawiązywał do Jednostki Marsylskiej Le Corbusiera^[65]. W 1970 roku zasiedlono pierwszy budynek w Katowicach o liczbie pięter przekraczającej 20 – był nim Hapeerowiec^[101].

Szczególne znaczenie urbanistyczne Katowic zyskała w latach 60. i 70. przestrzeń wokół ronda im. gen. J Ziętka^[102]. Powstało tam w sąsiedztwie hali „Spodek”, zaprojektowany przez Jerzego Gottfrieda wieżowiec Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych, który korespondował horyzontalnie ze „Spodkiem”. Budynek ten w zamierzeniu architekta stanowił nawiązanie do kompleksu budynków Kongresu Narodowego w Brasília(inne języki) projektu Oskara Niemeyera^[17].

Budynki wzdłuż strefy Rondo–Rynek wyróżniają się swoją wartością na tle masowo realizowanego w tym okresie budownictwa. Powszechnie realizowano program taniego budownictwa mieszkaniowego na bazie budownictwa wielkopłytowego. W latach 60. i 70. XX wieku powstały m.in. zespoły budynków osiedla „Kopalniana” czy też osiedle I.J. Paderewskiego. Indywidualizmem twórczym wyróżnia się zaś osiedle Tysiąclecia zaprojektowane przez Henryka Buszkę, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka. Projekt przewidywał zabudowę wysokościową, dochodzącą do 25 kondygnacji. Na osiedlu powstał też zespół pięciu wysokościowców, których bryły o wklęsło-wypukłych powierzchniach stanowiły metaforę kolb kukurydzy, stąd też ich nazwa – „Kukurydze”. Forma budynków nawiązywała do powstałych wcześniej bliźniaczych wieżowców Marina City w Chicago^[53]. Pierwszą Kukurydzę oddano do użytku w 1988 roku^[6]. Ten sam zespół architektów zaprojektował powstałe w latach 1970–1978 przy alei. W. Roździeńskiego osiedle W. Roździeńskiego, zwane też osiedlem „Gwiazdy”. Jest to zespół siedmiu mieszkalnych wieżowców powstałych na planie ośmioramiennej gwiazdy^[53].

Lata 80. XX wieku w architekturze Katowic odznaczały się odwrotem od zasad funkcjonalizmu i konstruktywizmu na rzecz idei postmodernistycznych sięgających do tradycji zróżnicowanych formalnie brył budowli. Pierwsze odznaki tych trendów widoczne były w 1981 roku, kiedy to oddano do użytku wieżowce „Stalexportu”, które zaprojektował Đorđe Grujičić z biura KMG Trudbenik w Belgradzie^[17][18]. Wieżowce Stalexportu to trzonolinowce, które stosunkowo rzadko były budowane w Europie. Pierwowzorem wieżowców „Stalexportu” był Torres de Colón w Madrycie^[1]. W latach 80. XX wieku, w 1985 roku powstał w Katowicach jeszcze jeden wieżowiec – położny przy ulicy W. Stwosza biurowiec Wojewódzki^[16].

W latach 90. XX wieki nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta, a więc także i budowy wieżowców. Dokończono jednak budowę ostatnich Kukurydz oraz powstało kilka niższych budynków. Na kolejny boom budowlany trzeba było czekać do przełomu XX i XXI wieku. W tym też czasie miasto włączyło się w trend trwający w głównych polskich miastach wzmożonej budowy budynków wysokościowych. Wydział Budownictwa Urzędu Miasta Katowice zatwierdziło do realizacji wiele projektów, które miały zmienić krajobraz architektoniczno-urbanistyczny miasta, a centralnym punktem katowickiego city miały być tereny wokół ronda gen. J. Ziętka. Planowano m.in. budowę dwóch wieżowców biurowych przy Silesia City Center – Silesia Towers o wysokościach 165 i 135 m, a przy ulicy Sokolskiej 18 miał stanąć opracowany przez Wojciecha Wojciechowskiego 27-piętrowy wieżowiec biurowo-mieszkalny Jupiter Plaza^[103].

W Strategii Rozwoju Miasta Katowice, uchwalonej w 2005 roku, za priorytetowe działania na rzecz dalszego dynamicznego rozwoju miasta przyjęto m.in. kształtowanie wielkomiejskiej zabudowy oraz bram miasta^[104]. W 2006 roku rozstrzygnięto konkurs na koncepcję nowoczesnego centrum Katowic, w którym zwyciężył projekt Tomasza Koniora. Zakładał on zmniejszenie przestrzeni alei W. Korfantego poprzez zabudowanie terenów po stronie zachodniej^[103]. W marcu 2008 roku Urząd Lotnictwa Cywilnego zatwierdził dla Katowic tzw. studium aeronautyczne, którego opracowanie było konieczne dla planowanej dalszej zabudowy wysokościowej miasta z uwagi na położone blisko centrum miasta lotnisko na Muchowcu^[103]. Uchwalone w 2012 roku Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice zakładało realizację nowych dominant architektonicznych w rejonie ulicy Chorzowskiej i alei W. Korfantego^[3].

W latach 2002–2003 przy ulicy Uniwersyteckiej powstał najwyższy wówczas budynek biurowo-usługowy w południowej Polsce – Altus. Gmach liczący 125 m ukształtowany został z trzech połączonych ze sobą brył połączonych w przyziemiu czterokondygnacyjnym atrium. Głównym architektem budynku był Dietera Paleta^[8]. Altus był też pierwszym w województwie śląskim budynkiem o wysokości przekraczającej 120 m^[1]. W latach 2018–2021 wzniesiono kompleks dwóch wysokościowców Sokolska 30 Towers, a w latach 2018–2020 Face2Face Business Campus^[6]. Pod koniec 2020 roku rozpoczęła się budowa położonego w sąsiedztwie Silesia City Center budynku Craft^[6]. Oddany do użytku w lutym 2022 roku wyższy, 134-metrowy wieżowiec .KTW stał się w momencie otwarcia najwyższym wieżowcem Katowic. Dla architektów z Medusa Group pierwowzorem kompleksu. KTW był budynek De Rotterdam poprzez zastosowanie przesuniętych względem siebie prostopadłościanów^[1].

W 2021 roku cieszyńska spółka Atal rozpoczęła budowę dwóch kompleksów wysokościowców: Atal Sky+ i Atal Olimpijska^[6].

Zobacz multimedia związane z tematem: Lista najwyższych budynków w Katowicach

• architektura Katowic
• lista najwyższych budynków w Polsce

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-29-1 .
• AnetaA. Borowik AnetaA., Nowe Katowice. Forma i ideologia polskiej architektury powojennej na przykładzie Katowic (1945–1980), wyd. pierwsze, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2019, ISBN 978-83-66018-17-4  (pol.).
• MichałM. Bulsa MichałM., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5  (pol.).
• EwaE. Chojecka EwaE., Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, ISBN 83-87455-77-6  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., MichałM. Bulsa MichałM., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7 .
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).