Jazid I
 Moneta Jazida I | |
| kalif | |
| Okres | |
|---|---|
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
ok. 642 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
Hawarin |
| Ojciec | |
| Matka |
Majsūn |
Jazid I (ur. ok. 642, zm. 683) – drugi kalif z dynastii Umajjadów, panował w latach 680–683.
Był synem Mu’awiji I, brał udział w wyprawach przeciw Cesarstwu Bizantyńskiemu, w tym w oblężeniu Konstantynopola (674–678). Jego ojciec zapewnił mu dziedziczenie władzy kalifa po sobie, choć nie zostało to przez wszystkich dobrze przyjęte. W efekcie tego krótkie, trzyletnie panowanie Jazida I zakłóciły bunty (680, 683). Pierwszy z nich i stoczona wówczas bitwa pod Karbalą pogłębiły rozłam między szyitami a sunnitami. Natomiast w trakcie drugiego kalif zmarł, zostawiając władzę nieletniemu synowi, co doprowadziło do chaosu w imperium arabskim.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie i młodość
[edytuj | edytuj kod]Był synem Mu’awiji I i jego ulubionej żony, Majsūn, jakobitki, syryjskiej Arabki z rodu Bahdal[1], zaliczanego do Kalbitów, potężnej grupy południowoarabskich plemion[2]. Urodził się około 642 roku[3]. Za jego młodych lat matka, niechętna życiu dworskiemu i tęskniąca za tradycyjnym życiem na pustyni[a], zabierała go ze sobą na Pustynię Syryjską, szczególnie w rejon Palmyry, gdzie koczowało jej rodzinne plemię. Tam Jazid uczył się polowania, jazdy konnej, układania poezji, jak i picia wina. Takie wyprawy stały się później stałym elementem wychowania książąt z dynastii Umajjadów[4].
W 669 roku Jazid stanął na czele posiłków wysłanych dla wsparcia sił Fadala al-Ansariego, który wdarł się w głąb Cesarstwa Bizantyńskiego i zimował w Chalcedonie (668–669). Razem z nim syn Mu’awiji kierował pierwszym atakiem na Konstantynopol. Wedle przekazów o charakterze legendarnym, Jazid wyróżniał się wówczas męstwem i walecznością, przez co zyskał tytuł fata al-Arab („młody wojownik”, „bohater Arabów”). Być może powierzenie mu tego dowództwa było odpowiedzią Mu’awiji na niezadowolenie, jakie wywołały zapowiedzi uczynienia syna swoim następcą[b][5]. W 674 roku Jazid, dowodząc flotą arabską, wziął udział w kolejnej wyprawie na Konstantynopol, która przerodziła się w czteroletnie oblężenie, zakończone niepowodzeniem sił Umajjadów[6].
Sukcesja po ojcu
[edytuj | edytuj kod]Problem uregulowania sukcesji był sporym wyzwaniem, ze względu na to, że wśród Arabów zasada dziedziczenia tytułu kalifa nie była jeszcze mocno ugruntowana. Mu’awiji udało się pozyskać poparcie wielu wodzów plemiennych i mianować Jazida następcą w 679 roku[c]. Musiał przy tym zachować pozory elekcji, zakorzenionej w tradycjach plemiennych, w której wzięli udział mieszkańcy Damaszku i wafd, delegacje wszystkich prowincji, zakończonej hołdem i przysięgę wierności jego synowi[7]. W praktyce było to wprowadzenie dziedziczności tronu i dzięki temu w następnym roku, po śmierci ojca, Jazid bez trudności objął władzę jako kalif[8].
Panowanie
[edytuj | edytuj kod]Kalif na początku swoich rządów uwolnił z więzienia i przywrócił na stanowisko namiestnika Egiptu Ukbę ibn Nafiego, który następnie podjął wyprawy na wielką skalę skierowane na obszar Maghrebu. Jednocześnie Jazid I zdecydował się na opuszczenie miasta, które na Cyprze założył Mu’awija I w trakcie wyprawy z 654 roku. Przypuszczalnie uznał utrzymywanie tam załogi za nieopłacalne[9]. Podobnie wycofał arabski garnizon z Rodos[10]. W przeciwieństwie do ambitnych rajdów ojca, sam dążył do ustabilizowania granicy z Bizancjum, rezygnując także z wysuniętych placówek nad Morzem Marmara[11]. Zarazem za jego rządów włączono do imperium Kinnasrin, północny okręg Syrii[12].
Podczas jego rządów w pełni ukształtował się system administracji okręgów wojskowych ajnad (l. poj. jund) – cztery na obszarze Syrii (wyodrębnione z jednego rozległego okręgu wokół Homs), jeden w Egipcie – które przyczyniły się do większej profesjonalizacji armii Umajjadów[13]. Zajął się także porządkowaniem finansów państwa. Wiadomo, że zniósł zwolnienie z podatków, jakim cieszyli się Samarytanie od czasów wsparcia arabskiego podboju, a jednocześnie obniżył obciążenia nałożone na chrześcijan z Nadżranu, samowolnie wypędzonych z Arabii za czasów kalifa Omara[3]. Wykazywał zainteresowanie rozwojem rolnictwa, w związku z czym w okolicach Damaszku przeprowadzono wykopanie lub poszerzenie kanału Nahr Jazid (nazwa od imienia kalifa), który doprowadzał wodę z rzeki Barady do oazy Dżuty dla jej nawodnienia. W związku z tym Jazida obdarzono tytułem muhandis („inżynier wodny”)[14].
Mimo tego, że ojciec zapewnił mu następstwo, nie udało się uniknąć wojny domowej[15]. Władzy Jazida nie uznali szyici z Iraku, do czego przyczyniły się surowe rządy namiestników, Zijada Ibn Abiha i jego syna, Ubajda Allaha. Niezadowoleni z panowania Umajjadów wezwali do siebie Husajna ibn Alego, by sięgnął po władzę kalifa. Ten, pod wpływem tych apeli i swojego otoczenia, wyruszył do irackiej Kufy. Jednak jego orszak został zmasakrowany przez siły wierne Jazidowi w bitwie pod Karbalą (680), w której śmierć poniósł także sam Husajn. Jego głowę zwycięzcy wysłali do Damaszku, sam jednak kalif wyraził ubolewanie z powodu tego wydarzenia, świadom jego znaczenia. Rodzinie Husajna wydano jego ciało, jak i odciętą głowę, by mogła pochować szczątki[16].
Bitwa pod Karbalą w dłuższej perspektywie pogłębiła rozłam między szyitami a sunnitami[17]. Próba porozumienia, jaką Jazid I podjął, przyjmując delegację z Medyny popierającej ród Alidów, zakończyła się niepowodzeniem – monarszy przepych dworu kalifa, jego świecki tryb życia i obyczaje wręcz zszokowały przybyłych. W efekcie tego w 683 roku wybuchło powstanie przeciw władzy Umajjadów, na którego czele stanął Abd Allah Ibn az-Zubajr. Kalif posłał wojska przeciw niemu, które pokonały go pod Al-Harra, a następnie obległy w Mekce. Walki przerwała śmierć Jazida I 11 listopada 683 roku w Hawarinie, gdzie został pochowany[18]. Jego następcą został nieletni syn, Mu’awija II[19].
Śmierć Jazida I zapoczątkowała okres chaosu w imperium arabskim[20]. Ibn az-Zubajr uzyskał poparcie Kajsytów[21], których mianem określano północne plemiona arabskie[22], ponadto charydżyci, którzy już wcześniej występowali przeciw Umajjadom, rozpoczęli powstanie na wielką skalę[23].
Oceny kalifa
[edytuj | edytuj kod]Jazid bywał uznawany za zdolnego i sprawnego władcę, jednak żyjący w późniejszych latach arabscy dziejopisarze oceniali go bardzo krytycznie[19], zainspirowani poglądami szyitów, echami sporów politycznych w Iraku czy też katastrofalnymi nieszczęściami jego krótkiego panowania[3]. W wielu popularnych przekazach o bitwie pod Karbalą przedstawiany był jako władca opresyjny, brutalny i zdegenerowany, którego krewni Husejna publicznie potępili za okrucieństwo wobec potomków Mahometa[24]. Wskazywano na niego jako na pierwszego pijaka wśród kalifów, który pijał wino codziennie i do udziału w pijatykach tresował swoją małpkę Abu Kajs. Określano go tytułem Jazid al-chumur – „Jazid od wina”. Kalif wyróżniał się zamiłowaniem do polowań i był uznawany za wielkiego myśliwego. Każdemu ze swych psów myśliwskich przydzielił osobnego opiekuna i ozdabiał je złotymi krążkami na nogi, miał też nauczyć geparda jazdy na końskim zadzie[25]. Opinie dotyczące jego trybu życia mogą mieć charakter oszczerczy[26].
Kalif komponował poezję i muzykę, był mecenasem artystów, wprowadził śpiew z akompaniamentem instrumentalnym na dwór oraz zwyczaj obchodzenia ważnych świąt w pałacach przy biesiadach[27]. Al-Masudi oskarżał go o wprowadzanie muzyki do świętych miast islamu, którą potępiali tradycjonaliści i ulemowie ze względu na związki z obrzędami pogańskimi i chrześcijańskimi, jak również skojarzenia z pijaństwem i hazardem[28].
W otoczeniu Jazida nie brakowało chrześcijan. Jednym z nich był jego nadworny poeta Al-Achtal, w młodości blisko z nim związany, podobnie jak Jan z Damaszku, który miał uczestniczyć w jego pijatykach[29]. Chrześcijańscy kronikarze różnili się w ocenach kalifa. Nestorianin Jan bar Penkāyē zarzucał mu sprawowanie władzy w sposób tyrański, krytykując także zamiłowanie do rozkoszy i gier, które określał jako „dziecinne”. Natomiast anonimowy autor łacińskiej Kroniki roku 754 z terenów Półwyspu Iberyjskiego pochwalał przystępność Jazida wobec ludzi, twierdząc, że był powszechnie kochany przez poddanych, nie szczycąc się swoją władzą[30]. W podobnym tonie pisał autor kroniki Continuatio byzantino-arabica, który opisywał go w sposób uznany przez Juliusa Wellhausena za panegiryczny – jako władcę, który był uprzejmy, a nie zarozumiały, nienawidzący przepychu i żyjący skromnie[31].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przypisywano jej autorstwo wierszy wyrażających takie odczucia, beduińską tęsknotę za swobodnym życiem na pustyni, która pojawiła się w momencie przechodzenia do życia w miastach, Hitti 1969 ↓, s. 166.
- ↑ Ze względu na rozbieżności w źródłach wydarzenie to bywa także datowane na lata 662/663 lub 666/667, trudno też jednoznacznie określić, czy faktycznie doszło do walk pod samym Konstantynopolem. Brak udziału floty w tej wyprawie bywa interpretowany jako wskazówka na to, że Jazid przeprowadzał jedynie rekonesans, Cecota 2015 ↓, s. 161–164.
- ↑ Hauziński 1993 ↓, s. 21 podaje, że mianowania mogło nastąpić jeszcze w 661 roku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 166; Madeyska 1999 ↓, s. 163.
- ↑ Madeyska 1971 ↓, s. 266.
- ↑ a b c Lammens 1934 ↓, s. 1162.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 166.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 171; Madeyska 1999 ↓, s. 191.
- ↑ Kennedy 2011 ↓, s. 281.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 167; Lewis 1995 ↓, s. 79; Madeyska 1999 ↓, s. 156–157; Lewis 2003 ↓, s. 136; Cecota 2015 ↓, s. 48, 49–50.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 167; Hauziński 1993 ↓, s. 21; Lewis 1995 ↓, s. 80.
- ↑ Kennedy 2011 ↓, s. 188, 279.
- ↑ Cecota 2015 ↓, s. 69.
- ↑ Kennedy 2004 ↓, s. 90.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 131.
- ↑ Kennedy 2004 ↓, s. 90; Cecota 2015 ↓, s. 57–58.
- ↑ Lammens 1934 ↓, s. 1162; Hitti 1969 ↓, s. 195.
- ↑ Lewis 2003 ↓, s. 136.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 162–163; Lewis 1995 ↓, s. 80; Madeyska 1999 ↓, s. 168–169.
- ↑ Lewis 1995 ↓, s. 80; Madeyska 1999 ↓, s. 169.
- ↑ Lammens 1934 ↓, s. 1162; Madeyska 1999 ↓, s. 168–169.
- ↑ a b Lewis 1995 ↓, s. 80.
- ↑ Kennedy 2011 ↓, s. 191, 208.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 231.
- ↑ Bielawski 1971 ↓, s. 266.
- ↑ Lewis 1995 ↓, s. 88.
- ↑ Aghaie 2004 ↓, s. 8–9.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 192–193.
- ↑ Madeyska 1999 ↓, s. 168.
- ↑ Lammens 1934 ↓, s. 1162; Hitti 1969 ↓, s. 229; Madeyska 1999 ↓, s. 222.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 229; Madeyska 1999 ↓, s. 221.
- ↑ Hitti 1969 ↓, s. 166, 208; Madeyska 1999 ↓, s. 180, 210.
- ↑ Kennedy 2011 ↓, s. 302.
- ↑ Lammens 1934 ↓, s. 1162–1163
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kamran Scot Aghaie: The Martyrs Of Karbala: Shi'i Symbols and Rituals in Modern Iran. Seattle-London: University of Washington Press, 2004. ISBN 978-0-295-98448-3. [dostęp 2023-01-07].
- Józef Bielawski: Plemiona arabskie. W: Mały słownik kultury świata arabskiego. red. naukowy Józef Bielawski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971, s. 432–436.
- Błażej Cecota: Arabskie oblężenia Konstantynopola w VII–VIII wieku. Rzeczywistość i mit. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015, seria: Byzantina Lodziensia, t. XXI. ISBN 978-83-7969-904-9.
- Jerzy Hauziński: Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2.
- Philip K. Hitti: Dzieje Arabów. przeł. Wojciech Dembski, Maria Skuratowicz, Edward Szymański. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
- Hugh Kennedy: The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century. Harlow: Pearson Education, 2004. ISBN 978-0-582-40525-7. [dostęp 2023-01-07].
- Hugh Kennedy: Wielkie podboje arabskie. Jak ekspansja islamu zmieniała świat. przeł. Mateusz Wilk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16830-8.
- Henri Lammens: Yazīd b Mu'awiya. W: The Encyclopaedia Of Islam. Leyden–London: J. Brill, 1934, s. 1162–1163. [dostęp 2023-01-07].
- Bernard Lewis: Arabowie w historii. przeł. Janusz Danecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1995, seria: Biblioteka myśli współczesnej. ISBN 83-06-02454-0.
- Bernard Lewis: Muzułmański Bliski Wschód. przeł. Janusz Danecki. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 2003, seria: Narody i cywilizacje. ISBN 83-89261-10-3.
- Danuta Madeyska: Historia świata arabskiego. Okres klasyczny od starożytności do końca epoki Umajjadów (750). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1999. ISBN 83-235-0096-7.
- Danuta Madeyska: Kalb. W: Mały słownik kultury świata arabskiego. red. naukowy Józef Bielawski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971, s. 266–267.