Hyzop (roślina)

Hyzop
	; Hyzop lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	hyzop
	Nazwa systematyczna
	Hyssopus L.; Sp. Pl. 569. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hyssopus officinalis L.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hyzop (Hyssopus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny jasnotowatych. Należy do niego w zależności od ujęcia od dwóch^[4], 7^[5] do ok. 10^[6] gatunków. Rośliny te rosną w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Zachodniej i Środkowej^[6]^[4]. W Polsce jako antropofit zadomowiony jest tylko hyzop lekarski H. officinalis^[7], jedyny gatunek rodzimy w Europie. Nazwa rodzaju pochodzi od biblijnego hyzopu, jest jednak wynikiem pomyłki. Właściwy biblijny hyzop to lebiodka syryjska (Origanum syriacum)^[8]^[9]. Hyzop lekarski uprawiany jest jako roślina ozdobna i użytkowa. Olejki z niego pozyskiwane mają właściwości antyseptyczne i wykorzystywane są w medycynie, stosowane są także w przemyśle perfumeryjnym^[6]. Roślina wykorzystywana bywa do aromatyzowania likierów, np. Chartreuse^[4].

Morfologia

Pokrój: Byliny i półkrzewy osiągające do 60 cm wysokości^[6].
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Liście aromatyczne, o blaszce równowąskolancetowatej, całobrzegiej^[6].

Kwiaty: Zebrane w nibyokółkach skupionych w szczytowej części pędu, z kwiatami skupionymi jednostronnie na pędzie. Kielich zrosłodziałkowy. Korona niebieskofioletowa, rzadziej biała lub różowa. U nasady zrośnięte płatki tworzą rurkę rozszerzającą się ku gardzieli. Warga górna zakończona jest dwiema łatkami prosto wzniesionymi ku górze, a dolna trzema, z których łatka środkowa jest większa od bocznych. Cztery pręciki w dwóch parach, wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o równych ramionach^[6].

Owoce: Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae^[10]. Badania molekularne wskazują jednak (przy braku wyraźnych synapomorfii w budowie morfologicznej) na przynależność tego rodzaju (i kilku innych tradycyjnie włączanych do Menthinae) do podplemienia Nepetinae^[11].

Wykaz gatunków^[5]

Hyssopus ambiguus (Trautv.) Iljin ex Prochorov. & Lebel
Hyssopus cuspidatus Boriss.
Hyssopus latilabiatus C.Y.Wu & H.W.Li
Hyssopus macranthus Boriss.
Hyssopus officinalis L. – hyzop lekarski
Hyssopus seravschanicus (Dubj.) Pazij
Hyssopus subulifolius (Rech.f.) Rech.f.

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny lecznicze lub przyprawy kuchenne.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 459, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Hyssopus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-06-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
↑ Flovers in Israel. [dostęp 2014-12-22].
↑ Genus: Hyssopus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-11].
↑ Hye-Kyoung Moon, Erik Smets, Suzy Huysmans. Phylogeny of tribe Mentheae (Lamiaceae): The story of molecules and micromorphological characters. „Molecular Phylogenetics”, 2010. DOI: 10.1002/tax.594007.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[mabb-4] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 459, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[tpl-5] Hyssopus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-06-28].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist2002-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[israel-9] Flovers in Israel. [dostęp 2014-12-22].

[grin-10] Genus: Hyssopus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-11].

[11] Hye-Kyoung Moon, Erik Smets, Suzy Huysmans. Phylogeny of tribe Mentheae (Lamiaceae): The story of molecules and micromorphological characters. „Molecular Phylogenetics”, 2010. DOI: 10.1002/tax.594007.

[1]