Historia archidiecezji łódzkiej

Historia archidiecezji łódzkiej

Łódź oraz okoliczne tereny, wchodzące w skład powstałej w 1920 diecezji łódzkiej, od początku istnienia w Polsce organizacji kościelnej należały do archidiecezji gnieźnieńskiej. W 1764 część tych terenów (razem z Łodzią) wcielono jako enklawę do diecezji włocławskiej. W 1818 powstały archidiecezja warszawska i diecezja kujawsko-kaliska, w granicach których znalazły się ziemie, które potem, w 1920 (z archidiecezji warszawskiej) i 1925 (ze zniesionej wtedy diecezji kujawsko-kaliskiej), wcielone zostały do diecezji łódzkiej. W 1992 północną część łódzkiej diecezji przydzielono nowo powstałej diecezji łowickiej. Jednocześnie diecezję łódzką podniesiono do miana archidiecezji, podległej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. W 2004 z diecezji łowickiej i łódzkiej utworzono (najmłodszą dotychczas) metropolię, z siedzibą w Łodzi, co oznaczało, że łódzki ordynariusz (dotychczas tytułowany jako arcybiskup łódzki) stał się arcybiskupem metropolitą.

Mimo przynależności do archidiecezji gnieźnieńskiej dobra łódzkie, stanowiące część tzw. klucza wolborskiego, aż do końca XVIII w. były własnością biskupów włocławskich. Stan odmienności pomiędzy zwierzchnikami kościelnymi i faktycznymi właścicielami uporządkowano w 1764, kiedy to Klemens XIII bullą Quod cum pro parte^[1] wyraził zgodę, aby 8 parafii: Gałków, Łódź i Niesułków (z dekanatu zgierskiego) oraz Czarnocin, Chorzęcin, Łaznów, Nagórzyce^[2] i Wolbórz (z dekanatu tuszyńskiego) przyłączyć jako enklawę do diecezji włocławskiej. Z parafii tych stworzony został dekanat wolborski^[3].

Skutkiem zmian politycznych, jakie zaistniały na przełomie wieków XVIII i XIX, konieczna była reorganizacja administracji kościelnej. Dla obszarów zlokalizowanych dotychczas w granicach archidiecezji gnieźnieńskiej, które znalazły się w obrębie Królestwa Kongresowego, wprowadzono taką organizację, aby siedziby diecezji nie znajdowały się poza królestwem. W ten sposób na mocy bulli Ex imposita nobis Piusa VII z 30 czerwca 1818 tereny położone na północ i wschód od Łodzi (dekanaty: kłodawski, kutnowski, łęczycki, łowicki, rawski, skierniewicki i zgierski) oraz pięć, wcześniej przeniesionych do diecezji włocławskiej, parafii (Chorzęcin, Gałków, Łaznów, Łódź i Niesułków) wcielono do nowej archidiecezji warszawskiej. Natomiast trzy dekanaty (uniejowski, szadkowski i tuszyński) usytuowane na północny zachód, zachód i południe od Łodzi oraz dwie parafie (Czarnocin i Wolbórz) z diecezji włocławskiej przeszły pod zwierzchnictwo nowo utworzonej diecezji kujawsko-kaliskiej^[4]. W kolejnym roku uporządkowano organizację wewnątrz diecezji. Dekanat wolborski, którego parafie wcześniej podzielono pomiędzy dwie diecezje, został zniesiony. W archidiecezji warszawskiej na obszarze późniejszej diecezji łódzkiej powołano dekanaty brzeziński i strykowski. Z kolei w diecezji kujawsko-kaliskiej na analizowanym obszarze powstał dekanat piotrkowski.

Po powstaniu styczniowym, ze względu na represje rosyjskich władz zaborczych, w Królestwie Polskim zniesiono wiele dekanatów, w tym występujące na omawianym obszarze: kłodawski, strykowski i zgierski z archidiecezji warszawskiej oraz lutomierski^[5], szadkowski, tuszyński i uniejowski z diecezji kujawsko-kaliskiej. Choć, w ramach reorganizacji kościelnej administracji, powstało też wtedy kilka nowych dekanatów, jak np. łódzki w archidiecezji warszawskiej i m.in. łaski w diecezji kujawsko-kaliskiej, zarządzanie bardzo licznymi w parafie dekanatami stało się od tej pory niezmiernie skomplikowanym.

Podczas I wojny światowej, z końcem 1914 niemiecko-rosyjski front przedzielił archidiecezję warszawską na dwie części. Obszar Łodzi znalazł się wtedy pod niemiecką okupacją. Kontakt Łodzi z zajmowaną przez Rosjan Warszawą stał się bardzo trudny. Dlatego też ustanowiono administratora apostolskiego dla okupowanej przez niemieckie wojska zachodniej części warszawskiej archidiecezji. Został nim biskup kujawsko-kaliski Stanisław Zdzitowiecki. Ponadto arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski dekretem z 20 lutego 1915 dla zachodniej części archidiecezji powołał wikariat generalny z siedzibą w Łodzi, obejmujący dekanaty: łódzki, łęczycki i brzeziński. Wikariat ten stał się zalążkiem do powstania przyszłej diecezji łódzkiej^[6].

Odzyskanie przez Polskę niepodległości umożliwiło usprawnienie kościelnej administracji. Dla obszarów, które niedługo potem znalazły się w diecezji łódzkiej, powołano nowe dekanaty. W archidiecezji warszawskiej były to: łódzki miejski i łódzki zamiejski (utworzone w miejsce jednego dekanatu łódzkiego) oraz dekanat kłodawski (odnowiony z ośmiu parafii z dekanatu łęczyckiego i dwóch z kutnowskiego^[7]). Natomiast w diecezji kujawsko-kaliskiej dla prezentowanych tu terenów w tym czasie stworzono dekanaty: bełchatowski (wydzielony z dekanatu piotrkowskiego), pabianicki i widawski (złożone z parafii wcześniej należących do dekanatu łaskiego). Dodatkowo przywrócono dekanaty tuszyński (wyłączony z dekanatu piotrkowskiego) i uniejowski (wyodrębniony z dekanatu tureckiego).

W ciągu tysiącletniej historii chrześcijaństwa w Polsce^[8], na terenie diecezji łódzkiej^[9] wybudowane zostało ponad 430 kościołów^[10].

Pierwszym kościołem, wzniesionym na analizowanym terenie, była świątynia pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego w Tumie założona prawdopodobnie z fundacji Bolesława Chrobrego, przy udziale św. Wojciecha w 997. Powstało przy niej ponoć pierwsze na ziemiach polskich opactwo benedyktynów. Zakonnicy przebywali tam przez blisko 100 lat^[11]. W 1140 mury klasztoru zostały rozebrane.

W XI wieku z inicjatywy ks. Piotra Morawiaka powstał drewniany kościół w Piotrkowie^[12]. Wkrótce jednak uległ spaleniu^[12].

Według tradycji w 1085 Władysław Herman ufundował kościół w Kłodawie^[13].

W 1108 benedyktyni pojawili się w Jeżowie, gdzie otrzymali niewielki drewniany kościółek, fundowany przez Bolesława Krzywoustego. W jego miejscu z inicjatywy Piotra Włostowica zbudowany został kościół pw. św. Andrzeja. Prawdopodobnie powstał on przed 1141.

Przed 1123 powstał kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Brzezinach, przy którym w 1139 erygowano parafię^[14].

W latach 1141–1160 w miejscu zburzonego kościoła w Tumie powstała kolegiata łęczycka^[15].

Prawdopodobnie przed 1145 w Górze Świętej Małgorzaty zbudowano klasztorną kaplicę Matki Bożej^[16].

Przed 1148 wystawiono (prawdopodobnie z fundacji kasztelańskiej) drewniany kościół parafialny w Wolborzu^[17].

Prawdopodobnie w I połowie XII wieku w Piotrkowie wzniesiono drewnianą świątynię pw. św. Stanisława Biskupa z fundacji Piotra Włostowica^[12].

W 1171 powstał drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Parznie z fundacji arcybiskupa Jana Gryfity. Przetrwał do 1464, gdy został rozebrany^[18].

Przed 1184 w Sulejowie powstał drewniany kościół parafialny pw. św. Floriana z inicjatywy cystersów, których opactwo, znajdujące się po drugiej stronie Pilicy, istniało od 1176^[19].

W wieku XII powstał kościół pw. św. Idziego w Bałdrzychowie, przy którym potem Bogumił z Dobrowa erygował parafię^[20]. Wieś ta została podarowana opactwu cystersów z Sulejowa.

W XII w. z fundacji książąt płockich wzniesiono drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca w Pabianicach, przy którym Bogumił z Dobrowa powołał parafię^[21].

Pierwszy kościół w Łodzi powstał prawdopodobnie na przełomie lat 1364–1374, a najstarsza wzmianka o miejscowej parafii pw. Najświętszej Maryi Panny pochodzi z 1424, gdy Łódź była już miastem. Wcześniej obszar wsi Łódź przynależał do powstałej jeszcze przed wiekiem XIV parafii św. Doroty w Mileszkach (obecnie stanowiących łódzkie osiedle). W 1438, w sąsiadujących z Mileszkami Stokach, miejscowy dziedzic Sieciech za zgodą władz kościelnych ufundował świątynię, która stała się filią parafii mileszkowskiej^[23]. Drugi kościół filialny w tej parafii powstał w 1492 w pobliskich Chojnach z inicjatywy właściciela wsi^[24]. W 1511 roku, też staraniem proboszcza z Mileszek, znajdujący się we wsi Stoki kościół filialny przeniesiono do siedziby parafii na miejscu poprzedniej, mocno już zniszczonej świątyni^[25].

Pod koniec XVI w. do parafii łódzkiej, poza samym miastem, należały nadto ówczesne wsie: Bałuty, Brus, Doły, Lipinki^[26], Radogoszcz, Rogi, Rokicie, Stara Łódź, Widzew i Wólka^[27]. Natomiast przynależność kościelna innych wsi z tego okresu, których obszar obecnie znajduje się w granicach administracyjnych Łodzi, była następująca^[28]:

• Kały^[29], Łagiewniki i Modrzew^[30] – parafia św. Katarzyny w Zgierzu
• Moskule^[31] – parafia św. Jana Chrzciciela^[32] w Dobrej
• Chojny Duże, Chojny Małe, Stoki, Wola Mieczkowa (późniejsza Sikawa) i Wola Stokowska^[33] – parafia św. Doroty w Mileszkach
• Chachuła Młyn^[34], Chocianowice, Retkinia i Ruda Pabianicka – parafia św. Mateusza w Pabianicach.

W 1676 w Łagiewnikach powstała niewielka drewniana kaplica. Niedługo potem w to miejsce (uchodzące wówczas za cudowne, do którego coraz liczniej ściągały pielgrzymki) sprowadzono franciszkanów. Murowany kościół i klasztor zakonnicy postawili już w latach 20. XVIII w. Jednak, na skutek braku zgody parafii zgierskiej, łagiewnicka świątynia rangę kościoła parafialnego zyskała dopiero w 1902.

W 1860 w Łodzi było ponad 30 tys. ludności. Jedyny istniejący na Starym Mieście kościół, gabarytami przypominał bardziej siedzibę wiejskiej parafii i nie wystarczał na potrzeby sporego już miasta. Z tego też względu, postanowiono wznieść kolejną świątynię. Z racji silnych reperkusji nastałych po powstaniu styczniowym ze strony władzy carskiej wobec miejscowej polskiej ludności, budowa pierwszego murowanego, katolickiego kościoła w Łodzi – pw. Podwyższenia Krzyża Świętego^[35] u zbiegu ulic Dzikiej (obecnie Sienkiewicza) i Przejazd (obecnie Tuwima) – trwała aż 20 lat. Natomiast parafię erygowano tam w 1885. Do tego czasu, od początku budowy nowego kościoła, Łodzi przybyło aż 200 tys. mieszkańców. Dlatego też, mimo iż było to miasto niejednolite wyznaniowo (katolicy stanowili tylko połowę ogółu ludności), dotychczasowe dwie świątynie nie wystarczały.

W 1888 przystąpiono do budowy nowego kościoła NMP na Starym Mieście. Znajdującą się tam do tej pory, drewnianą świątynię przeniesiono na czas budowy na teren dawnego cmentarza, przy drodze do wsi Retkinia (obecnie przy ul. Ogrodowej). Po oddaniu nowego, neogotyckiego kościoła, władza rosyjska nakazywała rozebranie starego. Jednak ostatecznie, dzięki zastosowaniu fortelu, udało się tego uniknąć.

W 1892 arcybiskup warszawski Wincenty Teofil Popiel erygował nową parafię w Chojnach przy dotychczasowej kaplicy filialnej parafii Mileszki.

W latach 1901–1912 przy ul. Piotrkowskiej zbudowano w Łodzi kolejny kościół pw. św. Stanisława Kostki (później podniesiony do miana bazyliki katedralnej, a potem archikatedralnej).

Jeszcze przed końcem wieku XIX Juliusz Kunitzer, właściciel „Widzewskiej Manufaktury”, stworzył ideę wybudowania kościoła pośród nowego robotniczego osiedla w Widzewie (wówczas jeszcze na przedmieściach Łodzi). Pomimo opracowania stosownego projektu do budowy nie doszło. Niebawem jednak postanowiono zakupić drewniany pawilon, wzniesiony przy okazji Łódzkiej Wystawy Przemysłowej w 1896, by ustawić go w Widzewie jako kościół tymczasowy. Po przystosowaniu budynku do pełnienia nowej funkcji, 25 maja 1902 odbyło się poświęcenie świątyni. Kościołowi nadano wezwanie św. Kazimierza. Stał się on filią parafii Podwyższenia Świętego Krzyża. Aktu poświęcenia dokonał ks. Karol Szmidel, proboszcz parafii świętokrzyskiej.

W latach 1904–1906 w parafii Podwyższenia Świętego Krzyża wybudowano kolejną filialną świątynię. Był to niewielki, murowany kościół pw. św. Anny. W tym samym czasie Zgromadzenie Braci Dolorystów wybudowało jednonawową świątynię (w stylu zakopiańskim) na Bałutach. Kościół ten ustanowiono filią parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Po wielu staraniach w 1909 carski rząd zgodził się na powołanie w Łodzi trzech nowych parafii. 29 grudnia 1909 arcybiskup Chościak Popiel erygował parafie: św. Józefa^[36], św. Stanisława Kostki i św. Anny. Natomiast 5 kwietnia 1911 przy tymczasowym kościele św. Kazimierza udało się utworzyć nową parafię.

Skutkiem wieloletnich zabiegów mieszkańców Retkini, których kościół parafialny św. Mateusza w Pabianicach był oddalony od wsi o 10 km, biskup diecezji kujawsko-kaliskiej Stanisław Zdzitowiecki dekretem z 18 maja 1910 powołał parafię w Retkini przy istniejącej od 1907 tymczasowej kaplicy filialnej, obok której wybudowano niedługo potem kościół.

W 1912 mieszkańcy podłódzkiego Julianowa zniecierpliwieni przedłużającymi się formalnościami, związanymi z budową kościoła na terenie podarowanym wcześniej na ten cel przez Juliusza Heinzla postanowili zakupić drewniany budynek, który powstał na wystawę przemysłową, zorganizowaną w Helenowie. Po przeprowadzeniu odpowiedniej adaptacji dokonano poświęcenia kościoła. Świątynia ta stała się kolejną filią parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

7 czerwca 1915 biskup Zdzitowiecki erygował w Łodzi dwie nowe parafie. Pierwsza, wydzielona z parafii Najświętszej Maryi Panny, powstała przy kościele na Julianowie, otrzymując wezwanie Najświętszego Serca Jezusowego. Drugą utworzono przy niewielkiej kaplicy, dotychczas filii parafii św. Wojciecha w Chojnach. Parafii tej nadano wezwanie Przemienienia Pańskiego.

W 1917 biskup Zdzitowiecki powołał parafię w Rudzie Pabianickiej przy istniejącej od 1914 kaplicy filialnej kościoła św. Mateusza w Pabianicach.

Mimo iż warszawski arcybiskup Aleksander Kakowski już od swego wyboru w 1913 zabiegał o utworzenie łódzkiej diecezji, na skutek działań wojennych oraz braku zgody co do przebiegu granic wśród biskupów episkopatu, udało się to dopiero 10 grudnia 1920. Odradzająca się po wojnie Łódź liczyła już ponad 450 tys. ludności. Wtedy to papież Benedykt XV bullą Christi Domini qui esse bonum pastorem powołał do życia nową diecezję, stanowiącą pięć, wyłączonych z zachodniej części archidiecezji warszawskiej, dekanatów (dwa łódzkie: miejski i zamiejski oraz brzeziński, kłodawski i łęczycki), na które złożyło się: 67 parafii, 126 księży i ponad pół miliona wiernych^[37]. Do czasu nominacji ordynariusza administratorem apostolskim diecezji łódzkiej był kardynał Aleksander Kakowski. 11 kwietnia 1921 papież Benedykt XV dotychczasowego proboszcza parafii św. Stanisława Kostki ks. Wincentego Tymienieckiego mianował pierwszym ordynariuszem łódzkim^[38]

	Dekanat brzeziński
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie	Erygował
1.	Narodzenia NMP	Będków	1523	Jan Łaski
2.	św. Augustyna	Bratoszewice	1525	Jan Łaski
3.	Podwyższenia Świętego Krzyża	Brzeziny	1139	Jakub ze Żnina
4.	św. Małgorzaty	Chorzęcin	ok. 1260	Janusz
5.	św. Andrzeja Apostoła	Dmosin	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
6.	św. Jana Chrzciciela	Dobra	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
7.	Świętej Trójcy	Gałków	1636	Jan Wężyk
8.	św. Jakuba Apostoła	Głowno	1649	Maciej Łubieński
9.	św. Józefa	Jeżów	ok. 1273	vakat na stolicy arcybiskupiej
10.	Niepokalanego Poczęcia NMP	Koluszki	1904	Wincenty Teofil Popiel
11.	Wszystkich Świętych	Kołacinek	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
12.	św. Szczepana	Koźle	XV w.	Jakub z Sienna
13.	MB Różańcowej	Łaznów	1431	Wojciech Jastrzębiec
14.	św. Wojciecha	Niesułków	XIII w.	Jakub Świnka
15.	Wniebowzięcia NMP	Stare Skoszewy	1426	Wojciech Jastrzębiec
16.	św. Marcina	Stryków	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
17.	św. Stanisława Biskupa	Szczawin	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
18.	św. Antoniego	Tomaszów Mazowiecki	1826	Wojciech Józef Skarszewski
19.	św. Wojciecha	Ujazd	1429	Wojciech Jastrzębiec

	Dekanat kłodawski
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie
1.	św. Dominika	Bierzwienna Długa	?
2.	Wniebowzięcia NMP	Borysławice Kościelne	XVIII w.
3.	Narodzenia NMP	Chełmno nad Nerem	?
4.	św. Mikołaja	Dąbie	XVII w.
5.	Wniebowzięcia NMP	Grzegorzew	?
6.	Wniebowzięcia NMP	Kłodawa	XI/XII w.
7.	św. Rozalii	Pieczew	XVIII w.
8.	św. Michała Archanioła	Umień	XVII w.

	Dekanat łęczycki
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie	Erygował
1.	Najświętszego Serca Jezusowego	Błonie	1373	Jarosław z Bogorii i Skotnik
2.	św. Mateusza Apostoła	Dalików	ok. 1431	Wojciech Jastrzębiec
3.	św. Floriana	Domaniew	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
4.	Wszystkich Świętych	Gieczno	XV w.	Mikołaj Trąba
5.	św. Małgorzaty	Góra Świętej Małgorzaty	XIII w.	Pełka
6.	św. Stanisława Biskupa i Męczennika	Grabów	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
7.	św. Mikołaja	Kałów	1451	Władysław Oporowski
8.	św. Marii Magdaleny	Leźnica Mała	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
9.	św. Jakuba Apostoła	Leźnica Wielka	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
10.	św. Andrzeja Apostoła	Łęczyca	XIII w.	Jakub Świnka
11.	św. Jana Chrzciciela	Mazew	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
12.	Bożego Ciała	Modlna	XV w.	Mikołaj Trąba
13.	św. Józefa	Ozorków	1660	Wacław Leszczyński
14.	Wniebowzięcia NMP	Parzęczew	XV w.	Wojciech Jastrzębiec
15.	Świętej Trójcy	Piątek	XIII w.	Jakub Świnka
16.	św. Katarzyny	Poddębice	1443	Wincenty Kot
17.	św. Marcina	Siedlec	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
18.	św. Mateusza i św. Rocha	Sobótka	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
19.	św. Wawrzyńca	Solca Wielka	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
20.	św. Bartłomieja	Strzegocin	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
21.	św. Bartłomieja Apostoła	Topola Królewska	1300	Jakub Świnka
22.	NMP Królowej Polski	Tum	XIII w.	Pełka
23.	św. Apostołów Piotra i Pawła	Tur	XIV w.	Bodzanta
24.	św. Katarzyny	Witonia	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik

	Dekanat łódzki
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie	Erygował
1.	św. Wojciecha	Chojny	1892	Wincenty Teofil Popiel
2.	Najświętszego Serca Jezusowego	Łódź	1915	Stanisław Zdzitowiecki
3.	Podwyższenia Świętego Krzyża	Łódź	1885	Wincenty Teofil Popiel
4.	Przemienienia Pańskiego	Łódź	1915	Stanisław Zdzitowiecki
5.	św. Anny	Łódź	1909	Wincenty Teofil Popiel
6.	św. Józefa	Łódź	1909	Wincenty Teofil Popiel
7.	św. Kazimierza	Łódź	1911	Wincenty Teofil Popiel
8.	św. Stanisława Kostki	Łódź	1909	Wincenty Teofil Popiel
9.	Wniebowzięcia NMP	Łódź	1424?	?

	Dekanat łódzki zamiejski
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie	Erygował
1.	św. Rafała	Aleksandrów Łódzki	1818	Franciszek Malczewski
2.	Wszystkich Świętych	Bełdów	1526	Jan Łaski
3.	św. Jana Chrzciciela	Kazimierz	XIII w.	Jakub Świnka
4.	Narodzenia NMP	Konstantynów Łódzki	1858	Antoni Melchior Fijałkowski
5.	św. Antoniego	Łagiewniki	1902	Wincenty Teofil Popiel
6.	św. Doroty	Mileszki	przed XIV w.	?
7.	św. Katarzyny	Zgierz	XIII w.	Pełka

Dla lepszej organizacji pracy w tworzącej się diecezji zniesiono dekanat łódzki zamiejski, w którego miejsce reaktywowano dekanat zgierski^[39] oraz z sześciu parafii dekanatu brzezińskiego utworzono dekanat tomaszowski.

Diecezja łódzka, która powstała tylko z terenów dotychczas należących do archidiecezji warszawskiej, początkowo posiadała niezbyt formeny kształt. Jej siedziba – Łódź – usytuowana była bowiem na południowym skraju, tuż przy granicy z diecezją kujawsko-kaliską. Parafie, obecnie znajdujące się w granicach administracyjnych Łodzi, wtedy zawierające obszary podłódzkich wsi, Retkini i Rudy Pabianickiej (od 1923 miasta), podlegały oddalonemu o ponad 100 km biskupstwu we Włocławku. Istniała więc możliwość usprawnienia funkcjonowania kościelnej administracji na tych terenach poprzez przyłączenie ich do pobliskiej, nowej diecezji.

W 1925 papież Pius XI wprowadził bullą Vixdum Poloniae unitas nową administrację w polskim kościele. Wynikiem tego było poszerzenie diecezji łódzkiej o sześć, dotychczas należących do diecezji kujawsko-kaliskiej, dekanatów (bełchatowski^[40], łaski, pabianicki, piotrkowski, tuszyński i widawski). Dodatkowo przydzielono jeszcze dwie parafie z dekanatu uniejowskiego (Bałdrzychów i Wartkowice) oraz dwie wsie z parafii Stary Waliszew w archidiecezji warszawskiej (Antoniew i Dąbrowa). Jednocześnie z diecezji łódzkiej do diecezji włocławskiej przeniesiono dekanat kłodawski, który znajdował się bliżej Włocławka niż Łodzi. Dla ułatwienia pracy duszpasterskiej skorygowano wewnętrzną strukturę łódzkiej diecezji, powołując dwa nowe dekanaty: ozorkowski i poddębicki. Po tych zmianach diecezja łódzka liczyła blisko milion wiernych, zamieszkałych na powierzchni 7450 km². Podzielona była na 13 dekanatów i 112 parafii^[41], w których pracowało 193 księży.

Ponieważ diecezja łódzka stała się jedną z większych pod względem liczby mieszkańców w ówczesnej Polsce, decyzją Piusa XI w 1927 pierwszym łódzkim biskupem pomocniczym (sufraganem) został ks. Kazimierz Tomczak.

	Dekanat bełchatowski
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	Narodzenia NMP	Bełchatów	ok. 4,5 tys.	25 VI 1893	Aleksander Kazimierz Bereśniewicz
2.	św. Michała Archanioła	Chabielice	ok. 4,6 tys.	1649	Maciej Łubieński
3.	św. Rocha	Drużbice	ok. 5,8 tys.	1688	Michał Stefan Radziejowski
4.	Wszystkich Świętych	Grocholice	ok. 5,1 tys.	1230	Wincenty z Niałka
5.	Świętej Trójcy	Kaszewice	ok. 3 tys.	1862	Jan Michał Marszewski
6.	św. Teodora	Kociszew	ok. 2,5 tys.	1789	Michał Jerzy Poniatowski
7.	św. Wawrzyńca	Łobudzice	ok. 5 tys.	1488	Zbigniew Oleśnicki
8.	Najświętszego Serca Jezusowego	Parzno	ok. 6,8 tys.	1176	Jan Gryfita
9.	św. Ignacego z Loyoli	Suchcice	ok. 1,6 tys.	1780	Antoni Kazimierz Ostrowski

	Dekanat łaski
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	św. Stanisława Biskupa	Borszewice	ok. 3,5 tys.	XV w.	Mikołaj Trąba
2.	św. Jana Chrzciciela	Buczek	ok. 4,1 tys.	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
3.	św. Wojciecha	Dobroń	ok. 3,8 tys.	23 VI 1780	Antoni Kazimierz Ostrowski
4.	św. Mikołaja	Kwiatkowice	ok. 2 tys.	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
5.	MB Szkaplerznej	Lutomiersk	b.d.	1283	Jakub Świnka
6.	Niepokalanego Poczęcia NMP	Łask	ok. 7,2 tys.	17 IV 1366	Jarosław z Bogorii i Skotnik
7.	Wniebowzięcia NMP	Marzenin	ok. 5,1 tys.	XIII w.	Jakub Świnka
8.	Narodzenia NMP	Mikołajewice	ok. 3,1 tys.	1420	Mikołaj Trąba
9.	św. Anny	Wrzeszczewice	ok. 1,6 tys.	1920	Stanisław Zdzitowiecki

	Dekanat pabianicki
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	Najświętszego Serca Jezusowego	Dłutów	ok. 7,2 tys.	1541	Piotr Gamrat
2.	św. Marcina	Górka Pabianicka	ok. 2,8 tys.	XIV w.	Jarosław z Bogorii i Skotnik
3.	NMP Różańcowej	Pabianice	ok. 16,5 tys.	20 XII 1906	Stanisław Zdzitowiecki
4.	św. Mateusza	Pabianice	ok. 10 tys.	XII w.	Bogumił z Dobrowa
5.	Najświętszego Serca Jezusowego	Retkinia	ok. 2,2 tys.	1910	Stanisław Zdzitowiecki
6.	św. Józefa	Ruda Pabianicka	ok. 4,2 tys.	1917	Stanisław Zdzitowiecki

	Dekanat piotrkowski
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	św. Mikołaja	Gomulin	ok. 1,5 tys.	7 IV 1631	Jan Wężyk
2.	Opieki św. Józefa	Milejów	ok. 5,3 tys.	XIII w.	Jakub Świnka
3.	Podwyższenia Świętego Krzyża	Moszczenica	ok. 2, 2 tys.	XV w.	Mikołaj Trąba
4.	św. Jacka	Piotrków Trybunalski	ok. 14 tys.	1922	Stanisław Zdzitowiecki
5.	św. Jakuba Apostoła	Piotrków Trybunalski	ok. 13 tys.	ok. 1175	Zdzisław
6.	św. Floriana	Sulejów	ok. 8,3 tys.	1184	Zdzisław
7.	św. Małgorzaty	Witów	ok. 2,4 tys.	1825	Józef Szczepan Koźmian
8.	św. Mikołaja	Wolbórz	ok. 13,4 tys.	XII w.	Jakub ze Żnina

	Dekanat tuszyński
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	Wniebowzięcia NMP	Czarnocin	ok. 4,5 tys.	23 IV 1289	Jakub Świnka
2.	św. Wojciecha	Krzepczów	ok. 4,3 tys.	8 VIII 1526	Jan Łaski
3.	Najświętszego Serca Jezusowego	Kurowice	ok. 4,5 tys.	1635	Jan Wężyk
4.	św. Stanisława Biskupa	Rzgów	ok. 5,2 tys.	28 III 1469	Jan Gruszczyński
5.	św. Benedykta	Srock	ok. 8,2 tys.	XV w.	Mikołaj Trąba
6.	św. Witalisa	Tuszyn	ok. 8,6 tys.	1345	Jarosław z Bogorii i Skotnik

	Dekanat widawski
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	św. Jana Chrzciciela	Brzyków	ok. 3,6 tys.	XV w.	Wincenty Kot
2.	św. Wacława	Grabno	ok. 3 tys.	1371	Jarosław z Bogorii i Skotnik
3.	św. Andrzeja Apostoła	Restarzew	ok. 4,2 tys.	XIV w.	Jakub Świnka
4.	Nawiedzenia NMP	Rusiec	ok. 2,8 tys.	8 XII 1643	Maciej Łubieński
5.	św. Marii Magdaleny	Sędziejowice	ok. 2 tys.	XIII w.	Pełka
6.	św. Urszuli	Strońsko	ok. 5,6 tys.	XIII w.	Pełka
7.	Narodzenia NMP	Szczerców	ok. 4 tys.	8 IX 1367	Jarosław z Bogorii i Skotnik
8.	Podwyższenia Świętego Krzyża	Widawa	ok. 8,9 tys.	1417	Mikołaj Trąba
9.	św. Rocha	Wola Wiązowa	ok. 2,3 tys.	1815	Franciszek Malczewski
10.	Nawrócenia św. Pawła	Wygiełzów	ok. 4 tys.	I poł. XV w.	Wojciech Jastrzębiec

	Z dekanatu uniejowskiego
	Wezwanie	Miejscowość	Wiernych[42]	Powstanie	Erygował
1.	św. Idziego	Bałdrzychów	ok. 2,2 tys.	XII w.	Bogumił z Dobrowa
2.	św. Anny	Wartkowice	ok. 3,1 tys.	XV w.	Wojciech Jastrzębiec

Biskup Tymieniecki zaraz po swym ingresie w łódzkiej katedrze zabrał się za stworzenie koniecznych dla funkcjonowania diecezji instytucji: kurii, sądu biskupiego oraz wyższego seminarium duchownego. Działał szeroko na polu duszpasterskim i społecznym. Dbał o odpowiednią formację nie tylko kandydatów na kapłanów, ale też nie zapominał o kształceniu ustawicznym i organizował zajęcia doszkalające dla wszystkich księży. Zbudował podwaliny do rozwoju, zreszczającej we wspólnotę laikat, Akcji Katolickiej. Troszczył się o najbiedniejszych, tworząc instytucje charytatywne, niosące im pomoc. Nie był mu obojętny problem wielkiego przeludnienia w Łodzi, z jakim władze miasta nieustannie się borykały. Podjął inicjatywę budowy osiedla mieszkaniowego (liczącego około 100 domów), przeznaczonego dla niezamożnych robotników. Preferencyjne warunki kredytowe oraz możliwość odpracowania na budowie części zobowiązań sprawiły, że własne lokum mogli otrzymać ci, którzy w innym przypadku nie mieliby na to szans. W czasie swych rządów w diecezji ówczesny ordynariusz erygował 21 nowych parafii i jedną (w Stróży) reaktywował. Zmarł w 1934. Jego pogrzeb był bardzo uroczysty. Żegnały go z wielkim żalem tłumy łodzian^[43].

	Parafie utworzone przez bp. Tymienieckiego
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie
1.	Wniebowzięcia NMP	Rogów	25 II 1923
2.	św. Antoniego	Łódź	5 VIII 1924
3.	MB Królowej Polski	Bedoń	1925
4.	MB Zwycięskiej	Łódź	1 VII 1926
5.	Ścięcia św. Jana Chrzciciela	Budzynek	1926
6.	MB Częstochowskiej	Zelów	9 VIII 1926
7.	świętych Apostołów Piotra i Pawła	Biała	8 XI 1927
8.	św. Kazimierza	Stróża	10 XII 1927
9.	św. Teresy z Lisieux	Łódź	19 VII 1928
10.	NSJ	Tomaszów Mazowiecki	1 I 1929
11.	Świętej Rodziny	Rokiciny-Kolonia	1 I 1929
12.	NSJ	Piotrków Trybunalski	1929
13.	MB Częstochowskiej	Żeronie	6 VIII 1929
14.	NMP Królowej Polski	Wola Kamocka	17 VII 1929
15.	św. Jana Chrzciciela	Jagodnica-Złotno	1 I 1930
16.	świętych Apostołów Piotra i Pawła	Łódź	6 IV 1930
17.	Narodzenia NMP	Łękawa	1931
18.	MB Różańcowej	Stoki-Sikawa	15 IV 1932
19.	św. Franciszka	Łódź	26 VIII 1932
20.	Najświętszego Zbawiciela	Łódź	17 IX 1932
21.	Opatrzności Bożej	Łódź	9 X 1932
22.	MB Częstochowskiej	Ksawerów	15 VII 1933

3 maja 1930 Pius XI dekretem Ad utilius consulendum dokonał nieznacznej zmiany granic diecezji łódzkiej – przyłączając do niej z obszaru archidiecezji warszawskiej (z parafii Budziszewice^[44]) dwie wsie (Albertów i Jankówek), które znalazły się w (powołanej przez biskupa Tymienieckiego w 1929) parafii w Rokicinach^[45].

Nowym ordynariuszem łódzkim po biskupie Tymienieckim został ks. Jasiński. Dzieła swego poprzednika uzupełnił stworzeniem diecezjalnego muzeum i archiwum. Ponadto jeszcze przed wojną, powołał dekanat konstantynowski i odtworzył dekanat strykowski. Nie erygował natomiast żadnej nowej parafii.

Czas, w którym pełnił swą posługę, okazał się dla łódzkiego Kościoła bardzo dramatycznym. Po wybuchu II wojny światowej okupanci zajęli wiele kościołów, które przekształcili na magazyny. W samej Łodzi w czasie wojny czynne pozostały tylko trzy świątynie, w tym jedna przeznaczona dla katolików narodowości niemieckiej^[46]. Licznym księżom nakazano opuszczenie parafii. Niektórych wywieziono do obozu w Dachau. W sumie, w latach 1939–1945, z diecezji łódzkiej w wyniku zdarzeń wojennych zginęło 155 księży.

Po zakończeniu działań wojennych i przywróceniu struktury diecezji do możliwego wówczas poziomu normalności, pod koniec 1946 bp Jasiński złożył rezygnację ze swego urzędu. Jego następcą został ks. Michał Klepacz.

Ks. Klepacz przybył do Łodzi z Białegostoku, gdzie po wojnie wykładał w seminarium. W latach 1948 i 1958 zorganizował synody diecezjalne, które miały uszczegółowić lokalne przepisy kościelne, a jednocześnie zwiększyć wśród wszystkich poziom odpowiedzialności za Kościół.

Dwóm dekadom jego biskupstwa w Łodzi towarzyszyły silne represje władz komunistycznych. W latach 1953–1956, gdy Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński był internowany, biskup Klepacz na żądanie władz PRL pełnił obowiązki przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski. W zastępstwie za prymasa poprowadził Jasnogórskie Śluby Narodu Polskiego.

Gdy po wojnie biskup Tomczak sprawował jednocześnie funkcję proboszcza parafii Podwyższenia Świętego Krzyża, nie mógł w pełni pomagać bp. Klepaczowi. Było to też spowodowane jego niewzruszoną postawą względem ówczesnej władzy państwowej. W takiej sytuacji na wsparcie łódzkiemu ordynariuszowi papież powołał w 1957 nowego sufragana, wywodzącego się z łódzkiej diecezji ks. Jana Fondalińskiego, dotychczasowego ojca duchownego łódzkiego seminarium. Dla silnie rozwijającej się wówczas Łodzi, wciąż jednak to było za mało. Dlatego zdecydowano przydzielić kolejnych biskupów pomocniczych. Zostali nimi: w 1959 ks. Jan Kulik (kanclerz kurii biskupiej) i w 1963 zaledwie trzydiestoczteroletni Bohdana Bejze (wykładowca w seminarium).

Biskup Klepacz w diecezji miał duże problemy z powoływaniem nowych parafii. W samej Łodzi erygował ich tylko 4, a powstały one przy istniejących już od dłuższego czasu świątyniach. W sumie ustanowił czternaście nowych parafii^[47] i jedną (w Pożdżenicach) reaktywował. Po jego śmierci w styczniu 1967, tymczasowo, do momentu wyboru nowego łódzkiego ordynariusza, rządy w diecezji objął wikariusz kapitularny, bp Jan Kulik.

	Parafie utworzone przez bp. Klepacza
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie
1.	św. Andrzeja Boboli	Nowosolna	1947
2.	św. Jana Chrzciciela	Świny	1947
3.	Najświętszego Serca Jezusowego	Karsznice	28 IX 1947
4.	Zesłania Ducha Świętego	Łódź	16 I 1948
5.	MB Dobrej Rady	Zgierz	17 IV 1948
6.	MB Nieustającej Pomocy	Łódź	5 VII 1948
7.	Wniebowzięcia NMP	Kolumna	8 II 1949
8.	Najświętszego Imienia Jezus	Łódź	1950
9.	św. Józefa	Dąbrowa-Pawlikowice	29 X 1950
10.	Najświętszego Serca Jezusowego	Kaletnik	30 VII 1951
11.	Niepokalanego Poczęcia NMP	Grotniki	23 IX 1951
12.	Dobrego Pasterza	Łódź	5 VIII 1952
13.	św. Barbary	Głowno	6 XII 1952
14.	św. Kazimierza	Pożdżenice	1958
15.	NMP Królowej Polski	Tomaszów Mazowiecki	31 I 1960

Jesienią 1968 łódzkim ordynariuszem został ks. Józef Rozwadowski, dotychczasowy wykładowca krakowskiego seminarium i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Konsekrował go na Jasnej Górze kardynał Karol Wojtyła. W trakcie swej siedemnastoletniej posługi erygował w diecezji 27 parafii^[48]. Przewodniczył uroczystym obchodom 50. lecia diecezji. Rozbudował strukturę kościelną, powołując diecezjalną radę kapłańską i kolegium konsultorów. W 1980 konsekrował kolejnego łódzkiego biskupa pomocniczego, ks. Władysław Ziółka (dotychczasowego kanclerza łódzkiego kurii). Na początku 1986 przeszedł na emeryturę, a jego następcą został obrany biskup Ziółek. Bp Rozwadowski zmarł w 1996.

	Parafie utworzone przez bp. Rozwadowskiego
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie
1.	św. Floriana	Pabianice	2 VIII 1969
2.	MB Bolesnej	Łódź	6 VII 1972
3.	Chrystusa Króla	Zgierz	30 I 1974
4.	Nawiedzenia NMP	Konstantynów Łódzki	10 II 1974
5.	św. Elżbiety	Łódź	20 XI 1974
6.	Opieki św. Józefa i MB z Góry Karmel	Łódź	26 XI 1974
7.	bł. Maksymiliana Kolbego	Baby	4 IV 1976
8.	Nawiedzenia NMP	Piotrków Trybunalski	15 VIII 1976
9.	MB Wspomożenia Wiernych	Łódź	24 V 1978
10.	MB Anielskiej	Łódź	2 VIII 1978
11.	Opieki św. Józefa	Leśmierz	6 VIII 1978
12.	Niepokalanego Poczęcia NMP	Łęczyca	1979
13.	św. Urszuli Ledóchowskiej	Łódź	10 II 1980
14.	Świętej Rodziny	Tomaszów Mazowiecki	20 XII 1980
15.	MB Jasnogórskiej	Łódź	1 I 1981
16.	św. Maksymiliana Kolbego	Łódź	12 VI 1981
17.	św. Maksymiliana Kolbego	Pabianice	6 VII 1981
18.	NMP Matki Kościoła	Bełchatów	15 VIII 1981
19.	Miłosierdzia Bożego	Łódź	17 I 1983
20.	Chrystusa Króla	Łódź	15 II 1983
21.	NMP Królowej Polski	Łódź	15 II 1983
22.	NMP Królowej Polski	Włodzimierzów	9 VIII 1983
23.	Miłosierdzia Bożego	Justynów	4 V 1984
24.	św. Rafała Kalinowskiego	Wiskitno	13 V 1984
25.	św. Jadwigi	Tomaszów Mazowiecki	1 VI 1984
26.	św. Krzysztofa	Tuszyn	1 IX 1984
27.	Miłosierdzia Bożego	Pabianice	8 IX 1984

Nowy łódzki ordynariusz już w drugim roku swej biskupiej posługi miał okazję przyjmować Jana Pawła II, który odwiedził Łódź w ramach II Krajowego Kongresu Eucharystycznego (13 czerwca 1987).

W trakcie rządów biskupa Ziółka, na przełomie lat 80. i 90., miała miejsce w Polsce transformacja systemowa. Dla Kościoła rzymskokatolickiego nastały lepsze czasy. Wprowadzenie nowych praw dało szansę na odtworzenie organizacji i stowarzyszeń związanych z Kościołem (np. Caritas, Akcja Katolicka).

Odejście epoki PRL umożliwiło znaczącą rozbudowę sieci parafialnej, szczególnie w dużych miastach, gdzie dotychczas władze nie zezwalały na powstawanie nowych parafii. W samej tylko Łodzi, w latach 1987–1989, udało mu się powołać 17 ośrodków parafialnych. Łącznie w latach 1986–2011, Władysław Ziołek erygował 64 parafie^[49].

W 2005 łódzki ordynariusz utworzył przy sanktuarium w Łasku kapitułę kolegiacką, a w 2008 przywrócił godność kolegiaty kościołowi św. Mikołaja w Wolborzu. W 2010 przy tej świątyni odtworzył kapitułę kolegiacką. Przeszedł na emeryturę w 2012, a następnym łódzkim arcybiskupem został bp Marek Jędraszewski^[50].

	Parafie utworzone przez (a)bp. Ziółka
	Wezwanie	Miejscowość	Powstanie
1.	Miłosierdzia Bożego	Wola Rakowa	1 VI 1986
2.	Najświętszej Eucharystii	Łódź	13 VI 1987
3.	Najświętszego Sakramentu	Łódź	13 VI 1987
4.	św. Maksymiliana Kolbego	Głowno	1 IX 1987
5.	św. Brata Alberta Chmielowskiego	Łódź	12 XI 1987
6.	NMP Matki Kościoła	Okup Wielki	2 VII 1988
7.	NSJ	Wiewiórczyn	31 VII 1988
8.	NMP Matki Odkupiciela	Łódź	1 IX 1988
9.	Chrystusa Odkupiciela	Łódź	26 III 1989
10.	Zmartwychwstania Pańskiego	Łódź	14 V 1989
11.	MB Nieustającej Pomocy	Szydłów	1 IX 1989
12.	św. Franciszka z Asyżu	Teodory	1 IX 1989
13.	Niepokalanego Serca NMP	Łódź	28 IX 1989
14.	Świętej Rodziny	Łódź	28 IX 1989
15.	Miłosierdzia Bożego	Bełchatów	1 X 1989
16.	św. Stanisława Kostki	Karlin	1 X 1989
17.	MB Fatimskiej	Łódź	1 X 1989
18.	św. Jana Ewangelisty	Łódź	1 X 1989
19.	św. Judy Tadeusza	Łódź	1 X 1989
20.	św. Łukasza i św. Floriana	Łódź	1 X 1989
21.	św. Marka	Łódź	1 X 1989
22.	św. Mateusza Ewangelisty	Łódź	1 X 1989
23.	św. Michała Archanioła	Łódź	1 X 1989
24.	Trójcy Przenajświętszej	Łódź	1 X 1989
25.	Wniebowstąpienia Pańskiego	Łódź	1 X 1989
26.	Chrystusa Króla Wszechświata	Pabianice	1 X 1989
27.	Zwiastowania Pańskiego	Rąbień	1 X 1989
28.	Miłosierdzia Bożego	Piotrków Trybunalski	1 X 1989
29.	NMP Królowej Pokoju	Piotrków Trybunalski	1 X 1989
30.	św. Alberta Chmielowskiego	Piotrków Trybunalski	1 X 1989
31.	NMP Różańcowej	Zgierz	1 X 1989
32.	Przemienienia Pańskiego	Dąbrówka Wielka	1 I 1990
33.	św. Wawrzyńca	Bujny	1 V 1990
34.	Miłosierdzia Bożego	Golesze Duże	1 IX 1990
35.	św. Katarzyny	Koluszki	1 IX 1990
36.	Niepokalanego Poczęcia NMP	Łódź	1 IX 1990
37.	Zesłania Ducha Świętego	Aleksandrów Łódzki	29 XII 1990
38.	św. Stanisława Biskupa	Bełchatów	1 IX 1991
39.	św. Jana Chrzciciela	Zgierz	1 X 1991
40.	NMP Królowej Polski	Ozorków	1 VIII 1992
41.	św. Józefa Robotnika	Konstantynów Łódzki	15 VIII 1992
42.	MB Różańcowej	Nowe Chrusty	30 VIII 1992
43.	Najświętszego Imienia Maryi	Łódź	1 IX 1992
44.	św. Wincentego Pallottiego	Łódź	8 XII 1993
45.	Miłosierdzia Bożego	Konstantynów Łódzki	19 VIII 1994
46.	św. Floriana	Wadlew	28 VIII 1994
47.	NMP Nieustającej Pomocy	Andrespol	11 IX 1994
48.	NMP Królowej Pokoju	Łódź	24 VI 1996
49.	św. Faustyny Kowalskiej	Łask	1 VII 1996
50.	NMP Łaskawej	Łódź	15 VII 1996
51.	św. Faustyny Kowalskiej	Łódź	1 IX 1996
52.	MB Pocieszenia	Łódź	30 VII 1997
53.	MB Królowej	Sokolniki-Las	1 VII 1998
54.	Zesłania Ducha Świętego	Bełchatów	21 VIII 1998
55.	Trójcy Przenajświętszej	Pabianice	1 IX 1998
56.	Zesłania Ducha Świętego	Łódź	1 IX 2000
57.	św. papieża Jana XXIII	Łódź	10 IX 2000
58.	św. Ojca Pio	Kalonka	8 IX 2001
59.	NMP Królowej Polski	Kluki	26 VIII 2007
60.	NMP Nieustającej Pomocy	Bełchatów	1 IX 2007
61.	NMP Nieustającej Pomocy	Wola Zaradzyńska	27 VI 2008
62.	św. Franciszka	Brzeziny	30 XI 2008
63.	NMP Częstochowskiej	Brzeziny	1 VII 2010
64.	św. Jana Pawła II	Piotrków Trybunalski	27 XI 2011

11 lipca 2012 papież Benedykt XVI ogłosił nominację poznańskiego biskupa pomocniczego Marka Jędraszewskiego na nowego arcybiskupa łódzkiego^[51]. 8 września 2012 odbył się ingres arcybiskupa Jędraszewskiego do łódzkiej katedry^[52]; 29 czerwca 2013 podczas uroczystości w bazylice św. Piotra w Rzymie otrzymał on paliusz od papieża Franciszka^[53].

Abp Jędraszewski 30 listopada 2013 – po nominacji papieża Franciszka – został członkiem Kongregacji Wychowania Katolickiego^[54], a 13 marca 2014 wybrano go zastępcą przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski^[55].

11 kwietnia 2015 w łódzkiej bazylice konsekrowano biskupa pomocniczego Marka Marczaka^[56].

8 grudnia 2016 papież Franciszek przeniósł arcybiskupa Marka Jędraszewskiego na urząd arcybiskupa metropolity krakowskiego^[57].

14 września 2017 papież Franciszek powołał na urząd arcybiskupa metropolity łódzkiego dotychczasowego biskupa pomocniczego archidiecezji krakowskiej Grzegorza Rysia. Ingres do bazyliki archikatedralnej św. Stanisława Kostki w Łodzi odbył 4 listopada 2017. 29 czerwca 2018 r. arcybiskup metropolita Grzegorz Ryś otrzymał na placu św. Piotra w Rzymie od papieża Franciszka paliusz. Został on uroczyście nałożony 5 października 2018 w katedrze łódzkiej przez arcybiskupa Salvatore Pennacchia, nuncjusza apostolskiego w Polsce. Arcybiskup Ryś w 2018 zwołał czwarty w historii archidiecezji synod. W 2019 wprowadził w archidiecezji diakonat stały^[20].

W 1992 Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus zreformował polską administrację kościelną. Diecezję łódzką podniósł wtedy do miana archidiecezji (dotychczasowy biskup Władysław Ziółek został arcybiskupem). Jednak diecezja nie stała się od razu metropolią, a przez kilkanaście lat była podległą bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Wówczas też z diecezji łódzkiej do nowo powstałej diecezji łowickiej wydzielono dwa dekanaty (łęczycki i tumski), a także kilka parafii z dekanatu strykowskiego – 3 parafie z Głowna: św. Jakuba Apostoła, św. Barbary (osiedle Osiny) i św. Maksymiliana Kolbego (osiedle Zabrzeźnia), oraz parafię św. Andrzeja w Dmosinie. W sumie na rzecz diecezji łowickiej odeszło 19 parafii^[58].

W 2004 nastąpiło dopełnienie wcześniejszej reformy. 24 lutego 2004 Jan Paweł II utworzył metropolię łódzką^[59], w skład której weszła archidiecezja łódzka i diecezja łowicka. Dotychczasowy arcybiskup łódzki Władysław Ziółek został pierwszym metropolitą łódzkim a 29 czerwca 2004 otrzymał od Jana Pawła II paliusz.

• ks. Kazimierz Gabryel: Powstanie Diecezji Łódzkiej, [w:] „Łódzkie Studia Teologiczne”, tom 4, Łódź 1995
• ks. Mieczysław Różański: Kościelna przynależność administracyjna ziem diecezji łódzkiej, [w:] „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 70, Lublin 1998
• Diecezja łódzka. Struktura terytorialno-administracyjna i duchowieństwo, pod red. ks. Jana Wiktorowskiego, Wydawnictwo Kurii Biskupiej Diecezji Łódzkiej, Łódź 1973
• Jan Szymczak: Erekcja kościoła w podłódzkich Chojnach w 1492 r., [w:] „Rocznik Łódzki”, t. XLIII, Łódź 1996, s. 15–35
• Jan Szymczak: Przejęcie Chojen, Mileszek i Bedonia przez Romiszewskich ze Stoków w 1511 r., [w:] „Rocznik Łódzki”, t. 44, Łódź 1997, s. 219
• Łódź. Dzieje miasta. t. 1, Do 1918 r., pod red. B. Baranowskiego, J. Fijałka. PWN, Warszawa – Łódź 1980
• Zygmunt Adam Czernicki: Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej: z mapą diecezji i dodatkiem spisu polskich parafii i polskiego duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kraków 1925
• Biskupi – Wincenty Tymieniecki, Kazimierz Tomczak, pod red. Ewy i Sławomira Zielkowskich, seria wydawnicza „Z dziejów Kościoła Łódzkiego”, część I: ks. Zdzisław Czosnykowski, Biskup Wincenty Tymieniecki 1871–1934. Wydanie I, Łódź: Diecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-85022-06-6.
• Bolesław Kumor: Granice metropolii i diecezji polskich (968–1939). Cz. 1–5, w: „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 18-22. Lublin 1969–1971
• Aleksandra Ziółkowska: Diecezja Łódzka i jej biskupi. Diecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, 1987. ISBN 83-85022-00-7.

• Archidiecezja łódzka
• Statystyki archidiecezji łódzkiej. dziwoszbogdan.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)].
• Archidiecezja łódzka; kalendarium. archidiecezja.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-06)].