Czeczotka (zwyczajna)

Czeczotka (zwyczajna)
	Acanthis flammea
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	łuszczakowate
Podrodzina	łuskacze
Plemię	Carduelini
Rodzaj	Acanthis
Gatunek	czeczotka (zwyczajna)
Synonimy
	Fringilla flammea Linnaeus, 1758; Carduelis flammea (Linnaeus, 1758); Acanthis cabaret (Statius Müller, 1776);
	Fringilla flammea Linnaeus, 1758; Carduelis flammea (Linnaeus, 1758); Acanthis cabaret (Statius Müller, 1776);
Podgatunki
	A. f. cabaret (Statius Müller, 1776); A. f. flammea (Linnaeus, 1758); A. f. rostrata (Coues, 1861);
	A. f. cabaret (Statius Müller, 1776); A. f. flammea (Linnaeus, 1758); A. f. rostrata (Coues, 1861);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania w ujęciu systematycznym wg IUCN (5 podgatunków) lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Czeczotka

wydawane odgłosy

Czeczotka (zwyczajna), czeczotka^[4] (Acanthis flammea) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae).

Systematyka

Systematyka gatunku jest nadal kwestią sporną. Różni autorzy wyróżniają od 2 do 5 podgatunków A. flammea^[2]^[5].

czeczotka brązowa^[4] (A. flammea cabaret) – Wielka Brytania do środkowej Europy; czasem klasyfikowana jako osobny gatunek A. cabaret^[5].
czeczotka (zwyczajna)^[4] (A. flammea flammea) – północna Europa, Syberia, Alaska i Kanada.
A. flammea rostrata – północno-wschodnia Kanada, Grenlandia i Islandia.

Autorzy Handbook of the Birds of the World oraz IUCN do A. flammea, oprócz trzech wyżej wymienionych, zaliczają też taksony exilipes i hornemanni^[2], przez innych systematyków wyodrębnione w osobny gatunek o nazwie czeczotka tundrowa (Acanthis hornemanni)^[4]^[5].

Występowanie

Krótki film nagrany w Holandii

Czeczotka zamieszkuje pas na granicy tajgi i tundry Eurazji i Ameryki Północnej oraz góry Europy Środkowej. W latach nieurodzaju na północy (gdy na lęgowiskach brakuje nasion, którymi się żywią) dokonuje nalotów inwazyjnych na Europę. Stada zatrzymują się dopiero tam, gdzie znajdą dostatecznie dużo pokarmu, by starczyło go na bezpieczne przezimowanie.
Europę zamieszkują dwa podgatunki czeczotek. Różnią się ubarwieniem, rozprzestrzenieniem i środowiskami, w których żyją. Podgatunek A. f. flammea zasiedla północną część Starego Kontynentu i Ameryki Północnej w strefie tajgi. Stamtąd, zwłaszcza północne populacje, na zimę wędruje zwykle na południe (na niedalekie dystanse, tzn. na wybrzeża śródziemnomorskie i nad Morze Czarne), czasem w inwazyjnych ilościach – wtedy w zachodniej i środkowej Europie ptaki te są rzadko widywane. Wczesną wiosną opuszcza swe zimowiska, by powrócić do terenów w pobliżu koła polarnego. Podgatunek A. flammea cabaret początkowo zamieszkiwał Wielką Brytanię i Alpy. W ciągu ostatnich dziesięcioleci gwałtownie wzrasta jego liczebność – rozszerzyły się obszary lęgowe w zachodniej i środkowej Europie. W Wielkiej Brytanii i w wysokich Alpach stara się zajmować biotopy, które przypominają jego północną ojczyznę. Na obszarach niżej położonych nowe gniazdowiska ulokowane są w środowiskach typu parkowego, najczęściej w okolicy wód i w miejskich parkach. Zimą oba podgatunki koczują w podobnych miejscach, a szczególnie w brzezinach.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy w Tatrach, Karkonoszach, Górach Izerskich, lokalnie na Ziemi Kłodzkiej oraz na wybrzeżu. W latach 2013–2015 krajowa populacja liczyła 200–400 par lęgowych^[6]. Lęgnie się tu wyłącznie czeczotka brązowa (A. f. cabaret), przez część autorów uznawana za odrębny gatunek^[7]^[8]. Podgatunek ten wędruje blisko od lęgowisk lub koczuje^[9]. Ponadto regularnie, dość licznie pojawia się na przelotach (od marca do kwietnia oraz od września do grudnia) i zimuje podgatunek A. f. flammea^[10]. Co kilka lat (zwłaszcza w czasie nieurodzaju) w kraju obserwuje się masowy napływ ptaków z północy (Skandynawii i północnej Rosji) późną jesienią. Takie stada liczą wtedy ponad 1000 osobników. Osobnika podgatunku A. f. rostrata po raz pierwszy na terenie Polski zaobserwowano w 2015^[11].

Zapis kopalny potwierdza istnienie gatunku już w plejstocenie. Jego skamieniałości odkryto w osadach ze środkowego plejstocenu we Francji oraz w osadach z późnego plejstocenu we Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku^[12].

Charakterystyka

Rozmiary

długość ciała: ok. 13 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 22–25 cm

Masa ciała

ok. 12 g

Wygląd zewnętrzny

Mały ptak o krągłej sylwetce. Grzbiet brązowo-szary z ciemnym, podłużnym kreskowaniem. Spód białawy, po bokach z kreskowaniem podłużnym. Na podbródku czarna plama, na czole czerwona plama. Dziób jest krótki i żółty. Występuje dymorfizm płciowy. Samica ma kuper białawy, kreskowany i gliniastą pierś z kreskowaniem. Samiec ma kreskowany kuper i pierś różowe (w okresie godowym jest czerwona). Na skrzydle widać dwa wąskie, białe paski. Samica A. f. flammea natomiast nie ma różowego ubarwienia na gardzieli. Pojedyncze barwne pióra na wolu pojawiają się jednak u niektórych starych samic. Nominatywny podgatunek utrzymany jest przeważnie w szarej tonacji w porównaniu z podgatunkiem A. f. cabaret, którego upierzenie jest żywobrązowe. Różowa gardziel samców formy zachodnioeuropejskiej jest intensywniej ubarwiona niż u osobników formy północnej. Odróżnienie podgatunków u osobników młodocianych jest dość trudne. Te nie mają czerwieni ani plamy na podgardlu. Latem pomaga obserwacja stanowisk, które zajmują, bo gniazdują w zupełnie odmiennych środowiskach.

W Europie występuje podobnie ubarwiona i spokrewniona makolągwa, gdzie samiec nigdy jednak nie ma na podbródku czarnej plamy, ale ma białe akcenty na ogonie i nieco dłuższe skrzydła. Pod względem rozmiaru jest mniejszy od wróbla. To ptaki ruchliwe, hałaśliwe i towarzyskie – tworzące stada i w nich migrujące oraz zimujące.

Środowisko

Część czeczotek pozostaje w Polsce na zimę

Lasotundra i skraj tajgi północnej Eurazji i Ameryki Północnej. W górach na górnej granicy piętra lasu i w piętrze kosodrzewiny. Nad morzem na wybrzeżu pojawia się w sztucznych nasadzeniach zarośli kosówki w pobliżu łąk i torfowisk. Licznymi stadami odwiedza rumowiska, ugory i zwłaszcza brzeziny. Najczęściej spotykany na nizinach, gdzie dochodzi do siedzib ludzkich – na przelotach wśród drzew, krzewów, pól, na miedzach i ugorach w suchych chwastach.

Pożywienie

Nasiona drzew, głównie liściastych, szczególnie lubi nasiona brzozy, ale również olchy i modrzewia oraz inne. W okresie lęgowym również małe owady, pająki i inne bezkręgowce. Pisklęta karmione są owadami i nasionami.

Nasiona zręcznie wybiera z walcowatych owocostanów ostrym, trójkątnym dziobem, przybierając przy tym prawdziwie akrobatyczne pozy. Z cienkich gałązek umie zwisać grzbietem w dół. W czasie migracji zjada najchętniej nasiona. Żeruje na krzewach i drzewach, choć zimą zbierać może też nasiona z ziemi lub ze śniegu.

Okres lęgowy

Gniazdo

Na niewysokich drzewach i krzewach, wśród gałęzi kosodrzewiny, ale na północy również blisko ziemi. Jest dobrze ukryte, zbudowane z korzonków, kłaczy, sierści, traw poprzetykanych puchem roślinnym i wełną. Wyścielone jest piórkami i włosiem. Przypomina gniazdo makolągwy w postaci koszyczka. Tworzy pary monogamiczne.

Jaja

Jeden lub dwa lęgi w roku, w maju i czerwcu. W zniesieniu 5 lub 6 niebieskawych jaj o rdzawym nakrapianiu.

Jaja podgatunku A. f. flammea
Jaja podgatunku A. f. cabaret

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 10–12 dni przez samicę, choć młode są karmione już oboje rodziców. Zaraz po wykluciu, gdy pisklęta są jeszcze bardzo małe, samica ogrzewa je swoim ciałem i nie opuszcza gniazda. W pierwszych dniach samiec karmi więc partnerkę i potomstwo. Jeśli para postanawia wyprowadzić drugi lęg, drugie gniazdo jest budowane nim pierwsze młode podrosną. Już wtedy samica zaczyna wysiadywać drugi lęg sezonu, a jej partner zajmuje się dalszym dokarmianiem piskląt w pierwszym gnieździe.

Opuszczanie gniazda

Młode opuszczają gniazdo po 11–14 dniach.

Status i ochrona

IUCN uznaje czeczotkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Stosuje jednak szersze ujęcie systematyczne i jako podgatunek czeczotki traktuje czeczotkę tundrową. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 50–150 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową^[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski odbywająca lęgi na terenie kraju czeczotka brązowa została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[7].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Acanthis flammea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Clement, P.: Redpoll (Acanthis flammea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].
↑ ^a ^b BirdLife International, Acanthis flammea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-4 [dostęp 2015-12-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-23].
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-15]. (ang.).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-15].
↑ Carduelis flammea (Czeczotka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 374–377. ISBN 83-86564-43-1.
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 753. ISBN 83-919626-1-X.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.
↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Carduelis flammea (Czeczotka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 374–377. ISBN 83-86564-43-1.
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – czeczotka zwyczajna. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – czeczotka brązowa. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Acanthis flammea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Clement, P.: Redpoll (Acanthis flammea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].

[iucn-3] BirdLife International, Acanthis flammea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015-4 [dostęp 2015-12-10] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-23].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-15]. (ang.).

[biuletyn2019-6] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-7] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[kflista-8] Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-15].

[poradnik-9] Carduelis flammea (Czeczotka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 374–377. ISBN 83-86564-43-1.

[10] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 753. ISBN 83-919626-1-X.

[kf2015-11] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016.

[12] Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).

[13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]