Jehuda Widawski

Jehuda Widawski (Jan Widawski) (ur. 26 lipca 1919 w Turku) – polski przedsiębiorca włókienniczy, ocalały z Ghetta Litzmannstadt. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Mieszka w Izraelu.

Rodzice Widawskiego, Abram i Lea, prowadzili w Turku do 1930 roku hurtownię galanterii. Do 1929 roku mieszkał w Turku, z którego przeniósł się wraz z rodzicami do Łodzi, gdzie mieszkali jego dziadkowie. W 1935 roku ukończył w Łodzi Publiczną Szkołę Powszechną, a następnie uczęszczał do gimnazjum wieczorowego przy ul. Cegielnianej 57 (obecnie ul. S. Jaracza), którego nie ukończył.

Działalność zawodową rozpoczął jako nastolatek, zakładając przedsiębiorstwo handlu tekstyliami (bielizną i odzieżą). Był dostawcą wyrobów tekstylnych dla wojska i prywatnych sklepów. Przedsiębiorstwo to mieściło się w Łodzi przy ul. Lipowej 43. Na jego prowadzenie, choć był małoletni, zdobył w 1935 roku zezwolenie Wojewody Łódzkiego. W latach 1935–1939 był aktywny w życiu społecznym i w partii rewizjonistycznej w Łodzi (lokalny przywódca Włodzimierz Żabotyński). Mieszkał przy ul. Zachodniej 36.

Po rozpoczęciu II wojny światowej i napaści na Polskę, Niemcy zajęli Łódź na początku września, a w lutym 1940 roku na terenie najbiedniejszej dzielnicy Łodzi – Bałutach stworzyli getto dla Żydów (Ghetto Litzmannstadt). W marcu 1940 roku wraz z innymi rodzinami żydowskimi został tam zamknięty Widawski. Mieszkał w mieszkaniu przy ul. Zielnej 13 prowadząc jednocześnie tam, przez 2 lata, pracownię wyrobu galanterii (kołnierzyki do sukienek damskich, żaboty, kokardy, kwiaty, koronki, gipiury). Następnie założył resort (przedsiębiorstwo gettowe) galanteryjny przy ul. Młynarskiej w którym 25 kobiet i 1 mężczyzna (prasowacz) wyrabiali dla Niemców kołnierzyki do sukienek damskich. W getcie organizował nielegalnie (szczególnie po likwidacji szkolnictwa w październiku 1941) ośrodki pracy oraz dokształcające dla małoletnich i dzieci. Szczególne znaczenie miała akcja „postarzania” dzieci w dokumentach Wydziału Meldunkowego i zatrudniania owych dzieci, tak aby w miarę możliwości ochronić je przed wywózką do obozów zagłady (Kulmhof i Auschwitz). Zatrudniał u siebie taką grupę 48 dziewcząt (z domów inteligenckich). Do dziś żyją w Izraelu 4 dziewczęta z tej grupy, spotyka się z nimi. Podobną grupę zorganizował przy ul. Żydowskiej. Uczył je szyć na maszynach do szycia marki Singer.

29 sierpnia 1944 został wysłany ostatnim transportem do Auschwitz-Birkenau. W obozie był 8 dni po czym został przeniesiony („sprzedany” jak pisał w jednym ze wspomnień) do fabryki metalowej FDMV w miejscowości Friedland pod Wałbrzychem. Wraz z 300 innymi robotnikami produkował skrzydła do samolotów. Pracował tam od 8 września 1944 do 8 maja 1945. Po trzech tygodniach, w końcu maja 1945 roku, wraz z młodszym bratem Szyją, z którym razem był w obozie, wrócił do Łodzi.

W latach 1945–1950 ponownie prowadził w Łodzi, nadal przy ul. Lipowej 43, prywatne przedsiębiorstwo o podobnym profilu, produkujące na ręcznych krosnach (11–12 krosien) chusty dla kobiet i wełniane szale, zaś na krosnach mechanicznych wełniane tkaniny.

31 stycznia 1950 legalnie wyemigrował (wraz z żoną i synem, urodzonym w 1947) z Polski do Izraela. W Izraelu znalazł się w Tel Awiwie i zaczął tam na własny rachunek (ze wspólnikami Bernsztajnem i Waserzugiem, szwagrem) produkcję tekstyliów. W 1955 wyszedł ze spółki i zmienił branżę, zakładając hurtownię motoryzacyjną – motocykle i części zamienne do aut (prowadził przedstawicielstwo na części zamienne aut niemieckich, 4-osobowych). Następnie prowadził i prowadzi do dziś z synami hurtownię części zamiennych do aut japońskich.

W Izraelu jest aktywny społecznie w upamiętnianiu Holocaustu we współpracy z Jad Waszem (znajduje się tam 6-godzinne nagranie jego wspomnień z Holocaustu). Jest aktywny w Stowarzyszeniu Byłych Łodzian w Izraelu (członek Zarządu).

Propaguje wiedzę o Łodzi w czasach Holocaustu. Jest aktywny w restaurowaniu zniszczonego cmentarza żydowskiego w Łodzi, dzięki czemu mogą znaleźć i odwiedzać groby swoich bliskich byli łodzianie rozsiani po całym świecie. Jest członkiem Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense. Przyczynia się do porządkowania cmentarza żydowskiego; wybudował i sfinansował kilka tysięcy nagrobków na Polu Gettowym, gdzie pochowani są ludzie zmarli w czasie okupacji w getcie.

Od kilkunastu lat przyjeżdża do Łodzi kilka razy w roku. Społecznie zajmuje się porządkowaniem cmentarza żydowskiego, wybudował i sfinansował kilka tysięcy pomników na Polu Gettowym, gdzie pochowani są ludzie zmarli w czasie okupacji w getcie^[1].

W latach 1987–2010 (od czasu wznowienia stosunków między Polską i Izraelem) jest w stałym kontakcie z rodzinnym miastem oraz z Łodzią, odwiedzając Polskę przeciętnie 4 razy rocznie, w tym co roku 29 sierpnia w Łodzi, w rocznicę likwidacji Litzmannstadt Getto. Brał udział w odnowieniu synagogi i jesziwy w Lublinie Synagoga w Jeszywas Chachmej Lublin. W gazetach polskich i hebrajskich opublikowane są wywiady z nim, także wyemitowano wywiady radiowe w Radio Łódź oraz wywiady z nim przeprowadzali studenci Uniwersytetu Łódzkiego.

Napisał w języku hebrajskim swoje wspomnienia z Holocaustu, które są przez jego córkę przygotowywane do druku.

• Wyróżniany i nagradzany wielokrotnie w Izraelu i w Polsce (ostatni raz 27 sierpnia 2009 w 65. rocznicę likwidacji Litzmannstadt Getto prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej) ^[2].
• Łódź uhonorowała go odznaką Za Zasługi dla Miasta Łodzi wręczoną podczas uroczystych obchodów 65-lecia likwidacji Litzmannstadt Getto 27 sierpnia 2009^[3][4].

• Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense
• Cmentarz żydowski w Turku
• Synagoga w Jeszywas Chachmej Lublin

• Joanna Podolska, Ocalali. Jehuda Widawski, „Gazeta Wyborcza – Gazeta Łódzka” 10 sierpnia 2009, nr 186, s. 1 „Spacery i obchody”
• Joanna Podolska, Ocalali. Jehuda Widawski, „Gazeta Wyborcza – Gazeta Łódzka” 10 sierpnia 2009 s. 6 „Historia. Łódź”
• Arkadiusz Grzegorczyk, Nagrody dla Zasłużonych, „Piotrkowska 104” – czerwiec 2009, nr 6, s. 31
• Grzegorz Józefczuk, Jesziwa wraca do Lublina. W serwisie gazeta.pl, 12.02.2007

Zobacz multimedia związane z tematem: Jehuda Widawski

• http://www.muzeum.com.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=137 Muzeum Okręgowe w Koninie
• http://www.sztetl.org.pl/pl/image/38970/Łódź – Jehuda WIDAWSKI being interviewed – Tel Aviv, March 2008
• http://www.jewish.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1692&Itemid=57 Łódź, obchody 64 rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto