Tojad dzióbaty

Tojad dzióbaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	tojad
Gatunek	tojad dzióbaty
	Nazwa systematyczna
	Aconitum variegatum L.; Sp. pl. 1:532. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tojad dzióbaty, tojad pstry^[3] (Aconitum variegatum L.) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. Występuje w środkowej, południowej i wschodniej Europie oraz w Turcji^[4]. W Polsce występuje głównie w Karpatach i Sudetach, poza nimi jeszcze na przedgórzu Sudetów, na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, na Pojezierzu Kaszubskim i Pobrzeżu Gdańskim^[5]. Notowany był również z Wyżyny Śląskiej i z Roztocza^[6].

Morfologia

Korzeń: Bulwiasty, o barwie czarnobrunatnej. Długie oraz silne korzenie umacniają w górach osypujące się zbocza.
Łodyga: Naga, wzniesiona i zwykle rozgałęziona, osiąga ok. 100 cm wysokości. Jest gruba, sztywna, naga i pusta w środku.
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście duże, dłoniaste, głęboko podzielone na kilka odcinków, 5–7 sieczne, głęboko ząbkowane.
Kwiaty: Kwiatostan znajdujący się na górnej części łodygi składa się z grona bądź kilku gron o fioletowo-granatowej barwie (wyjątkowo zdarzają się białe kwiaty lub pstre). Kwiaty grzbieciste, o opadającym okwiecie, do 5 cm długości i do 2 cm szerokości. Posiadają wąskopłatkowe podkwiatki. Hełm kwiatów ma owłosione brzegi, jest otwarty, wydłużony i pochylony do przodu, a nad samym dzióbkiem jest silnie wkl��sły^[5]. Wewnątrz znajdują się miodniki o zgrubiałej i odgiętej do tyłu ostrodze. Nitki pręcików są nagie.
Owoc: Mieszek zawierający liczne drobne nasiona. Mają one gładkie ściany oraz oskrzydlone krawędzie.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Gatunek charakterystyczny dla zespołu Arunco-Doronicetum austriaci^[7]. Występuje w zespołach ziołorośli i w lasach, szczególnie nad potokami, na obrzeżach lasów, na polanach, upłazach i ustalonych piargach. Kwitnie od czerwca do września, zapylany jest przez trzmiele^[5]. Owoce dojrzewają od września i stopniowo rozsiewają się. Wszystkie części rośliny są silnie trujące.

Zagrożenia i ochrona

W Polsce gatunek ten objęty jest prawną ochroną gatunkową. W latach 1957–2014 znajdował się pod ochroną ścisłą, od 2014 roku podlega ochronie częściowej^[8]^[9]. Znaczna część jego stanowisk jest chroniona w parkach narodowych i rezerwatach, zagrożone są tylko niektóre stanowiska nadrzeczne wskutek regulacji rzek i potoków. Sporadycznie bywa też niszczony przez zrywanie lub przesadzanie do ogródków^[5].

Zmienność

Gatunek o dużej zmienności. W Polsce występuje tylko podgatunek typowy Aconitum variegatum subsp. variegatum^[5]. Tworzy mieszańce z tojadem mocnym (tojad Berdaua A. ×berdaui), t. wiechowatym (tojad kosmatoowockowy A. ×hebegynum DC.) oraz t. wschodniokarpackim (tojad Pawłowskiego A. ×pawlowskii Mitka & Starm.)^[5]^[10].

Uprawa

Rośnie na żyznych i wilgotnych glebach w lekkim półcieniu. Roślina nie wymaga zabezpieczenia na zimę – w warunkach środkowoweuropejskich jest w pełni mrozoodporna^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002, s. 23. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Aconitum variegatum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Wiesław Lipiec: Stanowisko tojadu dzióbatego Aconitum variegatum w Roztoczańskim Parku Narodowym [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą" R. XLII (1986), nr 5 (wrzesień-październik), s. 51-54
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Józef Mitka: Polskie tojady (Aconitum). Ogród Botaniczny UJ. [dostęp 2014-11-13].
↑ Paweł Romanowski: Tojad dzióbaty - tojad pstry. 2013. [dostęp 2013-11-20]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002, s. 23. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-4] Aconitum variegatum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].

[A-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[6] Wiesław Lipiec: Stanowisko tojadu dzióbatego Aconitum variegatum w Roztoczańskim Parku Narodowym [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą" R. XLII (1986), nr 5 (wrzesień-październik), s. 51-54

[matuszkiewicz-7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp1957-8] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).

[rozp2014-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[mitka-10] Józef Mitka: Polskie tojady (Aconitum). Ogród Botaniczny UJ. [dostęp 2014-11-13].

[urzadzamy-11] Paweł Romanowski: Tojad dzióbaty - tojad pstry. 2013. [dostęp 2013-11-20]. (pol.).

[1]