Świętokrzyski Park Narodowy

Świętokrzyski Park Narodowy

Gołoborze na Łysej Górze
park narodowy
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Siedziba	Bodzentyn
Mezoregion	Góry Świętokrzyskie
Data utworzenia	1 maja 1950
Akt prawny	Dz.U. z 1950 r. nr 14, poz. 133
Powierzchnia	76,26 km²
Powierzchnia otuliny	207,86 km²
Ochrona	ścisła 29,11 km² czynna 44,59 km² krajobrazowa 2,56 km²[1]
Odwiedzający	168 tys. (2015)[2]
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Świętokrzyski Park Narodowy
Położenie na mapie Polski Świętokrzyski Park Narodowy
50°54′N 20°55′E/50,900000 20,916667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Świętokrzyski Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony w 1950 r.

Park położony jest w centralnej części Gór Świętokrzyskich i obejmuje: pasmo Łysogór (z najwyższym szczytem Łysicą – 614 m n.p.m. i Łysą Górą – 595 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego (z górami Psarską i Miejską), Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, a także kilka eksklaw – m.in. Górę Chełmową, Las Serwis i Skarpę Zapusty (od roku 1996)^[3], las koło Grzegorzowic^[4] (od 2021 r.).

Na Łysej Górze znajduje się Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego^[5][6]. Oprócz tego do atrakcji turystycznych zalicza się m.in. kompleks zabudowań dawnego klasztoru benedyktynów na Łysej Górze, powstałego w XII wieku^[7].

W roku 1920 powstał pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat przyrody na Chełmowej Górze. Cztery lata później utworzono kolejne dwa rezerwaty na najwyższych wzniesieniach: Łysicy i Łysej Górze. Jeszcze przed formalnym ustanowieniem parku (z dniem 1 maja 1950, jako trzeciego w Polsce, po Pienińskim i Białowieskim) powstał rezerwat „Mokry Bór” (38,44 ha). Z chwilą powstania parku wszystkie istniejące wcześniej rezerwaty oraz obszar położony w Dolinie Czarnej Wody między Miejską Górą a Łysicą nazwany „Czarny Las” (26,45 ha), stały się rezerwatami ścisłymi w granicach parku. Od wejścia w życie ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. są one zwane obszarami ochrony ścisłej^[3].

Świętokrzyski Park Narodowy stanowi jeden obręb ochronny podzielony na 8 obwodów ochronnych, odpowiedników leśnictw w lasach państwowych (w 1996 r., po powiększeniu Świętokrzyskiego Parku Narodowego o Pasmo Klonowskie przewidziano 9 obwodów, ale w 2002 r., w ramach cięć budżetowych jeden z nich – Psary – został zlikwidowany, a jego obszar podzielony pomiędzy sąsiednie jednostki): Chełmowa Góra, Święty Krzyż, Dębno, Jastrzębi Dół, Dąbrowa, Podgórze, Święta Katarzyna, Klonów^[3].

Według oficjalnych danych parku lasy pokrywają 95% powierzchni parku^[3]. Charakterystyczne dla parku są mieszane bory jodłowe i buczyny karpackie oraz mały zespół jarzębiny świętokrzyskiej. Najpospoliciej w parku występuje buk zwyczajny, jodła (patrz: wyżynny jodłowy bór mieszany), modrzewie (w rezerwacie „Chełmowa Góra” – modrzew polski), sosna zwyczajna, świerk pospolity. Rzadko występuje lipa szerokolistna, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły oraz cis pospolity. Z krzewów najpospoliciej rośnie leszczyna oraz trzmielina brodawkowata^[7]. W runie leśnym rosną m.in. nerecznica samcza, zawilec gajowy, gajowiec żółty, turzyca palczasta, szczawik zajęczy, konwalijka dwulistna i nerecznica szerokolistna. Dominacja jodły przy silnym zwarciu ocienia dno lasu. Te czynniki nie wpływają korzystnie na rozwój roślinności. Zachowało się tutaj jednak wiele cennych i charakterystycznych dla tych warunków ekologicznych elementów flory i zbiorowisk roślinnych.

Na terenie parku i otuliny zaobserwowano dotychczas 1015 gatunków roślin naczyniowych. Tylko na terenie ŚPN występuje 128; zarówno w parku jak i otulinie 731, a 156 wyłącznie w otulinie^[8].

Z rzadszych gatunków odnotowano takie jak podrzeń żebrowiec, pomocnik baldaszkowy, śmiałek pogięty oraz goryczka wąskolistna. W parku stwierdzono zespół jarzębiny świętokrzyskiej z charakterystycznymi dlań gatunkami – jarząbem pospolitym, paprotką zwyczajną i bodziszkiem cuchnącym. Z klasy mchów dominuje płonnik włosisty oraz sierpowiec haczykowaty. Inny zespół roślinny obejmuje malinę właściwą, nerecznicę krótkoostną oraz szczawik zajęczy^[7]. Oficjalne dane parku wskazują na ponad 859 gatunków roślin (w tym 35 to drzewa), 272 gatunki glonów oraz około 350 gatunków porostów^[3].

W parku znajduje się 270-letnia jodła pospolita mierząca 51 m i uważana za najwyższe drzewo w Polsce^[9]. Ogólnie drzewostany jodły w Świętokrzyskim Parku Narodowym liczą sobie od 80 do 120 lat^[3]. Zdecydowaną większość powierzchni leśnej Parku zajmują lasy bukowe i bukowo-jodłowe, duży udział mają też wyżynne bory jodłowe i wielogatunkowe lasy mieszane (grądy). Ekosystemy te zachowały bardzo wysoki stopień naturalności i doskonale funkcjonują w warunkach ochrony biernej, bez jakichkolwiek zabiegów ochronnych. Lasy Chełmowej Góry charakteryzuje natomiast duży udział w drzewostanie modrzewi, w tym z reliktowego podgatunku – modrzewia polskiego (Larix decidua ssp. polonica). Najstarsze spośród modrzewi polskich mają ponad 250 lat.

W parku żyje 45 gatunków ssaków^[3]; głównie sarny europejskie, jelenie oraz dziki; do tego kuna leśna, nornica ruda i mysz leśna^[7]. Występuje 14 gatunków płazów – w tym traszka górska, żaba trawna, ropucha szara^[7] oraz 6 gatunków gadów^[3], w tym jaszczurka zwinka i padalec zwyczajny. Stwierdzono 66 gatunków ślimaków, 187 gatunków pająków oraz ponad 3000 gatunków owadów, w tym: ponad 1500 gatunków chrząszczy, blisko 1000 gatunków motyli, oraz licznych przedstawicieli innych rzędów^[3]. Wśród owadów na uwagę zasługują gatunki wymienione w załączniku II dyrektywy siedliskowej Unii Europejskiej, będące przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000 Łysogóry: motyle – przeplatka aurinia i czerwończyk nieparek oraz chrząszcze: zgniotek cynobrowy i zagłębek bruzdkowany. Z ptaków odnotowano 150 gatunków, w tym 118 lęgowych^[3]. Są to m.in. dzięcioł duży, kowalik zwyczajny, zięba zwyczajna, strzyżyk zwyczajny, myszołów zwyczajny i puszczyk zwyczajny^[7].

Na grzbietach górskich występują charakterystyczne rumowiska skalne – gołoborza, nadające krajobrazowi specyficzny charakter. Największe gołoborza znajdują się na Łysej Górze (największe – 3,84 ha) i na Łysicy. Powstały one w klimacie peryglacjalnym, który stworzył korzystne warunki do wietrzenia mrozowego i tym samym dezintegracji skały macierzystej^[7].

Szlaki turystyczne na obszarze Świętokrzyskiego Parku Narodowego:

• z Trzcianki przez Święty Krzyż, Przełęcz Hucką, Łysicę do Świętej Katarzyny^[10]
• z Nowej Słupi na Święty Krzyż^[10]
• z Bodzentyna do Świętej Katarzyny^[10]
• w granicach parku: Zagórze (Pomarańczowy Stok)–Psary Podlesie^[10]
• w granicach parku: Klonów–Bukowa Góra^[10]
• przez enklawę ŚPN Góra Chełmowa^[10]

Zobacz też: świętokrzyskie szlaki turystyczne

• Dom wypoczynkowy Jodłowy Dwór w Hucie Szklanej
• Dom Turysty w Świętej Katarzynie
• Schronisko młodzieżowe w Nowej Słupi
• Liczne kwatery prywatne
• Ośrodek Wypoczynkowy „Jodełka” w Świętej Katarzynie
• Pensjonat pod Kogutami w Bielinach^[11]

10 grudnia 2021 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie podpisane przez premiera Mateusza Morawieckiego^[4] o usunięciu z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego enklawy o powierzchni 1,35 ha na Łyścu (obszar, na którym znajdują się m.in. część zabudowań Opactwa na Świętym Krzyżu, enklawa na wzgórzu Święty Krzyż obejmująca działki o numerach: 2039/1, 2039/2 i 2039/3) oraz o dodaniu do parku 62,5 ha śródpolnej leśnej enklawy pod Grzegorzowicami^[12]. Krytyczne oceny wobec tego wyłączenia wyraziły: Komitet Biologii Środowiskowej i Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Rada Naukowa Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a w ramach procedowania sejmowa komisja prawnicza.

Decyzję premiera w obszernym raporcie z września 2022 r. skrytykowała Najwyższa Izba Kontroli. NIK wystąpiła dodatkowo do premiera o przywrócenie spornych działek do terenów ŚPN.^[13]

Latem 2022 r. o preferencyjny, bezprzetargowy wykup działek, na wyłączność i z 99% bonifikatą, wystąpiło Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. W trakcie ponownej wyceny, wartość działek zmniejszono z ok. 5,5 mln zł na ok. 3,2 mln co przy zastosowaniu 99% bonifikaty daje symboliczną kwotę ok. 32 tys. zł.^[14] Zakonowi Oblatów szansę na bezprzetargowe przejęcie działek zakłócił analogiczny wniosek złożony do starostwa kieleckiego przez Rodzimy Kościół Polski, związek nawiązujący do przedchrześcijańskiej wiary Słowian^[15][16]. Obecnie Rodzimy Kościół Polski w porozumieniu ze Stowarzyszeniem Społeczno – Przyrodniczym M.O.S.T. prowadzi internetową zbiórkę pieniężną, w celu wykupienia spornych działek^{[17][18][19][20][21]}.

• Parki narodowe w Polsce

• Oficjalna strona Świętokrzyskiego Parku Narodowego