Święty Józef (wieś)

Święty Józef

Свєнти Юзеф

Kościół we wsi Święty Józef, widok z cmentarza
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Rejon	kołomyjski
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Święty Józef
Położenie na mapie Ukrainy Święty Józef
48°38′12,3″N 24°51′10,7″E/48,636750 24,852972
Multimedia w Wikimedia Commons

Święty Józef (ukr. Свєнти Юзеф) – dawna polska wieś na terenach dzisiejszej Ukrainy w obwodzie iwanofrankiwskim, leżąca 20 km na zachód od Kołomyi. Miejscowość Święty Józef została założona pod koniec XIX wieku przez ks. Karola Przyborowskiego, który z parafii Mariahilf (zachodnie przedmieścia Kołomyi) administrował pobliskie miejscowości, częściowo zamieszkane przez polskich osadników.

W II Rzeczypospolitej 1 stycznia 1926 wieś wyłączona z powiatu nadwórniańskiego i włączona do powiatu kołomyjskiego^[1]. Od 1934 w zbiorowej gminie Św. Stanisław w powiecie kołomyjskim województwa stanisławowskiego^[2].

Teren, na którym położona była wieś Święty Józef, to dawny Majdan Graniczny. Nazwa ta jest związana z czasem zaborów, kiedy wieś ta graniczyła z powiatem kołomyjskim. Parafia Św. Józef początkowo obejmowała 4 miejscowości z trzech powiatów: nadwórniańskiego, kołomyjskiego i tłumackiego. Cały ten teren wchodził w skład geograficznej całości, zwanej Pokuciem. Wśród Hucułów nazwa wsi Święty Józef, podobnie jak i Majdan Graniczny, nie przyjęła się. Z reguły miejsce to nazywano Brosmaniłką. Ta popularna nazwa pochodzi od ostatnich właścicieli, od których polscy osiedleńcy odkupili te ziemie. Nazywali się oni Ernest i Maria Brosmann.

Od południowej strony terenu wsi, nad rzeką Tłumaczyk, znajdował się dworek byłych właścicieli. Wokół stary sad oraz ślady kwietników i klombów. Wieś Bednarówka na północny zachód od wsi Święty Józef należała do szlachty zaściankowej Bednarskich, od XVIII w. należała ona do rodziny Mrozowickich herbu Prus III^[3][4], która ufundowała tam kościół pod wezwaniem Św. Teodora Męczennika^[5]. Tereny na północy należały do właścicieli Hołoskowa, a północno-wschodnie do Martnowiczów. Majdan Graniczny przed stu laty był dziewiczym borem. Stopniowo postępował wyrąb wraz z rozwijającym się przemysłem. Powstawały tu tartaki, młyny, huty szkła, gorzelnie, browary, rozbudowywano linie kolejowe Stanisławów–Woronianka i Kołomyja–Delatyn. Na wyrębach leśnych zbudowano tory wąskotorowe, których część zachowana jest we wsi do dziś. Przez miejscowość wywożono drzewo do tartaków. Ku północy teren obniżał się i wagony z drewnem samoczynnie dojeżdżały do tartaku w Siedliskach. Puste wagony wypychano ponownie pod górę, i stąd nazwa tych ulic – „Wypychanówki” należące do Siedlisk.

Wzgórze Majdanu Granicznego położone było ponad 420 m n.p.m. Gleba raczej bielicowo-ilasta i gliniasta. Od zachodu i wschodu wzgórze otaczał las. W pogodne dni na horyzoncie można było dojrzeć pasmo Czarnohory z Howerlą, Chomiakiem, Syniakiem i Doboszanką. W północno-zachodniej części Lasu Majdańskiego była wieś Bednarówka. Zamieszkiwały ją od dawien dawna takie polskie rodziny jak: Szuszkiewiczowie, Morawscy, Halkiewiczowie i inni. Północnym sąsiadem wsi Święty Józef była powstała po roku 1902 nowa wieś – Chorosno. W roku 1880 Majdan Graniczny liczył 70 mieszkańców – byli to robotnicy zajmujący się wyrębem lasu i dostarczaniem drewna do tartaku w Siedliskach.

Powstanie wsi i parafii Święty Józef przypada na okres administrowania ks. Karola Przyborowskiego w parafii Mariahilf-Kołomyja w latach 1880–1908. W latach jego administrowania parafie, do której należał Majdan Graniczny zanotowano w Schematyzmie Lwowskim: „Ecel 1891 execto Titulus Patroc ecelesiac S. Joseph. Metr. ab 1790”. Tym aktem oddano w opiekę Świętego Józefa powstającą wieś. Osiedlano tu katolików niemieckich, którzy chcieli wyodrębnić się spośród osiedlonych w pobliskim Bredtheimie protestantów.

Ks. Karol Przyborowski nawiązał kontakt z właścicielami terenu Majdanu Granicznego, i zorganizował komitet wykupu ziemi i osiedlenia, którego celem było zdobycie funduszy na zadatkowanie kupna terenu przeznaczonego do sprzedaży, ogłoszenie w pismach o sprzedaży ziemi i zwrócenia się do ludności Pokucia o pomoc finansową na zadatkowanie w celu wykupu. W tym czasie robotnicy leśni, przeważnie Rusini, wykupili ziemie od strony południowo-wschodniej, na której stworzono enklawę nazwaną później Majdanikiem Granicznym. Komitet chciał wzmocnić ludność polską porozrzucaną po wioskach ruskich, gdzie byli mniejszością i zaczęli się wynaradawiać. Zaczęła napływać ludność z głębi Galicji. Ks. Karol Przyborowski opracował plan sytuacyjny wsi i przedstawił geometrze w celu podziału całego wykupionego obszaru. 20 sierpnia 1897 wniesiono deklarację do Sądu Obwodowego w Stanisławowie (na podstawie aktów notarialnych zawartych kontraktów przez sąd w Delatynie od 1891 do 1897) o intabulację^[a] tych nieruchomości. 21 marca 1899 roku intabulacji dokonano. Potwierdzono nią zakup ziemi w Majdanie Granicznym przez 313 osób, z których ok. 50 to Rusini, którzy założyli własną wioskę na południowy wschód od Świętego Józefa – Majdanik^[6].

Pierwsi osiedleńcy z Galicji pochodzili głównie z powiatów:

1. bocheńskiego: Borek, Dziewin, Drwinia, Gawłówek, Gorzków, Grobla, Mikluszowice, Niedary, Okulice, Wola Zabierzowska). Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Bajda, Biel, Czajka, Gaj, Madej, Nosal, Pamuła, Papiński, Styczeń, Sumara, Tomala, Trąba, Widła.
2. brzeskiego: Bielcza, Borzęcin, Dołęga, Mokrzyska, Niedzieliska, Pojawie, Przyborów, Rudy-Rysie, Rylowa, Strzelce Wielkie, Szczepanów, Wola Przemykowska, Zaborów. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Baran, Borowiec, Cieśla, Cisak, Ciuruś, Czaja, Czarka, Dobosz, Dziaduła, Franczak, Gulik, Hyćko, Kołodziej, Kowalczyk, Kuś, Lalik, Mach, Majka, Mika, Mróz, Nieć, Ozarka, Pijak, Pitner, Płachno, Przyborowski, Rudnik, Sikora, Sowa, Solak, Stelmach, Styrna, Szybowski, Urbaś, Woźniczka, Zachara, Żurek.
3. tarnowskiego: Demblin, Wola Rogowska, Miechowice, Podlipie, Wierzchosławice, Łękawica. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Dulanowicz, Durachta, Głowacki, Kądzielawski, Moryl, Pieczonka, Skowron, Światłowski.
4. mieleckiego: Blizna, Dobrynin, Kiełków, Mielec, Tuszyma, Wola Chorzelowska. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Czachor, Harla, Maziarz, Murczek, Piątek, Wanatowicz, Zakrzk.
5. kolbuszowski: Ostrowy Baranowski, Ostrowy Tuszowskie, Przyłęk, Hucina, Huta Przedborska, Kupno, Kolbuszowa, Mazury, Niwiska, Nowa Wieś, Płazówka, Przedbórz, Trześń, Werynia, Zapole. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Bajor, Batóg, Bełza, Bernacki, Bryk, Cwanek, Gancarz, Jabłoński, Koba, Kościelny, Lachtara, Lewandowski, Łakomy, Maciąg, Mazur, Opiela, Potęga, Ragan, Surdej, Stachnik, Szalony, Wilk, Wojnar, Zawadzki, Ziomek, Żur.
6. ropczycki, rzeszowski i niski: Kozodrza, Ocieka, Pietrzejowa, Bzianka, Błażowa, Białka, Kąkolówka, Futoma, Trzeboś, Kamień, Jeżowa. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Duplaga, Gwozdacz, Ignac, Klaus, Kosydor, Pieróg, Przybyła, Rabczak, Rychlak.
7. przeworski: Gać, Gniewczyna Łańcucka, Wolica, Nowosielce, Przeworsk, Ujezna. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Lenar, Ryznar, Duliban, Mroszczyk, Świętaniowski, Walankiewicz.
8. łańcucki: Albigowa, Budy Lańcuckie, Dębina, Handzlówka, Korniaktów, Kosina, Łańcut, Rakszawa, Wysoka. Z tych terenów przyjechały m.in. rodziny: Benedyk, Ćwik, Dubiel, Dulemba, Fryń, Głąb, Jaszek, Klus, Kondlof, Kordas, Kuźniar, Międlar, Łapiga, Łuksik, Markiel, Olbrycht, Pelc, Rak, Szajner, Szczepański, Szpunar, Trojnar, Tunia, Uchman, Zawora.
9. jarosławski: Jarosław, Majdan Sieniawski, Sieniawa, Pawłosiów, Wierzbna, Tywonia. Z tych terenów przyjechali m.in. mieszkańcy: Bednarz, Brzeski, Buniowski, Dziechciaż, Gąsior, Gieleta, Krubnik, Krzeszowiec, Kwiatkowski, Łata, Mazurek, Pobuła, Pokrywka, Salwach, Siwoń, Szlachta, Urbanik, Zwoliński.

W latach 1939–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 19 Polaków. W latach 1941–1943 na przymusowe roboty do Niemiec zostało wywiezionych 66 mieszkańców wsi. Od czerwca do września 1944 r. w wyniku działań frontowych zginęło 13 mieszkańców^[2].

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi polska rodzina Płazińskich udzielała schronienia Żydom. W 1992 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Józefowi i Marii Płazińskim, Zuzannie Warchoł-Baran z d. Płazińskiej oraz Helenie Mice tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[7].

Wieś Święty Józef została całkowicie wysiedlona pod koniec II wojny światowej, częściowo przez Niemców (dwa transporty, maj 1944), a potem przez władze sowieckie (maj 1945). Główne miejscowości na Ziemiach Zachodnich, do których trafili mieszkańcy wsi Święty Józef:

• wieś Pawłowiczki k. Kędzierzyna-Koźla (województwo opolskie)
• miejscowość Bojanowo (wielkopolskie)
• wsie: Olbrachcice Wielkie, Budzów, Stoszowice, Żdanów (dolnośląskie)
• miasta: Ząbkowice Śląskie, Srebrna Góra (dolnośląskie).

• Florian Ciuruś, Wieś Święty Józef i okolice na Pokuciu, Ząbkowice Śląskie 1998
• Historia Pamięcią Pisana blog o wsi Święty Józef i historii jej mieszkańców