Wegetarianizm na świecie

W zależności od historycznego i kulturowego dziedzictwa, wegetarianizm postrzega się różnie w poszczególnych krajach.

W roku 2004 Marly Wincler, prezes Brazylijskiego Stowarzyszenia Wegetariańskiego, oznajmił, że 5% społeczeństwa nie spożywa mięsa^[1]. Według ankiety przeprowadzonej w 2011 roku przez Brazylijski Instytut Opinii Publicznej i Statystyki 9% Brazylijczyków określa się jako wegetarianie^[2].

Przez wegetarianizm rozumie się tutaj na ogół laktoowowegetarianizm. Niemniej za wegetarian błędnie uważają się niektórzy pollowegetarianie i ichtiwegetarianie. Około 4% dorosłych Kanadyjczyków nie spożywało mięsa w roku 2003^[3]. Sondaż przeprowadzony w 2015 roku przez Vancouver Humane Society wykazał, że 33% Kanadyjczyków jest wegetarianami lub ogranicza spożycie mięsa, z czego 8%. odżywia się wyłącznie lub przeważnie bezmięsnie. Młodzi Kanadyjczycy (w wieku 18-34 lata) częściej odpowiadali, że są wegetarianami, a starsi, że ograniczają spożycie mięsa^[4].

American Health Convention zaakceptowało wegetarianizm już w 1838 roku, niemniej w 1971 tylko jeden obywatel na sto określał się wegetarianinem. Wegetarianizm zyskał jednak u końca milenium poparcie środowiska dietetycznego i względną popularność, skutkiem czego według przeprowadzonej w 2000 roku ankiety (Zogby Poll) sponsorowanej przez Vegetarian Resource Group 2,5% Amerykanów nie jadło mięsa w ogóle, zaś 4,5% nie jadło mięsa czerwonego^[5]. W 2008 roku badanie przeprowadzone przez Harris Interactive na grupie 5050 respondentów oszacowało liczbę wegan (odrzucających wszystkie produkty odzwierzęce) na około 0,5%, podczas gdy znacznie liczniejsza grupa – 3,2% dorosłych – nie spożywała mięsa, zaś 10% dorosłych stosowało dietę bliską wegetarianizmowi^[6].

Dzieci, których rodzice nie spożywają mięsa, zostają wegetarianami z przyczyn religijnych, etycznych, ze względu na prawa zwierząt, środowisko lub z innych powodów^[7]. Pierwszą statystykę dotyczącą wegetarianizmu wśród dzieci przeprowadziła rządowa agencja Centers for Disease Control and Prevention (CDC); oszacowała ona odsetek wegetariańskich dzieci na 0.5%^[8][9]. Niektórzy zakwestionowali ten wynik, gdyż późniejsza ankieta przeprowadzona na stronie internetowej oszacowała odsetek wegetarian wśród dzieci w wieku 8-18 lat na 3%. Niemniej ankieta CDC dotyczyła dzieci w wieku 0-17 lat, co by mogło tłumaczyć różnice^[7].

Rynek wegetariańskich produktów w latach 1998–2003 wzrósł dwukrotnie, osiągając wartość 1,6 miliarda dolarów^[10]. Przewiduje się dalszy wzrost.

W ankiecie przeprowadzonej w 2002 roku^[11] spytano amerykańskich dorosłych odrzucających mięso o uzasadnienie takiego stylu życia. Wyniki obrazuje poniższa tabela.

Prawo dotyczące opakowywania produktów reguluje w Stanach Zjednoczonych Agencja Żywności i Leków i co do zasady nakazuje ona wymienianie wszystkich składników produktu^[12]. Jednak są wyjątki, przykładowo niektóre śladowe substancje będące „składnikami składników” nie są uwzględniane w wykazach^[13].

W Australii niektórzy producenci skupiający się na wegetariańskim targecie oznaczają produkty informacją „odpowiednie dla wegetarian”, jednak w przypadku żywności eksportowanej do Wielkiej Brytanii owo oznaczenie może być nieadekwatne, gdyż nie wymaga się podania źródeł konkretnych składników. Przykładowo naturalny zapach może zostać otrzymany zarówno ze źródeł roślinnych, jak i zwierzęcych.

Organizacje prozwierzęce takie jak Animal Liberation promują w Australii dietę wegetariańską i weganizm. „Wegetariański tydzień” trwa od 1 do 7 października każdego roku^[14], a firmy dostarczające żywność w odpowiedzi na rosnący popyt produkują bezmięsne substytuty popularnych dań, przykładowo bangers and mash oraz spaghetti bolognese.

Według ankiety przeprowadzonej w 2010 roku (Newspoll Survey) 5% Australijczyków uważa się za wegetarian; w rzeczywistości stanowią oni 2% ogółu (wegetarianami określili się błędnie ichtiwegetarianie)^[15].

W Chinach wegetarianizm praktykuje się stosunkowo rzadko, niemniej przynajmniej od VII wieku z mięsa rezygnują pobożni buddyści. W ostatnich latach odnotowuje się odrodzenie wegetarianizmu wśród tworzącej się w miastach klasy średniej, która zaczyna zwracać uwagę na zdrowie i dietę^[16]. W roku 2010 premier Chińskiej Republiki Ludowej, Wen Jiabao (溫家寶), zaproponował kampanię „jeden dzień wegetarianizmu w każdym tygodniu” (每週一素) jako część większej kampanii środowiskowej^[17].

W ostatnim czasie widać wyraźny wzrost zainteresowania wegetarianizmem w Chinach. Przekłada się to na ok. 4-5% wegetarian w tym kraju, co daje ponad 50 mln ludzi i czyni Chiny drugim w kolejności państwem z największą liczbą wegetarian. [1]

12% Izraelczyków stosuje dietę laktoowowegetariańską, a kolejne 13% rozważa przejście na dietę bezmięsną. Jest to najprawdopodobniej drugi po Indiach kraj z największym procentowym udziałem wegetarian na świecie^[18].

W Indiach wegetarianizm jest w zasadzie synonimem laktowegetarianizmu. Większość restauracji i targów oznacza się jako wegetariańskie, niewegetariańskie lub wegańskie. Składniki odzwierzęce (wyłączając mleko i miód) takie jak smalec, żelatyna czy wywar mięsny są nieużywane w tradycyjnej kuchni.

Według ankiety opublikowanej w 2007 roku przez Hindu i CNN-IBN^[19] 40% Indyjczyków jest wegetarianami: 31% to laktowegetarianie, a 9% spożywa także jaja. Najwięcej wegetarian spotyka się wśród dżinistów i braminów (55%), stosunkowo zaś mało wśród muzułmanów (3%) i rezydentów przybrzeżnych obszarów kraju. Ankiety przytaczane przez FAO^[20] i USDA^[21][22] szacują liczbę wegetarian na 20–42%. Wskazują one ponadto, że Indyjczycy spożywający mięso często robią to nieregularnie; regularnie spożywa mięso mniej niż 30%. Nieregularność owa wynika jednak częściowo z przyczyn ekonomicznych^[23].

Indyjczycy opracowali system oznaczania produktów spożywczych: oparte na wegetariańskich składnikach mają symbol zielonej kropki wpisanej w zielony kwadrat, oparte zaś na składnikach pochodzenia zwierzęcego brązową kropką wpisaną w brązowy kwadrat^[23].

Dynamiczny wzrost gospodarczy Indii przyczynił się do rozwoju zorganizowanego handlu detalicznego, co zrodziło pewne kontrowersje. Niektórzy wegetarianie żądają wycofania mięs z supermarketów i zakazu serwowania dań mięsnych w restauracjach^[24].

1,7 miliona Tajwańczyków, tj. 7.5%, praktykuje wegetarianizm przynajmniej od czasu do czasu^[25][26]. Na Tajwanie znajduje się 6000 wegetariańskich placówek żywieniowych^[27]. Prawo Tajwanu cechuje się najbardziej restrykcyjnymi ustawami dotyczącymi etykietowania żywności, jako że wegetariańskie produkty kupują tam ponad 2 miliony ludności^[28]. Kampanię „jeden dzień wegetarianizmu w każdym tygodniu” popiera się na szczeblu krajowym^[29] i lokalnym, włączają się w nią nawet rządowe organy, takie jak Taibei City Board of Education^[30].

Nie ma w Europie jednolitej definicji wegetarianizmu, przez co zdarzają się przypadki niewłaściwego etykietowania produktów^[31].

Od maja 2009 roku belgijskie miasto Gandawa jako pierwsze na świecie obchodzi cotygodniowo „dzień wegetarianizmu”^[32].

W Hiszpanii nie ma wielu wegetariańskich restauracji i sklepów, wegetarianizm w ogóle jest rzadkością. Niektórzy^[kto?] doszukują się przyczyn w reżimie Francisco Franco, który był nieprzychylny wegetarianizmowi jako idei powiązanej z lewicą^{[potrzebny przypis]}. Dopiero w roku 1975 pozwolono lekarzom dyskutować na temat korzyści zdrowotnych wegetarianizmu, wtedy też wegetariańskie restauracje uzyskały na nowo zgodę na działalność gospodarczą^[33].

Statystyki wykazały, że liczba wegetarian wzrosła z 560 tys. w 2004 roku do 720 tys. w roku 2006^[34][35]. Obecnie 4.5% Holendrów nie jada mięsa^[36]. Równie szybko rośnie liczba „półetatowych” wegetarian – obecnie 3,5 miliona obywateli (21% ogółu) nie jada mięsa parę dni w tygodniu^[35].

Sprzedaż substytutów mięsa wzrasta rokrocznie o mniej więcej 25%, co czyni ten rynek najszybciej rozwijającym się w kraju^[35]. W niektórych sklepach wegetarianie nadal muszą czytać składy produktów, niemniej coraz częściej wegetariańskie produkty są oznaczane międzynarodowym znakiem „V-label”, którego przydzielanie nadzoruje holenderskie stowarzyszenie Vegetarisch Keurmerk^[37].

Weganizm jest w Holandii rzadkością – Holenderskie Stowarzyszenie Weganizmu oszacowało liczbę wegan na około 16 000, co stanowi promil ogółu^[38].

Według Agriculture and Agri-Food Canada w Niemczech żyje 6 milionów wegetarian^[39]. Ankieta przeprowadzona przez Institut Produkt und Markt wykazała zaś, że bez mięsa obywa się 9% Niemców (7 380 000 obywateli)^[40], co wedle włoskiego instytutu Eurispes czyni to państwo drugim najbardziej wegetariańskim w Unii Europejskiej (po Włoszech)^[41].

Do pionierów polskiego ruchu wegetariańskiego (jarskiego) należał Konstanty Moes-Oskragiełło, który w Bojarowie uruchomił sanatorium witarańsko-wegańskie. Jego wydana w 1888 roku książka Jarstwo i wełniarstwo w dziejach dawnej Słowiańszczyzny^[42] propagowała tezę, jakoby dawni Słowianie byli jaroszami; podobny pogląd wyznawał Antoni Morzycki, który w spożywaniu mięsa przez ich potomków dopatrywał się wpływów germańskich. Janisław Jastrzębowski postulował połączenie idei wegetarianizmu i socjalizmu z działalnością narodowowyzwoleńczą; w publikacji Precz z mięsożerstwem! (wyd. 1907)^[43] apelował, aby pieniądze zaoszczędzone dzięki rezygnacji z mięsa i używek zainwestować w poprawę kondycji ekonomicznej ludu polskiego. Z kolei spośród przedstawicieli środowiska naukowego orędowniczką wegetarianizmu była Józefa Joteyko, zalecająca bezmięsne żywienie dzieci.^[44]

Z 1912 roku pochodzi wzmianka o istnieniu wegetariańskich restauracji na ziemiach polskich^[44].

W kręgu kuchni żydowskiej wegetarianizm promowała polska Żydówka Fania Lewando, autorka m.in. wydanej w 1938 roku książki kucharskiej Vegetarish dietisher kokhbukh (przetłumaczonej z jidysz na angielski w 2015)^[44].

We współczesnej Polsce wegetarianizm jest propagowany m.in. przez stowarzyszenie Empatia, Fundację Viva! Akcja dla Zwierząt, stowarzyszenie Otwarte Klatki oraz internetowe serwisy i fora wegetariańskie. Organizowane są różne happeningi, spotkania i demonstracje przeciwko takim firmom jak KFC, McDonald’s Corporation czy sklepom sprzedającym futra. Co roku wiele miast przyłącza się do Ogólnopolskiego Tygodnia Wegetarianizmu, który odbywa się w ostatnim tygodniu maja. 1 października odbywa się Światowy Dzień Wegetarianizmu, a 11 stycznia swój dzień obchodzą wegetarianie – Dzień Wegetarian. Od 2003 roku 20 grudnia obchodzony jest Dzień Ryby, który propaguje wegetariańskie święta Bożego Narodzenia w Polsce i jest wyrazem sprzeciwu wobec zabijania i niehumanitarnego traktowania ryb żywych karpi w okolicach Wigilii.

W 1912 roku rozpoczęto wydawanie w Berlinie polskojęzycznego pisma Jarskie Życie^[44]. Od 1994 roku ukazuje się ogólnodostępny miesięcznik Wegetariański Świat, a od 2008 także lajfstajlowy miesięcznik Vege. Pierwszy portal wegetariański Vege powstał w roku 1999.

Pośród najważniejszych polskich ideologów ruchu wegetariańskiego wymienić należy przede wszystkim nieżyjącą już pisarkę, filozofkę i aktywistkę ruchu na rzecz praw zwierząt Marię Grodecką, której dzieła z dziedziny zdrowego żywienia oraz filozofii wegetarianizmu należą do kanonu lektur sympatyków wegetarianizmu.

W 2013 roku polskie Ministerstwo Zdrowia, po konsultacjach z Instytutem Żywności i Żywienia oraz Instytutem „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, wydało oświadczenie, w którym stwierdzono, że:

Opinia Ministerstwa była odpowiedzią na Petycję w sprawie umożliwienia rodzicom wyboru diety wegetariańskiej lub wegańskiej w publicznych placówkach oświatowych złożoną kilka miesięcy wcześniej przez Magdalenę Sikoń, redaktor naczelną portalu wegemaluch.pl. Petycję poparło kilku lekarzy i dietetyków, m.in. Janusz Książyk, Aneta Czerwonogrodzka-Senczyna, Bolesław Lisikiewicz, Małgorzata Desmond, a także naukowcy i osoby publiczne reprezentujący inne dziedziny, m.in. Andrzej Elżanowski, Maria Szyszkowska, Barbara Labuda.

W roku 2013 na zlecenie LightBox Instytut Badań Opinii Homo Homini przeprowadził badanie, z którego wynika, że liczba dorosłych wegetarian w Polsce wynosi ponad milion. Wśród badanych 1,6% deklarowało się jako laktoowowegetarianie, a kolejne 1,6% jako weganie. Dodatkowo istnieje ponadmilionowa grupa aspirująca do miana wegetarian, spożywająca jednak sporadycznie ryby i mięso (3,7%). Najwyższa liczba wegetarian zadeklarowała się wśród kobiet (8,9%), ludzi młodych – do 24 lat (9,8%) oraz wśród osób ze średnim wykształceniem (8,9%)^[47]

W 2019 roku sondaż panelu Ariadna wykazał, że 6,6% badanych osób w wieku powyżej 18 lat przebywało na diecie wegetariańskiej, a 1,8% na diecie wegańskiej przez cały poprzedzający miesiąc.^[48]

Vegetarian Society of Portugal zostało założono w 1908 roku przez Amilcara de Sousa^[49]. W roku 2007 liczbę wegetarian w tym kraju oszacowano na 30 000^[50].

Rządowe statystyki z 1997 roku określiły odsetek wegetarian na 2.3%^[51]. Badania przeprowadzone dekadę później mówią już o 5%^[51].

10% mieszkańców Szwecji deklaruje się jako wegetarianie lub weganie. W ciągu ostatnich pięciu lat odsetek wegetarian wzrósł w Szwecji o 4 punkty procentowe. Rośnie także popyt na jarskie jedzenie wśród Szwedów, którzy nie są wegetarianami lub weganami. Aż 37% uczestników sondażu jedzących mięso potwierdziło, że w ciągu ostatniego roku wzrosło ich zainteresowanie jarskimi potrawami. Widać to także w ofercie restauracji i supermarketów^[52].

Od zakończenia drugiej wojny światowej odsetek wegetarian wśród Brytyjczyków stale rośnie^[53]. W ankiecie Public Attitudes to Food przeprowadzonej w 2009 roku przez Food Standards Agency 3% respondentów określiło się wegetarianami, a 5% jako częściowi wegetarianie (niejedzący niektórych rodzajów ryb lub mięsa)^[54]. Niektóre niezależne badanie rynkowe sugerują, że liczba wegetarian wśród dorosłych Brytyjczyków mieści się w zakresie 7-11%^[55][56][57]. Wegetarianami dwukrotnie częściej zostają kobiety^[57]. Pomimo klarownej definicji upowszechnianej przez brytyjskie Vegetarian Society niektórzy nadal nazywają się błędnie wegetarianami, podczas gdy spożywają ryby^[53].

Wspomniany Eurispes przytacza za European Vegetarian Union dane szacujące liczbę włoskich wegetarian na 6 milionów, co daje 10% ogółu społeczeństwa, najwyższy wskaźnik w UE^[41].