Katalin Karády

Katalin Karády, właściwie Katalin Kanczler (ur. 8 grudnia 1910 roku w Budapeszcie, zm. 8 lutego 1990 roku w Nowym Jorku) – węgierska aktorka i piosenkarka, odznaczona orderem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Katalin Kanczler urodziła się 8 grudnia 1910 roku w Budapeszcie jako najmłodsza z siedmiorga dzieci Rozálii Lőrinc Nagyszénáson i Ferenca Kanczlera, które po latach wspominała jako agresywnego. Dzieciństwo spędziła w Kőbányi, potem – dzięki pomocy organizacji charytatywnej – mieszkała przez pięć lat w Szwajcarii i Holandii. Po powrocie do domu rodzinnego studiowała w żeńskiej szkole marketingowej^[1].

Swoją karierę aktorską rozpoczęła w 1936 roku, wcześniej ćwicząc pod okiem Ernő Tarnaya i Artúr Bárdosa. W trakcie jednego z wieczorów spędzanych w barze w Budzie, jej osobą zainteresował się dziennikarz (i późniejszy menedżer) Zoltán Egyed, który wymyślił jej pseudonim sceniczny oraz przedstawił Ilonie Aczél. U boku byłej aktorki Kanczler nauczyła się podstaw aktorstwa oraz śpiewu. Pod koniec lat 30. zadebiutowała na deskach teatru Joób Dániel. W latach 1931-1941 grała w teatrach Pesti i Vígszínház^[1].

W 1939 roku zagrała swoją pierwszą rolę filmową w produkcji Halálos Tavasz w reżyserii László Kalmára^[2]. Rola Ralben przyniosła jej popularność oraz tytuł „symbolu seksu” w kraju. W ciągu kolejnych dziewięciu lat zagrała w ok. dwudziestu filmach. W 1940 roku zagrała rolę tytułową rolę w filmie Erzsébet királyné^[3] oraz wcieliła się w postać Márii w filmie Hazajáró lélek^[4]. W 1941 roku zagrała główne role w filmach: Ne kérdezd ki voltam (postać Konrád Eszter)^[5] i Egy tál lencse (Horváth Margit)^[6], a także zagrała Irén w produkcji A szüz és a gödölye^[7]. W 1942 zagrała główne role w kilku filmach, w tym m.in. rolę Balásfy Ágnes w produkcji Halálos csók^[8], Márii w Alkalom^[9] i Anny w Egy szív megál^[10]. Rok 1943 przyniósł jej główne role w kilku filmach, w tym m.in. Ollai Évy w Ópiumkeringö^[11], Ági Ilony w Csalódás^[12], Gizi Harmonikás w Külvárosi örszoba^[13], Benedek Pálmy w Makrancos hölgy^[14] i Évy w Boldog idök^[15]. W 1944 roku zagrała tytułowe role w filmach Szováthy Éva^[16] i Machita^[17], a także wcieliła się w postać Anady w produkcji Valamit visz a víz^[18] oraz zagrała w filmie pt. A hangod elkísér^[19].

Oprócz grania w teatrach oraz filmach, Karády nagrywała także płyty studyjne. W ciągu kilkunastu lat kariery, artystka wydała takie płyty, jak m.in. Halálos tavasz^[20], Híres magyar filmslágerek^[21], Milliók kedvenc énekese^[22], Régi melódiák^[23] i Legszebb dalai^[24]. W latach 1979-1998 ukazało się kilka albumów kompilacyjnych z nagranymi przez nią utworami, w tym m.in. Karády Katalin z 1979^[25], Tudok egy dalt z 1982^[26], Te vagy a fény z 1986^[27] i Nincs vége még z 1990 roku^[28].

Po niemieckiej inwazji na Węgry podczas II wojny światowej, władze kraju zaczęły blokować karierę Karády, uniemożliwiając grania jej utworów w Węgierskim Radiu oraz wycofując jej filmy z kinowych repertuarów. W marcu 1944 roku została aresztowana pod zarzutem szpiegowania dla aliantów. W więzieniu spędziła trzy miesiące, w trakie których była często torturowana. Po wyjściu z więzienia, w czym pomogli przyjaciele jej narzeczonego Istvána Ujszásza, zaangażowała się w pomoc społeczną mieszkańcom Budapesztu, zajmując się m.in. żydowskimi dziećmi^[29]. Latem 1945 roku załamała się nerwowo po usłyszeniu o śmierci generała Ujszásza (choć ten wówczas jeszcze żył), przez co odizolowała się z życia społecznego na kolejne dziewięć miesięcy^[1].

Po zakończeniu wojny zdecydowała się na powrót do aktorstwa. W latach 1945-1948 zagrała kilka różnych ról w teatrze operetkowym i zagrała w jednym filmie – Betlehemi királyok^[30]. W 1949 roku wcieliła się w rolę Vilmy w produkcji Forró mezök^[31], która okazała się jej ostatnim filmem w karierze. W tym samym roku wszystkie filmy, w których zagrała, zostały usunięte z kinowych repertuarów. Dwa lata później zdecydowała się na wyjazd z Węgier. Najpierw wyjechała do Salzburga, potem przeprowadziła się m.in. do Brukseli. W 1953 roku zamieszkała w São Paulo, gdzie otworzyła sklep z odzieżą. W 1968 roku przeprowadziła się do Nowego Jorku, gdzie otworzyła sklep z kapeluszami. Poza kilkoma okolicznościowymi występami dla najbliższych, aktorka zrezygnowała z kariery medialnej. Z okazji 70-tych urodzin otrzymała od rządu zaproszenie do powrotu do Węgier, na co w odpowiedzi wysłała im kapelusz^[1].

8 lutego 1990 zmarła w Nowym Jorku w wieku 79 lat. Jej ciało zostało przeniesione do Węgier, pogrzeb odbył się w Bazylice św. Stefana w Budapeszcie, zaś ciało pochowano na Cmentarzu Farkasréti^[1].

W latach największej kariery zawodowej, Karády stała się obiektem fascynacji, zaś jej styl ubierania się oraz uczesania były inspiracją dla wielu nastolatek^[1]. W 1982 roku ukazał się album studyjny pt. Sohase mondd aktorki i piosenkarki Judit Hernádi, który inspirowany był twórczością Karády oraz miał być formą hołdu artystce.

W 2001 roku premierę miał film Hamvadó Cigarettavég w reżyserii Pétera Bacsó, dedykowany pamięci aktorki^[1].

W 2004 roku otrzymała ona pośmiertny tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata od Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu (Jad Waszem)^[1].

Po śmierci ojca w 1931 roku wzięła ślub z trzydzieści lat starszym celnikiem Rezső Vargą, z którym rozwiodła się jednak kilka miesięcy później^[1]. Była także zaręczona z Istvánem Ujszászym, szefem tajnych służb regenta Miklósa Horthy’ego, co wzbudzało wiele kontrowersji^[32].

Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego^[33].

• Halálos tavasz (1939)
• Híres magyar filmslágerek (rok nieznany)
• Milliók kedvenc énekese (rok nieznany)
• Régi melódiák (rok nieznany)
• Legszebb dalai (rok nieznany)

• László Kelecsényi. Karády Katalin Budapest:Magyar Filmtud. Int. és Filmarchívum, 1983. ISBN 963-563-157-X