Historia Bytomia

Gród bytomski powstał w pierwszej połowie XI wieku, a bezpośrednią przyczyną jego założenia były toczące się wówczas walki polsko-czeskie o panowanie nad Śląskiem. Z tego właśnie powodu pierwotne położenie Bytomia to wzgórze Św. Małgorzaty, naturalne wzniesienie, z jednej strony chronione przez opływającą je rzekę Bytomkę, z pozostałych przez podmokłe łąki. Tak usytuowany gród miał duże znaczenie militarne.

Położenie przy szlaku handlowym z Wrocławia do Krakowa wpływało na rozwój osadnictwa, co wkrótce doprowadziło do powstania na sąsiednim wzniesieniu (czyli w dzisiejszej lokalizacji centrum miasta) ważnej osady handlowej. Pierwsza pisana wzmianka o Bytomiu pochodzi z przywileju nadanego zakonowi benedyktynów z Tyńca, przez legata papieskiego Idziego w 1125 roku. Na mocy tego dokumentu mieli oni prawo pobierać tu opłaty targowe, a także prowadzić dwie tutejsze karczmy.

Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym w 1138 roku Bytom pozostał w granicach dzielnicy senioralnej, która w 1146 roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu. Nie później niż w 1170 roku ufundował on na wzgórzu Małgorzaty murowany kościół.

Ze względu na duże znaczenie strategiczne Bytom został prawdopodobnie już w drugiej połowie XII wieku siedzibą kasztelanii. Jednakże polityka księcia raciborskiego Mieszka Plątonogiego, w którego władanie Bytom przeszedł w roku 1178, a który dążył wszelkimi środkami do zdobycia Krakowa sprawiała, że stary gród bytomski był narażony na liczne najazdy. W skutek tego został prawdopodobnie doszczętnie zniszczony i odbudowany dopiero około roku 1200, również przez Mieszka Plątonogiego.

W roku 1254 książę opolsko-raciborski Władysław zezwolił na lokację na prawie magdeburskim miasta Bytomia. Od tego momentu dawny gród na wzgórzu Małgorzaty zaczął tracić znaczenie na rzecz szybko rozwijającego się miasta.

Władysław Opolski zmarł w 1281 roku, a księstwo zostało podzielone pomiędzy jego czterech synów. Powstało wówczas księstwo bytomskie, którego pierwszym władcą został Kazimierz Bytomski. Kazimierz jako pierwszy spośród synów Władysława Opolskiego poparł króla czeskiego Wacława II w jego walce z Władysławem Łokietkiem i złożył mu hołd lenny w 1289 roku, wcielając tym samym księstwo bytomskie do królestwa Czech, w obrębie którego ziemie te pozostały aż do 1526 roku. W tym okresioe miasto nawiedziły dwa wielkie pożary (w 1475 i 1515 roku) w czasie których spłonął między innymi zamek książąt bytomskich. W roku 1526 państwo bytomskie za sprawą choroby Jana II Dobrego znalazło się pod władzą Habsburgów.

W 1606 roku cesarza Rudolf II oddał państwo bytomskie w zastaw za długi Łazarzowi Henckel von Donnersmarck, a w 1629 roku rodzina Henckel von Donnersmarck otrzymała je w dziedziczna własność. W roku 1697 ziemia bytomska uzyskała status Wolnego Państwa Stanowego

W wyniku I wojny śląskiej (1740-1742) Bytom został przyłączony do Prus. Pod władzą pruską, a następnie niemiecką pozostał aż do 1945 roku. Pierwsza połowa XIX wieku to okres wyniszczenia miasta z powodu obciążeń zwiazanych z toczącymi się wojnami Prus z Napoleonem (1806-1813) oraz na skutek kilku wielkich epidemii tyfusu i cholery (1813, 1831, 1847-1848). W tym samym okresie miały także miejsce ważne reformy administracyjne oraz powstało kilka ważnych zakładów przemysłowych - huty cynku Klara (1821) i Rosamunda (1838), kopalnia rudy żelaza Magdalena (1831), huty żelaza Pokój (1835) i Zgoda (1838). Druga połowa XIX wieku przyniosła dalszy rozwój Bytomia jako ośrodka przemysłowego. Powstało tu wówczas kilka kopalń węgla kamiennego, co zadecydowało o górniczym charakterze miasta. W roku 1860 powiat bytomski zamieszkiwało ponad 145 tysięcy osób. Był to wówczas największy pod względem liczby mieszkańców powiat państwa pruskiego.

W okresie powstań śląskich Bytom dwukrotnie był całkowicie zajęty przez powstańców (1920 i 1921). Bytomski Hotel Lomnitz był siedzibą Polskiego Komisariatu Plebiscytowego z Wojciechem Korfantym.

W wyniku podziału Górnego Śląska 15 czerwca 1922 roku wieksza część miasta i powiatu pozostała w granicach Niemiec. W latach 1922-1931 Bytom był siedziba Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej. Funkcjonowało tu także kilka polskich szkół mniejszościowych oraz siedziba Naczelnictwa ZHP w Niemczech.

Zdobycie miasta przez oddziały Armii Czerwonej miało miejsce 27 stycznia 1945. Zdemontowano wówczas i rozgrabiono część tutejszych obiektów przemysłowych, a 12 lutego 1945 roku internowano i wywieziono do ZSRR wszystkich mężczyzn w wieku od 16 do 50 lat. 18 marca 1945 roku Bytom oficjalnie został przekazany w ręce polskiej administracji, a 17 października 1945 roku wybrano Miejską Radę Narodową.

17 marca 1951 roku zlikwidowano powiat bytomski. Gminy Miedary, Stolarzowice, Wieszowa i Zbrosławice przyłączono do powiatu tarnogórskiego, gminy Bobrek-Karb, Łagiewniki, Miechowice i Szombierki (wówczas Chruszczów) stały sie dzielnicami Bytomia, a gmina Rokitnica dzielnicą Zabrza.

W 1975 roku miała miejsce kolejna refoma administracyjna - przyłączono wówczas do Bytomia jako dzielnice Górniki, Radzionków, Stolarzowice i Suchą Górę.

W 1998 roku Radzionków odłączył sie od Bytomia i odzyskał prawa miejskie z 1951 roku. Obecnie jest częścią powiatu tarnogórskiego.

Piastowie

• 1177/1179
  • książę Raciborza Mieszko I Plątonogi otrzymał Bytom od księcia krakowskiego Kazimierza II Sprawiedliwego

Piastowie bytomsko-kozielscy

• 1280/1-1312
  • Kazimierz (syn Władysława, od 1280/1 w wyniku podziału z bratem Bolkiem I w Bytomiu i Opolu, od 1284 samodzielny książę bytomski, od 1289 lennik króla Czech Wacława II, od 1303 w wyniku podziału z synami strata Koźla i Toszku)
• 1303-1328
  • Bolesław (syn, Toszek, od 1321 arcybiskup Ostrzychomski, od 1327 lennik czeski)
• 1303-1352
  • Władysław (brat, Koźle do 1334 (potem zastawione książętom raciborskim, a po 1336 w rękach synów Władysława), od 1316 w Bytomiu, 1321-1328 regent w Toszku, od 1327 dziedziczny lennik Czech, od 1328 Toszek i 1328-1337 w Siewierzu (sprzedany ks. cieszyńskim), 1340-(ok.)1350 strata Gliwic)
• 1312-1316
  • Siemowit (brat, od 1311 koregent ojca, Bytom, usunięty)
• 1312-(ok.)1345
  • Jerzy (brat, współrządca Władysława)
• 1312-1328
  • Mieszko (brat, Siewierz, abdykował, w latach 1328-1334 biskup Nitry, 1334-1344 biskup Weszpremu)
• 1340-(ok.)1350
  • Siemowit (ponownie, Gliwice, lennik czeski)
• 1336- 1342
  • Kazimierz (syn Władysława, Koźle)
• 1342-1354 lub 1355
  • Bolesław - (brat, Koźle, od 1352 w Toszku, Bytomiu i Gliwicach)
• 1354 lub 1355-1357
  • Małgorzata Morawska (żona, oprawa wdowia na Bytomiu)
• od 1354/5
  • Koźle i północna część księstwa bytomskiego do książąt oleśnickich
  • południowa część księstwa bytomskiego do książąt cieszyńskich

zobacz także Książęta opolsko-raciborscy

Piastowie oleśniccy (części północnej miasta i księstwa)

• 1354 - 1366
  • Konrad I (1312-1313 z bratem Bolesławem w Oleśnicy, Namysłowie, Gnieźnie i Kaliszu, 1313-1314 książę kaliski, 1313-1323 samodzielny książę namysłowski (następnie przeszło ono na linię legnicką), od 1320/1 książę oleśnicki, od 1329 dziedziczny lennik korony czeskiej, od 1357 w Koźlu)
• 1366-1403
  • Konrad II Siwy (syn, od 1370 w połowie Gliwic, od 1379 w Kątach Wrocławskich, od 1397 połowa Ścinawy)
• 1403-1412/3
  • Konrad III Stary (syn, od 1377 koregent)
• 1412/3-1416
  • Konrad IV Starszy (syn, biskup wrocławski od 1417 (z tego tytułu książę nysko-otmuchowski), współrządził z Konradem V w Oleśnicy i Kątach, od 1416 po podziale samodzielny książę w Kątach Wrocławskich i Bierutowie)
• 1421-1439
  • Konrad V Kącki (brat, współrządy z Konradem IV w Oleśnicy i Kątach do 1416, od 1416 wraz z braćmi Konradem VI (do 1427) i Konradem VIII (do 1427) w pozostałej części ks. oleśnickiego, od 1421 współrządca księstwa kozielskiego, wraz z bratem Konradem VII)
• 1416-1450
  • Konrad VII Biały (brat, książę kozielski, 1421-1439 dopuścił do współrządów Konrada V, od 1439 opiekun synów Konrada V w Oleśnicy, od 1446 w Ścinawie, od 1447 w Kątach i Bierutowie,od 1449 w Wołowie, usunięty, zm. 1452)
• 1450-1471
  • Konrad IX Czarny (syn Konrada V, wraz z bratem Syców, od 1450 całość księstwa, 1452 w wyniku podziału księstwa Oleśnica, Gliwice, Koźle, od 1459 cały Bytom)
• 1450-1477
  • Konrad X Biały (brat, Syców, od 1450 całość dziedzictwa oleśnickiego, od 1452 po podziale Wołów, Syców, Ścinawa, Milicz, 1471-1472 w Koźlu, Gliwicach, od 1459 w całym Bytomiu, od 1478 w Oleśnicy i Bierutowie, 1489-1490 na wygnaniu (rządy Korwina)
• 1477 Bytom zajął Korwin

zobacz także Książęta oleśniccy

Piastowie cieszyńscy (części południowej miasta i księstwa)

• 1357
  • Kazimierz I (syn Mieszka I Cieszyńskiego, w wyniku podziału Cieszyn, od 1327 dziedziczny lennik czeski, od 1337 w Siewierzu, od 1357 na połowie Bytomia.
• 1358 - 1410
  • Przemysł I Noszak (syn, książę cieszyński. 1359-1368 i od 1405 strata Siewierza, od 1364 strata Gliwic, od 1369 strata północnej części księstwa bytomskiego, a od 1405 reszty, 1378-1382 w Żorach, od 1384 połowa Głogowa i Ścinawy (bez okresu 1404-1406), 1397-1401 w Oleśnie, od 1385 w Strzelinie, 1401-1405 w Toszku)
• 1410-1431
  • Bolesław I (syn, pd. Bytom i Siewierz, od 1406 Oświęcim i Toszek, od 1410 Cieszyn, Strzelin, połowa Głogowa i Ścinawy, 1410-1414 w Oświęcimiu, Toszku i Strzelinie tylko jako regent, od 1414 w wyniku podziału w Cieszynie, połowie Bytomia, Siewierzu, połowie Ściniawy i Głogowa)
• 1431-1459
  • Wacław I (syn, do 1442 razem z braćmi, w wyniku podziału połowa Bytomia (do 1459, z przerwą w 1452) i Siewierz (do 1443), od 1452 nad połową Cieszyna, od 1468 tylko w Bielsku)
• 1452
  • Bolesław II (brat, do 1442 razem z braćmi, w wyniku podziału na połowie Cieszyna, 1452 zamiana z bratem Wacławem I na Bytom)

zobacz także Książęta cieszyńsko-oświęcimscy

królowie Węgier

• Maciej Korwin
• Żerotin Jan - 1477 - 1498

Piastowie opolscy

• Jan II Dobry - 1498 - 1526

Hohenzollernowie

• Jerzy von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, potem także Opola i Raciborza)- 1526 - 1543
• Jerzy Fryderyk von Ansbach (margrabia na Ansbach, książę Karniowa, Opola i Raciborza, potem Żagania) - 1543 - 1603
• Joachim Fryderyk (elektor Brandenburgii) - 1603 - 1608
• Jan Jerzy (książę Karniowa) - 1608 - 1620

1620 - miasto odebrali Hohenzollernom Habsburgowie

Henckel von Donnersmarckowie

• Łazarz I Starszy - 1623 - 1624
• Łazarz II Młodszy - 1624 - 1664
• Gabriel I - 1664 - 1666
• Jerzy VII Fryderyk - 1666 - 1671
• Leon Ferdynand, pierwszy wolny pan stanowy Bytomia (zob. niż.) - 1671 - 1699
• Karol Józef Erdmann, drugi wolny pan stanowy Bytomia - 1699 - 1745
• Franciszek Ludwik - 1748 - 1768
• Łazarz III, piąty wolny pan stanowy Bytomia - 1768 - 1805
• Karol - 1805 - 1808

1808 - miasta w wyniku reform w państwie pruskim uzyskały niezależność.

1. Leon Ferdynand - 1671 - 1699 (godność Wolnego Pana Stanowego otrzymał 14 listopada 1697)
2. Karol Józef Erdmann - 1699 - 1745
3. Leon Maksymilian - 1748 - 1771
4. Wiktor Amadeusz - 1771 - 1793
5. Łazarz III - 1793 - 1805
6. Erdmann Gustaw - 1805 - 1805
7. Gustaw Adolf - 1805 - 1813
8. Eliasz Maksymilian - 1813 - 1827
9. Karol Łazarz - 1827 - 1864
10. Łazarz Alojzy - 1864 - 1876
11. Fedor - 1876 - 1893
12. Lotar - 1893 - 1896
13. Guido, 1. książę von Donnersmarck - 1896 - 1916
14. Edgar, 1. hr. von Henckel-Gaschin - 1916 - 1939
15. Alfons - 1939 - 1963
16. Kraft - 1963 - 1977
17. Hugo IV - 1977 - 1989
18. Hans, 2. hr. von Henckel-Gaschin - 1989 - 1993
19. Karol Józef - od 1993