Stanisław Tym: Różnice pomiędzy wersjami

Stanisław Tym

Stanisław Tym (2010)
Imię i nazwisko	Stanisław Aleksy Tym
Data i miejsce urodzenia	17 lipca 1937 Małkinia Górna
Data i miejsce śmierci	6 grudnia 2024 Warszawa
Zawód	aktor, felietonista, reżyser, satyryk, komediopisarz
Współmałżonek	Anna Kokozow-Tym
Lata aktywności	1958–2021
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews

Stanisław Aleksy Tym (ur. 17 lipca 1937 w Małkini Górnej, zm. 6 grudnia 2024 w Warszawie^[1]) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, satyryk, reżyser, scenarzysta i literat. Odtwórca m.in. roli Ryszarda Ochódzkiego i autor scenariuszy do filmów Miś, Rozmowy Kontrolowane i Ryś.

W maju 1953 zdał maturę w XXVII Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Czackiego w Warszawie^[2]. Na przełomie lat 50. i 60. studiował w Warszawie, m.in. chemię na Politechnice Warszawskiej i przetwórstwo na SGGW oraz – w latach 1958–1959 – aktorstwo na Wydziale Aktorskim PWST, ale nie ukończył żadnego z tych kierunków^[3][4]. W 1964 zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski.

W wakacje 1955 znalazł zatrudnienie w Zakładach Przemysłu Cukierniczego w Warszawie^[5]. Był bramkarzem i szatniarzem w klubie „Stodoła”, gdzie następnie występował w kabarecie^[6]. W tym okresie pisał swoje pierwsze teksty satyryczne^[7]. W 1961 nawiązał współpracę z warszawskim Studenckim Teatrem Satyryków, w którym do 1972 działał jako autor skeczy, aktor i reżyser oraz dyrektor^[7]. Był także współautorem tekstów i aktorem kabaretów: Owca, Dudek, Lopek i Wagabunda^[7].

Był autorem wielu sztuk teatralnych, skeczy (m.in. Ucz się Jasiu w wykonaniu Jana Kobuszewskiego, Wiesława Gołasa i Wiesława Michnikowskiego, prezentowany w kabarecie Dudek), słuchowisk radiowych i scenariuszy do filmów Stanisława Barei, w których również występował i których był współreżyserem.

Popularność zyskał dzięki roli pasażera bez biletu, mylnie uznanego za kaowca, w filmie Marka Piwowskiego Rejs oraz Ryszarda Ochódzkiego w filmach: Miś, Rozmowy kontrolowane i Ryś^[8]. Szeroką popularność przyniosły mu także telewizyjne transmisje jego występów kabaretowych^[9].

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[10]. Jego nazwisko zostało umieszczone na liście autorów, którzy pozostawali pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury; instrukcja cenzorska z 21 listopada 1976 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk stanowiła: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”^[11].

W latach 1983–1986 był dyrektorem Teatru Dramatycznego w Elblągu^[7]. Od 1987 pracował jako reżyser teatralny: w latach 1987–1994 był związany z Teatrem Rampa, a w latach 1994–2006 – z Teatrem Powszechnym^[9].

Jest uznawany za mistrza drobnych, zwłaszcza humorystycznych form literackich^[12]. W drugiej połowie lat 90. pisał felietony do tygodnika „Wprost” i dziennika „Rzeczpospolita”, następnie został stałym felietonistą „Polityki”. Tworzył również rysunek satyryczny^[13]. Jako rysownik debiutował w 1955 w gazetce Zakładów Przemysłu Cukierniczego 22 Lipca w Warszawie^[14]. Później jego rysunki ukazywały się m.in. w "Tygodniku Kulturalnym", "Rzeczpospolitej", "Fotelu" i "Polityce"^[14]. Prowadził autorski kanał w serwisie YouTube^[15].

Laureat wielu nagród, m.in. za najlepszy scenariusz do filmu Rozmowy kontrolowane na FPFF w Gdyni w 1992, Nagrody Kisiela dla najlepszego publicysty w 1998, nagrody telewizyjnego Pegaza „za poczucie humoru i przenikliwość umysłu” w 2002 oraz tytułu Mistrz Mowy Polskiej w 2010^[16][9].

W 2005 ukazał się zbiór jego tekstów i rysunków pt. Mamuta tu mam. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[17] i członkiem honorowym Stowarzyszenia Autorów ZaiKS^[18].

Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[19].

Był żonaty z Anną Kokozow-Tym (ur. 13 sierpnia 1943, zm. 4 lipca 2023), która zagrała epizodyczną rolę w filmie Miś^[20]. Po rozwodzie związał się z Anną Nastulanką^[21]. Mieszkał w Zakątach nad jeziorem Wigry^[22][23].

Wedle jego własnych słów, jego przodek – Daniel Tym – był ludwisarzem królewskim, który na zamówienie Władysława IV Wazy wykonał odlew posągu Zygmunta III Wazy^[22]. Miał brata Antoniego, który zagrał epizodyczne role w filmach Miś (1980) i Ryś (2007).

Był wegetarianinem^[22]. Opiekował się potrzebującymi zwierzętami (bywało, że w jego domu przebywało 16 psów)^[24]. Był ateistą, mimo to miał sentyment do tradycji katolickiej^[25].

Przeszedł nowotwór żołądka^[26]. Zmarł 6 grudnia 2024 w wieku 87 lat^[1]. Jego pogrzeb miał charakter świeckiej ceremonii^[27]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[28].

Filmy fabularne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1959	Cafe pod Minogą	Bronisław Brok	powstaniec lejący zupę
1960	Nikt nie woła	Kazimierz Kutz
1961	Kwiecień	Witold Lesiewicz	sanitariusz
1962	Jutro premiera	Janusz Morgenstern	aktor
1964	Pingwin	Jerzy Stefan Stawiński	Osetnik
1965	Walkower	Jerzy Skolimowski	pracownik
1966	Bariera		kelner
1967	Paryż – Warszawa bez wizy	Hieronim Przybył	żołnierz
1970	Rejs	Marek Piwowski	kaowiec
	Dziura w ziemi	Andrzej Kondratiuk	uczestnik narady
1972	Poszukiwany, poszukiwana	Stanisław Bareja	urzędnik
1974	Nie ma róży bez ognia		Zenek
1975	Niespotykanie spokojny człowiek		kapitan Tadeusz Zwoźniak
1976	Brunet wieczorową porą		lakiernik Lucek (głos)
	Smuga cienia	Andrzej Wajda	kupiec Jacobus
1978	Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz	Stanisław Bareja	dwie role: Tadeusz Dudała; Szymek
1980	Miś		dwie role: Ryszard Ochódzki; węglarz Stanisław Paluch
1981	Wojna światów – następne stulecie	Piotr Szulkin	cenzor
1991	Rozmowy kontrolowane	Sylwester Chęciński	Ryszard Ochódzki
1993	Uprowadzenie Agaty	Marek Piwowski	bezdomny
1999	Czy można się przysiąść	Tomasz Tryzna	mecenas
2003	Baśń o ludziach stąd	Władysław Sikora	prezes
2004	Iniemamocni	Waldemar Modestowicz	Gilbert Huph (dubbing)
2007	Ryś	on sam	Ryszard Ochódzki
2012	Renifer Niko ratuje brata	Dariusz Błażejewski	renifer Tobiasz (dubbing)
2021	Miasto	Marcin Sauter	Pijak (ostatnia rola)
Seriale telewizyjne
1970	Przygody psa Cywila	Krzysztof Szmagier	zbieg (odc.5)
1975	40-latek	Jerzy Gruza	Stasiek (odc.4-6)
1993	40-latek. 20 lat później		ekspert (odc.3-4,6)
1994	Bank nie z tej ziemi	Waldemar Dziki	mężczyzna
1995	Z pianką czy bez	Sylwester Chęciński; Grzegorz Warchoł	Arden (odc.2-3)
2008–2009	Tylko miłość	różni	Sztern, ojciec Doroty i Sylwii
2008	Niania	Jerzy Bogajewicz	Czesław (odc.98, 107, 109)
2010	Spadkobiercy	Dariusz Kamys	pastor Bishop
2013	Lekarze	Marcin Wrona	Walery (odc.25)

• 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
• 2007: Ryś

• 1976: Brunet wieczorową porą (pod pseudonimem Andrzej Kill)
• 1978: Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?
• 1981: Miś
• 1991: Rozmowy kontrolowane
• 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
• 2007: Ryś

• 1969 – Nagroda na 5. Łódzkich Spotkaniach Teatralnych za sztukę „Kochany panie Ionesco!”^[9].
• 1992 – Nagroda na 17. FPFF w Gdańsku za scenariusz filmu „Rozmowy kontrolowane”^[9].
• 1998 – Odciśnięcie dłoni na 3. Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd^[9].
• 1998 – Nagroda Kisiela dla najlepszego publicysty^[9].
• 1999 – Nagroda Eryk ’98 – za nowatorskie ujęcie tradycyjnej formuły szopki satyrycznej w przedstawieniu „Szopka Tyma z Brodą” (Teatr Powszechny i dziennik „Rzeczpospolita”)^[9].
• 2001 – I Nagroda na gdańskim Festiwalu Dobrego Humoru za program rozrywkowy „Jujka wg Tyma”^[9].
• 2002 – Nagroda Pegaz, przyznawana przez program telewizyjny „Pegaz” za „poczucie humoru i przenikliwość umysłu”^[9].
• 2004 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
• 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[29].
• 2005 – Nagroda za całokształt twórczości na Festiwalu Dobrego Humoru w Gdańsku^[9].
• 2007 – Nagroda Honorowa 14. Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni^[9].
• 2007 – Nagroda Honorowa Specjalny Miś na 5. Festiwalu Filmów Komediowych i Niezależnych „Barejada” w Jeleniej Górze, za kontynuację dzieła Stanisława Barei^[9].
• 2010 – Mistrz Mowy Polskiej (wraz z Arturem Andrusem, Jerzym Trelą, Ryszardem Kaczorowskim i Beatą Tadlą)^[16].
• 2021 – Nagroda 100-lecia ZAiKS-u^[18].
• 2022 – Medal Wolności Słowa Fundacji Grand Press^[30]

• TomaszT. Strzyżewski TomaszT., Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015, ISBN 978-83-61344-70-4 .

• Stanisław Tym w bazie IMDb (ang.)
• Stanisław Tym w bazie Filmweb
• Stanisław Tym w bazie filmpolski.pl
• Stanisław Tym, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .
• Stanisław Tym na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”