Muzeum Narodowe w Krakowie: Różnice pomiędzy wersjami

Muzeum Narodowe w Krakowie

{{{nazwa oryginalna}}}

Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	al. 3 Maja 1 30-062 Kraków
Data założenia	7 października 1879
Dyrektor	Andrzej Betlej
Położenie na mapie Krakowa Muzeum Narodowe w Krakowie
Położenie na mapie Polski Muzeum Narodowe w Krakowie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Muzeum Narodowe w Krakowie
50°03′37,3680″N 19°55′25,5000″E/50,060380 19,923750
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Muzeum Narodowe w Krakowie – muzeum utworzone przez Radę Miasta Krakowa uchwałą z 7 października 1879, wpisane^[kiedy?] do Państwowego Rejestru Muzeów.

Muzeum posiada bogaty zbiór dzieł sztuki polskiej, europejskiej i pozaeuropejskiej, co stawia je na pozycji jednej z najważniejszych i najciekawszych kolekcji nie tylko w Polsce, ale na świecie. W początkach istnienia instytucji miasto Kraków przekazało dwie ówcześnie wyremontowane sale na pierwszym piętrze Sukiennic, jako pomieszczenia wystawiennicze dla muzeum. Kolekcja muzealna, składająca się w swych początkach z kilkunastu obrazów, nieustannie powiększana licznymi zapisami, donacjami i darami, rozwijała się w olbrzymim tempie.

Dzięki hojności Polaków w kraju i poza nim, krakowskie muzeum stało się właścicielem, gromadzonych nieraz latami zbiorów malarstwa, grafik, rzeźby, numizmatów, dzieł rzemiosła artystycznego, starodruków, rękopisów i pamiątek związanych z historią kraju, postawami o charakterze narodowowyzwoleńczymi. Wraz z powiększającymi się zbiorami muzeum otrzymało od miasta, bądź prywatnych fundatorów, budynki z przeznaczeniem na cele wystawiennicze, dzięki czemu dzisiejsza struktura Muzeum opiera się nie tylko na Gmachu Głównym, lecz także na ośmiu oddziałach, mieszczących się w historycznych budynkach w centrum Krakowa.

Bezcenne zbiory tworzą dzieła rzemiosła i sztuki z różnych czasów i z różnych rejonów świata, jednak podstawą zbiorów muzeum są dzieła sztuki polskiej lub z Polską związane, takie jak m.in. Czara włocławska, Madonna z Krużlowej, Pochodnie Nerona Henryka Siemiradzkiego, Szał uniesień Władysława Podkowińskiego, Dziewczynka z chryzantemami Olgi Boznańskiej i wiele innych. Charakterystyczne dla krakowskiego muzeum jest istnienie w jego strukturze organizacyjnej muzeów biograficznych, upamiętniających najwybitniejszych, wybranych artystów Krakowa: Jana Matejkę, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego, a także kompozytora, Karola Szymanowskiego.

Muzeum sprawowało opiekę i zarząd nad Muzeum i Biblioteką Czartoryskich, będących do grudnia 2016 własnością Fundacji Książąt Czartoryskich. Z książęcej kolekcji pochodzą m.in. Dama z gronostajem Leonarda da Vinci i Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. W 2016 kolekcja wraz nieruchomościami została zakupiona przez Skarb Państwa i przekazana muzeum. W tym samym roku na potrzeby placówki zakupiono również Hotel Cracovia^[1].

Muzeum Narodowe w Krakowie utworzone zostało w 1879 roku. Geneza powołania w Krakowie tego typu placówki sięgała I połowy XIX wieku, z ważniejszych inicjatorów wyróżniał się m.in. prezydent Krakowa Józef Dietl, który nie dożył powstania galerii w Sukiennicach. Symboliczne znaczenie dla otwarcia muzeum było przekazanie muzeum pierwszego dzieła – obrazu Pochodnie Nerona przez jego twórcę, Henryka Siemiradzkiego. Wydarzenie miało miejsce 7 października 1879 roku. Pierwszą siedzibą Muzeum były odrestaurowane przez Tomasza Prylińskiego Sukiennice, w których na górnych kondygnacjach urządzono sale muzealne, które szybko zapełniły się dziełami sztuki, głównie darami artystów i kolekcjonerów. Były to dzieła malarstwa i rzeźby polskiej głównie XIX wieku, w mniejszym stopniu dzieła sztuki europejskiej, jednakże od początku XX stulecia horyzont zainteresowań krakowskich muzealników poszerzył się, co zaowocowało nabywaniem różnego typu dzieł rzemiosła artystycznego, militariów, numizmatów, dzieł o charakterze archeologicznym i etnograficznym, pamiątki o charakterze historycznym (dokumenty, pieczęcie) etc. Pierwszym dyrektorem placówki był Władysław Łuszczkiewicz, malarz i historyk sztuki, który nabył do muzeum m.in. Madonnę z Krużlowej. Był organizatorem kilku wystaw, m.in. wystaw jubileuszowych poświęconych Tadeuszowi Kościuszce, Janowi Kochanowskiemu oraz osobistościom Sejmu Wielkiego. Po odzyskaniu niepodległości, za dyrekcji Feliksa Kopery (swoją funkcję pełnił od 1900 do 1950 r.) zbiory MNK osiągnęły ok. 100 tys. dzieł. Za dyrekcji Kopery powołano pierwsze oddziały. W 1903 roku udostępniono zwiedzającym Zbiory Emeryka Hutten-Czapskiego, w 1904 kolejny oddział – Dom Jana Matejki. Adam i Włodzimiera Szołayscy zapisali Muzeum kamienicę na rogu pl. Szczepańskim i ul Szczepańskiej wraz z kolekcją dzieł rzemiosła artystycznego. Na początku XX wieku MNK zarządzało Barbakanem, wieżą hejnałową kościoła Mariackiego i wieżą ratuszową. Muzeum pozyskało całe Sukiennice (prócz galerii kramowej na parterze), a ponadto, ze względu na kolejne nabytki (zbiory liczyły ok. 300 tys. dzieł) w 1934 przystąpiono do budowy Nowego Gmachu przy Alejach Trzech Wieszczów. Po wojnie w 1950 r. wcielono w struktury MNK Muzeum Książąt Czartoryskich wraz z Biblioteką i Archiwum (najstarsze niepaństwowe muzeum otwarte dla publiczności w 1801 roku w Puławach, po upadku powstania listopadowego przeniesione do Paryża, a następnie w 1876 do Krakowa). Nowym dyrektorem został Tadeusz Dobrowolski, za jego kadencji muzeum uległo całkowitemu upaństwowieniu. W ramach centralizacji władzy planowano wywieźć do Warszawy najcenniejsze krakowskie muzealia, m.in. Damę z gronostajem Leonarda da Vinci (prezentowana była w Moskwie i Warszawie w ramach 500-lecia narodzin artysty) które udało się zachować w Krakowie. Za dyrekcji Adama Bochnaka wyremontowano Sukiennice, Zbiory Czartoryskich oraz w ramach wystawy poświęconej Stanisławowi Wyspiańskiemu otwarto Nowy Gmach. Ponadto przy ul. św. Marka wzniesiono budynek Biblioteki Czartoryskich. Wówczas krakowskie Muzeum Narodowe miało wówczas swoje filie w Bochni, Nowym Sączu, Puławach, Rabce, Tarnowie i Żywcu. Międzynarodowe znaczenie MNK potwierdziła wystawa w Gandawie pt. Golden Eeuw van de Grote Steden (Złoty wiek wielkich miast) w której zaprezentowano część krakowskich muzealiów z średniowiecza i nowożytności. Za dyrekcji Jerzego Banacha (ucznia Dobrowolskiego i Bochnaka) miała miejsce monumentalna wystawa Kraków 1350-1550 z okazji 600-lecia Akademii Krakowskiej. Za dyrekcji Tadeusza Chruścickiego ukończono w 1990 roku budowę Nowego Gmachu. Ponadto w kamienicy przy ul. Kanoniczej 9, urządzono Muzeum Stanisława Wyspiańskiego (1983), powołano kolejne oddziały – Dom Józefa Mehoffera (1986), oraz Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem (w 1974). Muzeum organizowało monumentalne wystawy m.in. Polaków portret własny, wystawę z okazji stulecia śmierci Jana Matejki oraz wystawy Żydzi polscy i Ormianie polscy. W 1994 otwarto Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”, w którym zgromadzono kolekcję sztuki japońskiej zgromadzonej przez Feliksa Jasieńskiego. Instytucja ta usamodzielniła się w 2005 r. Przeprowadzono modernizację Muzeum Stanisława Wyspiańskiego (zbiory przeniesiono do Kamienicy Szołayskich), Domu Matejki, Dom Mehoffera (przy którym otworzono ogród) i Sukiennic, ponadto prowadzone są prace remontowe Zbiorów Czartoryskich. W 2006 roku otworzono po generalnym remoncie Pałac biskupa Erazma Ciołka przy ul. Kanoniczej gdzie umieszczono prezentowane w Kamienicy Szołayskich zbiory sztuki dawnej (od średniowiecza do XVIII w.) i cerkiewnej. Zasoby dzieł obecnie osiągają ok. 780 tysięcy muzealiów (wraz z depozytami i zbiorami bibliotecznymi), prezentowanych w dwudziestu jeden działach i dziesięciu oddziałach. Zorganizowano szereg wystaw m.in. „Opus Magnum. Matejko-Wyspiański-Mehoffer”. Ponadto Muzeum jest ważną placówką naukową (3 biblioteki), edukacyjną (warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży, wykłady dla dorosłych) i kulturalną.

• prof. Władysław Łuszczkiewicz (27 lipca 1883 – 23 maja 1900)
• prof. Feliks Kopera (27 kwietnia 1901 – 31 grudnia 1949)
• prof. Tadeusz Dobrowolski (1 stycznia 1950 – 31 grudnia 1956)
• prof. Adam Bochnak (1 października 1957 – 31 sierpnia 1962)
• prof. Jerzy Banach (1 maja 1963 – 31 marca 1974)
• Tadeusz Chruścicki (1 września 1974 – 31 maja 1985)
• prof. Kazimierz Nowacki (1 lutego 1986 – 15 marca 1989)
• Tadeusz Chruścicki (1 kwietnia 1989 – 31 marca 2000)
• Zofia Gołubiew (1 kwietnia 2000 – 31 grudnia 2015)
• dr hab. Andrzej Betlej (1 stycznia 2016 –

Centrum działa w oparciu o ustawę o muzeach^[2], o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej^[3] oraz Statut Muzeum Narodowego w Krakowie^[4]. Zgodnie ze statutem Muzeum jest państwową instytucją kultury posiadającą osobowość prawną, której organizatorem jest Minister Kultury.

W skład struktury organizacyjnej wchodzą następujące działy zbiorów, działy i oddziały:

Nadzór nad Muzeum sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przy Muzeum działa czternastoosobowa Rada Muzeum, której członków powołuje i odwołuje Minister Kultury. Muzeum zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów prowadzonego przez Ministra Kultury pod nr DM-IV/PRM/2/98 dnia 18 maja 1998 roku.

Muzeum Narodowe w Krakowie wraz ze Zbiorami Książąt Czartoryskich gromadzi 780 tysięcy eksponatów, których duża część jest prezentowana w ekspozycjach dziesięciu działów. Zarządzane przez MNK i Fundację Książąt Czartoryskich zbiory tego rodu liczą ponad 300 tysięcy zabytków. Kolekcja Muzeum obejmuje przedmioty ze wszystkich epok, przy czym ilość dzieł prehistorycznych w proporcji do dzieł późniejszych jest niewielka, z racji nie gromadzenia przez MNK zabytków archeologicznych, prócz archeologii klasycznej (Bliski Wschód, Egipt, Grecja, Rzym). Dominantę kolekcji tworzy sztuka Polski z uwzględnieniem Krakowa – malarstwo, rzeźba i rzemiosło artystyczne począwszy od średniowiecza, po dzieła artystów obecnie działających. Najcenniejsze dzieła sztuki krajów zachodnioeuropejskich mieszczą się w Muzeum Czartoryskich. Wśród dzieł kultur wschodnich liczbowo wyróżniają się zabytki sztuki cerkiewnej i Dalekiego Wschodu. Prócz dzieł sztuki Muzeum gromadzi zbiory biblioteczne (wśród nich stare druki, rękopisy i kartografię), wyroby numizmatyczne, dagerotypy i dawne zdjęcia. Pracownia Ikonografii Krakowa, gromadzi dawne widoki i zdjęcia stolicy Małopolski.

Oprócz Izabeli Czartoryskiej i jej rodzinnych następców muzeum otrzymało dzieła z kolekcji m.in. Erazma Barącza, Helany z Dąbczańskich Budzynowskiej, Edwarda Goldsteina, Emeryka hr. Hutten-Czapskiego, Feliksa Jasieńskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, Stanisława Ursyn-Rusieckiego i Wiktora Wittyga.

 Osobny artykuł: Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie.

W trzech kondygnacjach Gmachu Głównego znajdują się trzy galerie – na parterze „Broń i Barwa w Polsce”, na piętrze Galeria Rzemiosła Artystycznego, na drugim piętrze Galeria Sztuki Polskiej XX wieku.

Ekspozycja „Broń i Barwa w Polsce” powstała w 1991 roku, od marca 2009 otwarta ponownie po gruntownej modernizacji. Zaprezentowane są tu zabytki wojskowości od X wieku do II wojny światowej. Z dzieł najstarszych wyróżnia się hełm szyszakowy z XI wieku. Galeria posiada kolekcję XVII wiecznych zbroi husarskich. Z pamiątek po hetmanach zachował się m.in. rząd koński Stefana Czarnieckiego, złoty buzdygan i zbroja karacenowa Stanisława Jabłonowskiego, znak hetmański Hieronima Lubomirskiego. Wśród zabytków po dowódcach wojskowych m.in. sukmana Tadeusza Kościuszki, Gwiazda Orderu Virtuti Militari księcia Józefa Poniatowskiego i mundur Józefa Piłsudskiego.

Galeria prezentuje wyroby rzemiosła artystycznego wykonane w Polsce i w Europie od wczesnego średniowiecza po okres secesji. Najcenniejszymi dziełami zaprezentowanymi w Galerii są tzw. przedromańska Czara włocławska z X wieku, z cyklem scen z Księgi Sędziów, oraz romański relikwiarz kruszwicki z XII wieku w formie szkatuły. Z zabytków gotyckich wyróżnia się cykl witraży z zespołu klasztornego Dominikanów w Krakowie. Ponadto fragmenty posadzek, kafle piecowe, stuła z opactwa w Tyńcu oraz XV-wieczne ornaty z pretekstami. Nowożytność reprezentują m.in. srebra augsburskie, naczynia liturgiczne, zestawy stołowe. Pamiątkami po szlachcie i arystokracji są m.in. jedwabne pasy kontuszowe, ponadto kontusze i żupany m.in. strój Jana Potockiego z 3 ćw. XVIII wieku. Zachowała się duża kolekcja szkła m.in. kolekcja szkieł barokowych z manufaktur w Lubaczowie i Urzeczu, zespół szkieł serwisowych gł. z Polski, Czech i Niemiec. Wśród wyrobów ceramiki i fajansu m.in. kafle z pieca z pałacu biskupiego w Krakowie, z fajansu m.in. porcelana miśnieńska i z Sevres. Z secesji m.in. serwis proj. Josefa Hoffmanna z 1900 oraz wazon Jana Szczepkowskiego. Duży zespół tworzą zabytki konwisarstwa, ludwisarstwa, ślusarstwa i kowalstwa artystycznego. Bogatą kolekcję tworzą meble od średniowiecza po XIX wiek z rekonstrukcjami sal w stylu gdańskim, a także empire i biedermeier. W galerii prezentowane są również zegary, w tym zespół XVII-wiecznych zegarów kaflowych, a ponadto zegarów stołowych i kominkowych. Są również obiekty osobiste po polskich osobistościach XIX wieku m.in. Adamie Mickiewiczu. Ponadto liczne judaica – przedmioty związane z liturgią (gł. XVII-XVIII w.), wśród nich drewniany Aron-ha-kodesz do przechowywania zwojów Tory.

Galeria Sztuki Polskiej XX wieku prezentuje dzieła od Młodej Polski po czasy najnowsze. Galerię otwierają dzieła z okresu secesji wśród nich Dziewczynka z chryzantemami i Bretonka Olgi Boznańskiej, Portret dziewczynki w czerwonej sukni Józefa Pankiewicza, Czesząca się Władysława Ślewińskiego, rzeźbiony Pochód na Wawel Wacława Szymanowskiego, zespół kartonów witrażowych Stanisława Wyspiańskiego, pejzaże Jana Stanisławskiego i jego uczniów, portrety dziecięce Tadeusza Makowskiego. Bogaty zespół tworzą obrazy i rzeźby mistrzów polskiej awangardy wśród nich obrazy i rzeźby Zbigniewa Pronaszki, cykl kilkunastu obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza, dzieła Leona Chwistka, Tytusa Czyżewskiego, Stanisława Osostowicza etc. Koloryzm reprezentują dzieła Jana Cybisa i jego żony Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Artura Nacht-Samborskiego, Jana Szancenbacha, Piotra Potworowskiego. Powojenną sztukę otwierają obrazy, rzeźby i instalacje Grupy Krakowskiej, z dziełami Tadeusza Kantora (Pokój Odysa, Emballage Hołdu Pruskiego, według Jana Matejki), Jonasza Sterna (Akt), Marii Jaremy (Rytm II), Jerzego Nowosielskiego (Villa dei Misteri). Znajdują się też dzieła grupy Wprost z obrazami Andrzeja Wróblewskiego (m.in. Rozstrzelanie poznańskie 56) na czele. Problemy feminizmu obrazują dzieła artystek takich jak Katarzyna Kobro, Alina Szapocznikow czy Katarzyna Kozyra. Najnowsze tendencje i kierunki obrazują dzieła m.in. Grzegorza Sztwiertni, Rafała Bujnowskiego, Wilhelma Sasnala, Jadwigi Sawickiej czy Leona Tarasewicza (Bez tytułu) oraz dzieła pedagogów krakowskiej ASP m.in. Jana Tarasina.

 Osobny artykuł: Pałac biskupa Erazma Ciołka.

Położony przy ul. Kanoniczej pałac został wzniesiony w latach 1501-1503 w stylu renesansowym i stał się rezydencją biskupa płockiego Erazma Ciołka, humanisty, mecenasa sztuki i sekretarza króla Aleksandra Jagiellończyka. Następnie rezydencja kolejnych biskupów Krakowa, w XIX wieku siedziba policji, do lat 80-tych XX w. pełnił rozmaite funkcje urzędowe. Zniszczony pałac w 1996 został przekazany Muzeum Narodowemu, w latach 1999-2006 dokonano kompleksowej rewaloryzacji obiektu. Obiekt zaadaptowano na cele muzealne, jednakże zachowując częściowo obiektowi charakter pałacowy. W salach utworzono dwie galerie, sztuki dawnej do XVIII wieku (na piętrze) oraz sztuki cerkiewnej (na parterze). Ponadto w pałacu mieści się pracownia konserwacji malarstwa i rzeźby.

Wystawa Sztuka Dawnej Polski XII-XVIII wieku gromadzi dzieła malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego od romanizmu po późny barok. Najstarszymi zabytkami są romańskie kapitele z opactwa cystersów w Jędrzejowie. Spośród wielkiej kolekcji gotyckiego malarstwa tablicowego wyróżniają się retabula ołtarzowe lub pochodzące z nich obrazy (Ukrzyżowanie z Korzennej). Wysoką klasę artystyczną reprezentują dzieła takie jak Tryptyk z Trzebuni (1400-1430) reprezentujący styl piękny, Epitafium Wierzbięty z Branic (ok. 1430) dzieła nurtu realistycznego – Poliptyk Dominikański (ok. 1460) Poliptyk Augustiański (ok. 1468) i Trzy Marie u grobu (ok. 1470) - dwa ostatnie dzieła przypisywane Mikołajowi Haberschrackowi, tryptyk z Rozesłaniem Apostołów, Zwiastowanie z Cięciny, malowidła z ołtarza Kuśnierzy z kościoła Mariackiego łączone z twórczością Jana Wielkiego, poliptyk z Lusiny, poliptyk Jana Jałmużnika, obraz Święty Stanisław z Tarnobrzega i wiele innych. Z dzieł rzeźby m.in. Vir Dolorum z Krauszowa, Madonna z Dzieciątkiem z Regulic, Madonna z Krużlowej, Madonna z Barczkowa, Chrystus na osiołku z Szydłowca. Z dzieł malarstwa ściennego zachował się strop z kościoła w Kozach koło Bielska. Cenną kolekcję tworzą dzieła Wita Stwosza, jego kręgu – uczniów i naśladowców. Są to m.in. Chrystusem w Ogrodzie Oliwnym i krucyfiks drewniany (dzieła Stwosza) czy święte Katarzyna i Małgorzata z Iwanowic. Okres renesansu reprezentowany jest zarówno przez północną (Hans Dürer, brat Albrechta), jak i włoską odmianę tego kierunku (Giovanni Maria Padovano). Z innych dzieł m.in. renesansowy ołtarz z kaplicy biskupa Konarskiego przy katedrze krakowskiej z obrazami pędzla Michała Lancza z Kitzingen. Z ekspozycji sztuki barokowej wyróżniają się dzieła związane z nurtem kontrreformackim (zespół portretów trumiennych i dzieła związane ze zwyczajem pogrzebowym w XVII w.) oraz tradycją portretu staropolskiego (cykl portretów osobistości szlachty w Sali Cnót). Ponadto obrazy m.in. Tomasza Dolabelli Msza bł. Henryka Suzo (1638), Tadeusza Konicza (Kuntze) Cud św. Jana Kantego (1767). W piwnicach znajdują się zespół odlewów znanych dzieł sztuki romańskiej i gotyckiej Krakowa i Polski.

W salach parteru mieści się galeria „Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczpospolitej” mieszcząca bogaty zbiór malarstwa i rzemiosła artystycznego związanego z Kościołem Wschodnim. Najwięcej dzieł pochodzi z Podkarpacia i Rusi Czerwonej, ponadto Muzeum gromadzi dzieła z Rusi Nowogrodzkiej, Rusi Kijowskiej czy krajów bałkańskich i Grecji. Cenny zespół malarstwa ikonowego XV-XX w. egzemplifikują Święta Paraskewa Wielka Męczennica ze scenami z żywota i pasji (XV w.), deska, Święty Mikołaj z Miry (kon. XV w.), Matka Boska Hodegetria z prorokami oraz świętymi Joachimem i Anną (1. poł. XVI w.), Oblicze Chrystusa na chuście – Acheiropoietos z archaniołami Rafałem i Michałem (ikona z XV w.), Welon Matki Boskiej – Pokrow (Matka Boska Opiekunka) z Janem III Sobieskim i Marysieńką (ost. ćw. XVII w.), Święty Jerzy walczący ze smokiem, ikona grecka z XVIII wieku, Święty Mikołaj Cudotwórca – malowidło rosyjskie (przełom XVI/XVII w.) Męka Pańska – cykl obrazów pasyjnych wykonany w warsztacie rybotyckim (przełom XVII/XVIII w.), obraz Sacra Conversazione – Matka Boska z Dzieciątkiem i świętymi Katarzyną i Rochem wykonany w Wenecji w XVI stuleciu. Cennym dziełem jest ikona Trójcy Świętej z 2. połowy XVI wieku łączące łacińską i grecką tradycję ikonograficzną Ojca Syna i Ducha Świętego. Kolekcję malarstwa ikonowego zamyka obraz Święta Paraskewa Jerzego Nowisielskiego. W Galerii znajduje się również kompletny ikonostas z Lipowca na Bracławszczyźnie (XVIII wiek), kilka rzeźbionych carskich wrót etc. Ponadto liczne staroruskie krzyże procesyjne, krzyże ręczne, obrzędowe, enkolpiony (krzyżyki relikwiarzowe), plakiety starowierskie, tkaniny (tzw. płaszczanice, używane w czasie obrzędów wielkotygodniowych) i paramenty liturgiczne oraz chorągwie.

Położone pośrodku Rynku Głównego Sukiennice są pierwszą siedzibą krakowskiego Muzeum Narodowego. Ze względu na historyczną wartość po utworzeniu poszczególnych oddziałów w salach piętra pozostawiono dzieła sztuki polskiej z okresu stanisławowskiego i 123 lat zaborów. Dzieła prezentowane są w czterech salach.

W Sali Oświecenia prezentowane są sceny historyczne i rodzajowe oraz portrety powstałe w drugiej połowie wieku XVIII, ilustrujące trendy klasycystyczne i preromantyczne. Można tu zobaczyć prace artystów obcych: Marcelego Bacciarellego, Per Kraffta Starszego, Józefa Grassiego, działających na dworze, Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ponadto dzieła malarzy polskich: Aleksandra Orłowskiego i Franciszka Smuglewicza.

Sala Piotra Michałowskiego, malarza romantyzmu, prezentuje obrazy artysty m.in. Somosierra, Seńko, Oddział Krakusów oraz rzeźbiony w brązie portret konny Napoleona I. Ponadto dzieła Artura Grottgera, Józefa Simmlera oraz Wojciecha Stattlera (Machabeusze) Wątek narodowowyzwoleńczy ilustruje również obraz Portret generała Dembińskiego – Henryka Rodakowskiego.

Sala Hołdu Pruskiego, prezentuje dzieła okresu pozytywizmu, gł. malarstwa akademickiego, realizmu i realizmu historycznego. W miejsce Hołdu Pruskiego Jana Matejki (obecnie prezentowanego na zamku wawelskim), salę zamyka pierwsze dzieło w zbiorach MNK Pochodnie Nerona – Henryka Siemiradzkiego. Z dzieł Jana Matejki m.in. Kościuszko pod Racławicami, Wernyhora, Iwan Groźny szkic olejny do Joanny d’Arc oraz portret Mikołaja Zyblikwicza. Ponadto m.in. Śmierć Ellenai Jacka Malczewskiego.

W sali Czwórki eksponowane jest malarstwo realizmu, impresjonizmu i wczesnego symbolizmu. pejzażowe Józefa Szermentowskiego, Stanisława Masłowskiego (Wschód księżyca), malarstwo rodzajowe – Czwórka i Burza Józefa Chełmońskiego oraz prace Józefa Brandta. W sali tej prezentowane są też realistyczne kompozycje Aleksandra Gierymskiego (Trąbki i Wieczór nad Sekwaną), Jacka Malczewskiego Wigilia na Syberii, Adama Chmielowskiego, jak i impresjonistyczne kompozycje Leona Wyczółkowskiego (Rybak) i Jana Stanisławskiego (Ule na Ukrainie). Aspekt symboliczny zawierają dzieła Introdukcja (Malarczyk) Jacka Malczewskiego i Szał Władysława Podkowińskiego.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach eksponuje również rzeźby Jakuba Tatarkiewicza, Piusa Welońskiego, Antoniego Kurzawy, Antoniego Madeyskiego itd.

 Osobny artykuł: Dom Jana Matejki.

Położona przy ul. Floriańskiej 41 kamienica (przebudowywana w XVIII i XIX w.) jest miejscem narodzin, dzieciństwa, życia rodzinnego, twórczości i śmierci Jana Matejki (1838-1893), który oprócz malarstwa zajmował się kolekcjonerstwem dzieł sztuki. Powołane po śmierci artysty Towarzystwo im. Jana Matejki wystosowało plan założenia w jego domu muzeum biograficznego. Muzeum otwarto w 1898 roku, a w 1904 roku zostało oddziałem MNK. W salach prezentowane są pamiątki po artyście, jego żonie Teodorze, dzieciach Tadeuszu, Helenie, Beacie, Jerzym i Reginie. Ponadto muzeum prezentuje kulisy twórczości Matejki, w tym liczne szkice rysunkowe (m.in. liczne studia rekwizytów użytych do obrazów historycznych) i olejne (Mikołaj Kopernik czyli rozmowa z Bogiem). Ponadto szereg obrazów mniejszego formatu m.in. pochodzące z młodszego okresu twórczości Martwa natura, Widok z wieży ratuszowej, dojrzałego – m.in. Portret Pauliny Giebułtowskiej, późnego – Jan III Sobieski wręcza kanonikowi Denhoffowi list do papieża z wiadomością o zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w 1683 r., Carowie Szujscy na sejmie warszawskim, Autoportret. W zbiorach znajdują się również dzieła malarstwa, które nabył sam artysta zarówno dzieła dawne (m.in. dwa późnogotyckie tryptyki z XV i XVI wieku, portret Mikołaja Kopernika z wieku XVIII) jak współczesne malarzowi (m.in. Portret Cziczerina Ilji Riepina, z 1894; akwarela Paula Delaroche’a Noc św. Bartłomieja z 1 poł. XIX w.) Ponadto kartony do polichromii krakowskiego kościoła NMP. Kolekcja artysty zawiera dzieła rzeźby (krzyż z przełomu XIV/XV wieku), rzemiosła (gobelin flamandzki z XVIII wieku z przedstawieniem anioła), tkaniny (dalmatyka włoska z XV w., stroje szlacheckie), militaria, zbiór narzędzi tortur z krakowskiego ratusza. Zachowała się też biblioteczka artysty z kilkoma starodrukami z XVI-XVIII w. Ponadto obrazy Teodory, żony Jana Matejki, liczne listy do artysty m.in. od Władysława Czartoryskiego, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Tarnowskiego, nagrody za osiągnięcia oraz bogata fotodokumentacja obejmująca dagerotypy i zdjęcia zarówno z życia artystycznego jak rodzinnego.

 Osobny artykuł: Muzeum Stanisława Wyspiańskiego.

Kamienica Szołayskich ma metrykę sięgającą XVII stuleciu. Od 1904, de iure a od 1928 de facto w posiadaniu Muzeum Narodowego. W swojej historii trzykrotnie zmieniały się galerie, początkowo Oddział im. Feliksa “Mangghi” Jasieńskiego, a po ostatniej wojnie do 1995 prezentowano tu dzieła sztuki średniowiecznej. Od 2003 roku, po długotrwałym remoncie kamienica stała się siedzibą Muzeum Stanisława Wyspiańskiego, które od 1983 do 2002 roku mieściło się przy ul. Kanoniczej 9 (obecnie rektorat Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego). W ostatnich latach oddział Muzeum Narodowego stał się przestrzenią wystaw zmiennych. Po remoncie i modernizacji budynku w 2012 r., uległa zmianie nazwa oddziału - aktualnie Muzeum Stanisława Wyspiańskiego zostało przekształcone w "Kamienicę Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego". W oddziale, oprócz ekspozycji stałych i czasowych, odbywają się wykłady, koncerty, spektakle teatralne oraz zajęcia plastyczne dla dzieci i młodzieży. Część parteru odnowionego budynku przystosowano do obsługi publiczności, m.in. stworzono tu centrum informacji, sklep muzealny i kawiarnię oraz salę wielofunkcyjną.

1 lutego 2013 roku, w pierwszą rocznicę śmierci Wisławy Szymborskiej, w Kamienicy Szołayskich została otwarta wystawa "Szuflada Szymborskiej"^[5].

 Osobne artykuły: Dom Józefa Mehoffera i Ogród Józefa Mehoffera.

Dwukondygnacyjny dom przy ul. Krupniczej 26 mieści muzeum z ekspozycjami o charakterze monograficznym poświęconymi Józefowi Mehofferowi (1869–1946), uczniowi Jana Matejki, przyjacielowi Stanisława Wyspiańskiego, malarzowi i witrażyście Młodej Polski i okresu modernizmu. Artysta nabył dom w 1932 r. gdzie urządził wnętrza w swoim stylu. Inicjatorem powstania muzeum był syn artysty – Zbigniew, realizatorem wnuk, Ryszard. Za zgodą rodziny artysty, w 1986 dom przekazano Muzeum Narodowemu, ponadto rodzina podarowała MNK część dzieł Józefa Mehoffera dla zachowania pierwotnego wystroju wnętrz kamienicy. Po remoncie Muzeum otwarto zwiedzającym w 1996 roku. Dom Mehoffera jest syntezą galerii obrazów (m.in. Portret żony, Wisła pod Niepołomicami, Portret Zofii Minderowej, Czerwona parasolka) i muzeum wnętrz modernistycznych. Ponadto liczne witraże (Caritas, Vita Somnium Breve, Wiara, Nadzieja i Miłość) oraz kartony do polichromii i witraży, szkice i rysunki. Dopełnieniem muzeum jest zrekonstruowany w 2004 roku liczący 16 arów malowniczy ogród projektu artysty. Muzeum organizuje spotkania artystyczne, konferencje naukowe i koncerty kameralne.

 Osobny artykuł: Willa Atma w Zakopanem.

Muzeum o charakterze biograficznym mieści się w willi “Atma”, położonej przy ul. Kasprusie 19 w Zakopanem, zbudowanej ok. 1890 roku przez Józefa Kasprusia-Stocha w stylu zakopiańskim. Karol Szymanowski (1882-1937) mieszkał i tworzył tu w latach 1930-1935. W latach 1975-1976 willa została odnowiona i zaadaptowana do celów muzealnych, choć koncepcja założenia muzeum kompozytora powstała przed wojną przez kompozytora Michała Kondrackiego. Siostrzenica Szymanowskiego, Krystyna Dąbrowska ofiarowała MNK bogate dziedzictwo po kompozytorze, m.in. strój koncertowy, zapisy nutowe, rzeczy osobiste, odznaczenia, listy, liczne zdjęcia (m.in. Jarosława Iwaszkiewicza). Ponadto trzy portrety kompozytora pędzla Witkacego, zespół mebli zakopiańskich i zrekonstruowany wystrój kilku pomieszczeń m.in. pracowni artysty z wiklinową etażerką mieszczącą bibliotekę Szymanowskiego, kozetką i „ładowskimi” fotelami na których wypoczywał artysta. Muzeum wraz z Towarzystwem Muzycznym im. Karola Szymanowskiego organizuje liczne koncerty w tym Dni Muzyki Karola Szymanowskiego oraz „Wieczory w Atmie” (koncerty kameralne).

 Osobny artykuł: Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego.

Siedzibą Oddziału jest wzniesiony w latach 1883-1884 według projektu Leonarda Marconiego pałacyk, w którym zamieszkiwał Antoni Krasiński. 10 lat później obiekt wykupił Emeryk Hutten-Czapski (1828-1896), kolekcjonera dzieł sztuki (rzemiosło artystyczne, numizmaty, grafika), który w testamencie obiekt wraz z zbiorami przekazał MNK. Obecnie obiekt przechodzi generalny remont. W sąsiedniej kamienicy podarowanej Muzeum w 1964 znajduje się szereg instytucji wewnętrznych: Dział Starych Druków i Rękopisów, Archiwum Zakładowe MNK, a także Pracownia Konserwacji Papieru i Skóry i Introligatornia oraz Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych. Wśród monet wyróżniają się m.in. denar Bolesława Chrobrego GNEZDVN CIVITAS, dukat Władysława Łokietka, grosze Kazimierza Wielkiego, zespoły monet pochodzące ze skarbów (Dzierznica, Pełczyska). Ponadto monety antyczne (greckie, aleksandryjskie, rzymskie i celtyckie), monety piastowskie oraz zabytki fałszerstwa. Z numizmatyki zagranicznej m.in. monety niemieckie, anglosaskie, czeskie. Ponadto XIX-wieczne stemple majnertowskie, służących do fałszowania monet mennicy warszawskiej, medale religijne, monety prywatne i rozmaite medale za osiągnięcia (m.in. dzieła Samuela Ammona, Jana Filipa Holzhaeussera i Christiana Wermutha). Dużą kolekcję tworzą banknoty w tym najstarsze polskie z 1794 r.

 Osobny artykuł: Muzeum Czartoryskich.

Muzeum Książąt Czartoryskich, które od 1950 roku zostało włączone do struktur Muzeum Narodowego w Krakowie jest najstarszą placówką tego typu na ziemiach polskich. Po upadku państwa polskiego, księżna Izabela z Flemingów Czartoryska w celu ocalenia polskiego dziedzictwa narodowego zgromadziła bogatą kolekcję dzieł sztuki i pamiątek po znanych Polakach. Ponadto zgromadziła liczne dzieła sztuki europejskiej, które razem zgromadziła w Puławach (w pałacu oraz w świątyni Sybilli i Domie Gotyckim). Zgodnie z dewizą „Przeszłość przyszłości” tradycję muzealniczą kontynuowali kolejni przedstawiciele rodu Czartoryskich, pomimo rozproszeń i ubytków podczas powstań, wojen lub z nakazu zaborcy Czartoryscy zgromadzili bogaty zbiór światowego dziedzictwa kulturowego, od starożytności po współczesność, w tym dzieła czołowych artystów Polski i Europy. Po przenosinach do Sieniawy i Paryża od 1876 roku siedzibą muzeum jest Kraków. Zbiory zostały ulokowane w dawnym budynkach arsenału oraz klasztoru Pijarów. W roku 1991 Adam Karol Czartoryski przekazał zbiory narodowi, a ponadto w celu opieki nad muzealiami powołał Fundację Książąt Czartoryskich. Obecnie siedziba muzeum (Pałac Czartoryskich i Klasztorek) przechodzą generalny remont. Zbiory Czartoryskich obecnie składają się z pięciu działów: Sztuki Starożytnej, Malarstwa Europejskiego i Rzeźby, Europejskiego Rzemiosła Artystycznego, Zbrojowni i Gabinetu Rycin i Rysunków.

W kolekcji sztuki starożytnej znajdują się dzieła plastyki z całego basenu Morza Śródziemnego, a także z Bliskiego Wschodu. Starożytny Egipt reprezentują m.in. stele grobowe, sarkofagi z mumiami (m.in. Asetemachbit, z IX w. p.n.e.), portrety mumiowe, figury kultowe, papirusy z tekstami Księgi umarłych oraz biżuteria i przedmioty codziennego użytku. Kolekcję dzieł sztuki starożytnej Grecji tworzą hellenistyczna figurka Nike Myrina z II w. p.n.e. bogaty zbiór malarstwa wazowego egzemplifikują działa ceramiki orientalizującej, czarnofigurowej, czerwonofigurowej. Ponadto medaliony, monety oraz przedmioty codziennego użytku. Prezentację sztuki etruskiej tworzą trzy sarkofagi gliniane z rzeźbami, naczynia bucchero i czarnofigurowe (m.in. cista z Etrurii z 2 poł IV w. p.n.e.) oraz biżuteria ze złota i brązu. Momunemtalny zespół zabytków sztuki starożytnego Rzymu tworzą rzeźby (np. posąg Wenus typu Medici, portret Rzymianina, starochrześcijańskie sarkofagi) fragmenty malowideł ściennych. Ponadto zbiór naczyń z brązu, gliny i szkła, monet, gemm, biżuterii etc.

Galeria Malarstwa Europejskiego należy do największych zbiorów tego typu w kraju. Sztukę Italii tworzą obrazy malarzy Ducenta (m.in. Tryptyk Mistrza Klarysek) Trecenta (m.in. Ukrzyżowanie Mistrza Piety) Quatroccenta (m.in. Święci Antoni i Łucja Carla Crivellego, Madonna z Dzieciątkiem Giovanniego Belliniego, Dama z gronostajem Leonarda da Vinci) Cinquecenta (m.in. Matka Boska z Dzieciątkiem Vincenza Biagio Cateny) i wiele innych. Przykładami gotyckiego i renesansowego malarstwa zachodniego na północ od Alp są m.in. Zwiastowanie Dirka Boutsa, Święta Katarzyna Hansa Suess von Kulmbach, Miniatury portretowe rodziny Jagiellonów z kręgu Lucasa Cranacha Młodszego. Spośród licznych obrazów XVII-wieczngo malarstwa flamandzkiego i holenderskiego wyróżniają się Portret chłopca w stroju polskim Caspara Netschera, Wnętrze gotyckiego kościoła Hendrika van Steenwijck Młodszego, Krajobraz z myśliwymi Cornelisa Vrooma i wiele innych. Najcenniejszym dziełem malarstwa holenderskiego w zbiorach Czartoryskich jest Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem, jeden z niewielu zachowanych w Europie pejzaży pędzla Rembrandta van Rijn.

Zabytki europejskiego rzemiosła artystycznego są świadectwem wielokierunkowego zainteresowania Czartoryskich. Jednym z najważniejszych nurtów było przedstawienie dziejów Polski poprzez wyeksponowanie pamiątek i relikwii po najważniejszych Polakach. W podobny sposób została ukazany obraz historii powszechniej, dzieła po wybitnych postaciach nauki, historii, kultury i sztuki, a także bohaterach literackich. Trzecim kierunkiem tworzenia zbiorów muzealnych było gromadzenie dzieł rzemiosła istotnych dla kierunków i tendencji w sztuce średniowiecznej, nowożytnej i nowoczesnej. Z pamiątek po Polakach prezentowane są m.in. sarkofagi z domniemanymi relikwiami Bolesława Chrobrego, Jana Kochanowskiego, dyptyk z malowanymi podobiznami Anny Jagiellonki i Barbary Radziwiłłówny pochodzący ze Szkatuły Królewskiej, kubek srebrny po Władysławie IV, kubek z kości słoniowej po Janie III Sobieskim, laska marszałkowska Stanisława Małachowskiego etc. Z pamiątek po osobistościach zagranicznych m.in. relikwie Heloizy i Abelarda, krzesło Willema Shakespeara, dzban na wino po Rudolfie II, szkatułka po Gustawie Adolfie, szkatułka z pamiątkami po Janie Jakubie Rousseau etc. Bogatą kolekcję tworzą dzieła emalierskie, głównie z Limoges: relikwiarze, oprawy kodeksów, utensylia liturgiczne z XII-XIII w. Cenny zespół tworzą wyroby z kości słoniowej, głównie gotyckie (dyptyki, krzywaśnie z pastorałów, plakietki ze scenami chrystologicznymi, mariologicznymi i hagiograficznymi ponadto figurki dewocyjne), wykonane w Paryżu, a także bizantyjskie i włoskie z XI-XVIII w. Ponadto cenne dzieła tkactwa (m.in. antependium z Rudawy i tkanina namiotowa ze św. Anną Samotrzecią oraz brukselski gobelin ze Złotym Deszczem). Zabytki złotnictwa tworzą również nowożytne wyroby o charakterze świeckim, przede wszystkim dzieła pojedyncze lub zestawy na uczty, a ponadto serwisy z takich ośrodków jak Augsburg, Norymberga czy Gdańsk. Kolekcję majoliki włoskiej tworzą dzieła wieku XV i XVI – kulminacji rozwoju sztuki garncarstwa w Italii, głównie w ośrodkach takich jak Castelli, Deruta, Florencja, Faenza, Gubbio, Siena, Urbino i Wenecja. Ponadto dzieła majoliki hiszpańsko-mauretańskiej, porcelany miśnieńskiej, szkła weneckiego, tkaniny i kobierce oraz wyroby sztuki orientalnej, głównie perskiej i tureckiej, a także chińskiej i japońskiej. Ponadto kolekcja numizmatów z Polski i Europy.

Niewielki, choć bardzo cenny zarówno pod względem historycznym jak artystycznym zbiór militariów w lwiej części należy do pierwotnej kolekcji puławskiej, która w myśli Izabeli Czartoryskiej miała służyć do glorii krajowego oręża ku pokrzepieniu serc pozbawionych kraju Polaków. Cennym przykładami są tzw. tarcza wróżebna króla Jana III Sobieskiego, buzdygan Stefana Czarnieckiego, zespół zbroi husarskich (w tym karaceny hetmańskie), zdobycze z kampanii wiedeńskiej, buława Mikołaja Hieronima Sieniawskiego, chorągiew carów Szujskich, buława Michała Wiśniowieckiego. Ponadto bogata kolekcja uzbrojenia europejskiego z XV-XVIII wieku (w tym darowizny ze zbrojowni cesarskiej w Wiedniu), pamiątki po Tadeuszu Kościuszce, Janie Henryku Dąbrowskim, księciu Józefie Poniatowskim.

Gabinet Rysunków i Rycin gromadzi ponad 50 tysięcy dzieł rysunku, grafiki, projektu architektonicznego, fotografii i przedmiotów związanych z tymi technikami. Do najważniejszych dzieł grafiki należą drzeworyty i miedzioryty Albrechta Dürera, cykl „12 wielkich pejzaży” według Pietera Bruegla Starszego wydany przez Hieronima Cocka oraz Krajobraz z trzema drzewami Rembrandta. Ponadto rysunki m.in. Trzy głowy kobiece Gerarda Davida, Krajobraz z wyspą skalistą Pietera Bruegla Starszego, Krajobraz z zamarzniętym kanałem Jana van Goyena, cykl Kupidyni i putta Giandomenica Tiepola (syna Gianbattisty Tiepolo) (21 rysunków). Ponadto monumentalny zbiór rysunków i grafik Jana Piotra Norblina. Zachowały się także rysunki i szkice znanych osobistości, których działalność plastyczna była drugoplanowa, m.in. Tadeusza Kościuszki, Cypriana Kamila Norwida oraz członków rodu Czartoryskich. Oprócz rysunków cenną pamiątką po rodzie jest zachowany w komplecie zbiór planów adaptacji na muzeum budynków przy ul. Pijarskiej i św. Jana.

 Osobny artykuł: Biblioteka Czartoryskich.

Integralną częścią Zbiorów Książąt Czartoryskich jest biblioteka, która powstała na podstawie biblioteki rodowej Adama Kazimierza i Izabeli z Flemingów Czartoryskich. Następnie powstała koncepcja stworzenia biblioteki o charakterze narodowym. Pierwszym realizatorem planu był Adam Jerzy Czartoryski. Przed konfiskatą majątku książąt przez Rosjan w 1831 liczyła już 70 tys. druków i 3 tys. rękopisów. Bibliotekę ewakuowano do Paryża, Sieniawy i Kórnika. W 1874 r. książę Władysław, który zakupił w Paryżu wiele zabytkowych rękopisów ulokował zbiory w dawnym Arsenale Miejskim w Krakowie. W 1950 księgozbiór przejęło Muzeum Narodowe, które w 1961 wybudowało dla Biblioteki nowy gmach przy ul. św. Marka. Od 1971 r. Biblioteka jest instytucją naukowej o profilu humanistycznym. Od 1998 księgozbiór Czartoryskich został wpisany w Narodowy Zasób Biblioteczny.

Biblioteka dzieli się na dwa działy: Księgozbiór Czartoryskich oraz Archiwum i Zbiór Rękopisów Czartoryskich. Całość liczy około 13 tysięcy jednostek inwentarzowych. Znajdują się tu cenne dzieła o charakterze historycznym takie jak Teki Naruszewicza, część archiwum koronnego, akta panowań królów polskich od XIV-XVIII wieku, akt Unii Horodelskiej Polski z Litwą z 1413 roku, Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae Jana Długosza (1455-1480 r.) akt Hołdu Pruskiego z 1525 roku, dzieła Macieja Miechowity i Marcina Kromera poświęcone historii Polski, Statuty Jana Łaskiego, które stanowią swego rodzaju konstytucję. Ponadto zbiór dokumentów pergaminowych od XII- XIX stulecia wydawanych przez władców polskich i obcych oraz papieży. Wyjątkową wartość mają dzieła naukowe i literackie m.in. cymelia takie jak De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika w oprawie z biblioteki króla Zygmunta Augusta, dzieła Stanisława Orzechowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego oraz egzemplarz Powieści o Róży. Ponadto bogato ilustrowane La cosmographie universalle... Sebastiana Münstera z roku 1550. Bogaty zbiór rękopisów iluminowanych tworzą dzieła od IX do XVII wieku, m.in. Złoty Kodeks Pułtuski (XI w.), Psałterz Puławski (XVI w.), Pontyfikał Erazma Ciołka (XVI w.) oraz Traktat o formach i przepisach turniejowych autorstwa René d’Anjou, modlitewnik koloński z XV w. z miniaturami z kręgu Stefana Lochnera czy modlitewnik Agnes de Kiquemberg, z miniaturami iluminatora paryskiego działającego w kręgu Mistrza Marszałka Boucicaut. Przechowywane są tu także liczne czasopisma w tym XVII-wieczne wydania „Gazette de France”, XVIII-wieczne numery „Gazety Polskiej”, „Monitor”, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” etc. Ponadto liczne muzykalia, w tym średniowieczne utwory religijne takie jak antyfonarze, graduały i kancjonały. Ponadto utwory na fortepian kompozytorów XIX wieku oraz nuty do utworów o charakterze patriotycznym z czasów zaborów.

W skład księgozbioru wchodzi także archiwum rodzinne rodu Czartoryskich m.in. z dyplomem honorowego obywatela miasta Krakowa dla Władysława Czartoryskiego z 1880 roku, korespondencja z licznymi osobistościami (listy od i do Trzech Wieszczów, Fryderyka Chopina, Cypriana Kamila Norwida) oraz dokumentacja dotycząca historii i funkcjonowania biblioteki m.in. katalogi, inwentarze, rejestry czytelników, korespondencja bibliotekarzy, kwity z zakupów etc.

 Osobny artykuł: Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum”.

Siedzibą Ośrodka Kultury Europejskiej „Europeum” – od 12 września 2013 jest Stary Spichlerz przy placu Władysława Sikorskiego, datowany na XVII stulecie. Prezentowane są w nim najważniejsze dzieła sztuki europejskiej, głównie malarstwa i rzeźby. Muzeum Narodowe w Krakowie zgromadziło około 1700 zabytków tego typu, dotąd (od 1958 r.) większość z nich była prezentowana w Muzeum Czartoryskich. W zbiorach znajdują się dzieła sztuki dawnej m.in. włoskiej, niderlandzkiej (flamandzkiej i holenderskiej), niemieckiej, francuskiej i hiszpańskiej, od XIV do XVIII wieku, a także europejskie dzieła sztuki nowoczesnej. Z dzieł sztuki gotyckiej wyróżniają się madonny z Katalonii i krajów niemieckich. Kolekcję sztuki nowożytnej „Europeum” tworzą obrazy z okresu: gotyku (Paolo Veneziano Ukrzyżowanie), renesansu (Denis Calvaert Sąd Ostateczny, Lucas Cranach Młodszy Portret Philipp Melanchthon, Lavinia Fontana Judyta z głową Holofernesa, Jan Gossaert Chrystus Boleściwy, Lorenzo Lotto Adoracja Dzieciątka), baroku (Dirck van Baburen Zaparcie się Świętego Piotra, Jean Bardin Kleobis i Biton, Pieter Brueghel Młodszy Kazanie św. Jana Chrzciciela, Luca Giordano Ucieczka do Egiptu, Pietro Longhi Rozmownica klasztorna, Nicolaes Maes Portret Chłopca z łukiem i psem, Alessandro Magnasco Praczki i drwale, Mattia Preti Grający w kości, Bernardo Strozzi Spór trzech mędrców, Cornelis de Vos Portret chłopca z psem). Kierunki sztuki nowoczesnej egzemplifikują dzieła sztuki epoki klasycyzmu i romantyzmu (Antonio Canova, Bertel Thorvaldsen - Merkury, Francois-Xavier Fabre - Portret Michała Bogorii Skotnickiego), czy też mistrzów XX-wiecznej, takich jak m.in. fowista Maurice Vlaminck.

• Muzuem Narodowe w Krakowie - oficjalna strona internetowa
• Wirtualne Muzeum Narodowe
• O Muzeum na serwisie Culture.pl
• Pełnotekstowe archiwum Sprawozdań Muzeum Narodowego w Krakowie z lat 1899-1939 – Małopolska Biblioteka Cyfrowa