Fizylierzy (XVII wiek): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
N |
m kat. |
||
| (Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 13 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{inne znaczenia|fizylierów w XVII i XVIII wieku|[[Fizylierzy]] - stronę ujednoznaczniającą}} |
|||
{{WEdycji|Boca Juniors}} |
|||
[[Plik:43. Regiment Pieszy (Potockiego).JPG|thumb|Fizylierzy regimentu pieszego hr. Potockiego – oficer i szeregowiec (1775)]] |
|||
'''Fizylierzy''' - żołnierze piechoty uzbrojeni w strzelby skałkowe, zwane fuzjami (stąd nazwa). W [[XVIII wiek]]u zastąpili [[muszkieter]]ów. |
|||
[[Plik:Regimento de Infantaria da Corte.jpg|thumb|Fizylierzy portugalscy (1762)]] |
|||
[[Plik:Füsilier-Reg No 35.jpg|thumb|Fizylierzy pruscy – oficer i szeregowiec w kaszkiecie (1785)]] |
|||
'''Fizylierzy''' (z [[język francuski|fr.]] ''fusilier'') – żołnierze piechoty uzbrojeni w karabiny [[Zamek skałkowy|skałkowe]], zwane fuzjami (od fr. ''fusil'') albo flintami (od ang. ''flint''), którzy w armiach europejskich [[XVIII wiek]]u zastąpili [[muszkieter]]ów<ref group="uwaga">Mimo że w XVIII w. oddziały dotychczasowych muszkieterów masowo przemianowywano na jednostki fizylierskie, określenie to utrzymywało się w nazewnictwie dość długo i stosowano je nawet w XIX wieku (''Mała encyklopedia wojskowa'', dz. cyt. w bibliografii).</ref>. |
|||
== Geneza == |
|||
Powstanie tej formacji łączy się ze stopniowym upowszechnieniem broni skałkowej w drugiej połowie XVII wieku. Pierwszy [[regiment]] fizylierów (''Fusiliers du Roi'') utworzono w 1671 za panowania [[Ludwik XIV|Ludwika XIV]]: wyposażeni w fuzje z [[bagnet|bagnetami szpuntowymi]], przeznaczeni byli wyłącznie do ochrony i obsługi artylerii. Później, po wprowadzeniu praktyczniejszego bagnetu tulejowego, sukcesywnie zwiększano ich liczbę w jednostkach pieszych (kompaniach muszkieterskich), zastępując nimi i do końca XVII stulecia całkowicie eliminując [[pikinierzy|pikinierów]]<ref>René Chartrand: ''Louis XIV's Army''. Oxford: Osprey Publishing, 2005, s. 18.</ref>. W przodującej pod względem tych zmian armii francuskiej flinty na początku XVIII w. przydzielano również oficerom i podoficerom. Zastosowanie tej bagnetowej broni o większej szybkostrzelności<ref group="uwaga">Prosty i trwały mechanizm pozwalał na wystrzeliwanie 3 pocisków na minutę, a szyk trójszeregowy umożliwiał nawet jednoczesną salwę (Michael Howard: ''Wojna w dziejach Europy''. Wrocław: Ossolineum, 2007, s. 69-71).</ref> wpłynęło też na zmiany w taktyce bitewnej, powodując rozciągnięcie linii szyku batalionu przy zmniejszeniu jego głębokości z 6 do 3 szeregów<ref>René Chartrand: ''Louis XIV's Army'', dz. cyt., s. 20.</ref>. |
|||
== Wyposażenie == |
|||
Oprócz flint uzbrojeniem fizylierów były również [[tasak (broń)|tasaki]] o długości od 60–75 cm, natomiast ich oficerowie wyposażeni byli w [[pałasz (broń)|pałasz]], [[szabla|szablę]] lub [[szpada|szpadę]] długości 90–100 cm oraz [[pistolet skałkowy]]. Rodzajem umundurowania nie różnili się zasadniczo od głównej masy piechoty poza niekiedy używanym przez żołnierzy niższym kaszkietem typu grenadierskiego („mitrą”) z blachą czołową (np. w armii angielskiej, rosyjskiej, pruskiej), zamiast na ogół używanego trójkątnego kapelusza piechoty<ref>Por. Gerhard Förster, Peter Hoch, Reinhold Müller: ''Uniformen europäischer Armeen''. Berlin: Militärverlag der DDR, 1987.</ref>. |
|||
== W armiach europejskich == |
|||
Wzorzec ten przejmowały wojska sąsiadów Francji i inne armie europejskie. Początkowo fizylierów przydzielano w niewielkiej liczbie do kompanii muszkieterskich, by następnie wyodrębniać je jako lżejsze kompanie pułków pieszych. W drugiej połowie XVIII wieku w [[Królestwo Prus|Prusach]] fizylierami nazywano lekką piechotę, zorganizowaną w samodzielne [[batalion]]y, jednakże od końca tego stulecia do połowy XIX wieku nazwą tą w państwach europejskich określano większość piechoty. W XIX w. w każdym batalionie za fizylierskie uważano wszystkie [[kompania|kompanie]] – tzw. centralne, z wyjątkiem dwóch wyborczych ([[grenadier]]ów i [[woltyżer]]ów). Później określenie to pojawia się sporadycznie, zmieniając też nieco swe znaczenie. |
|||
'''W Polsce''' XVIII wieku dysponującej typowymi fizylierskimi jednostkami pieszymi, regimentem fizylierskim nazwany również został pułk piechoty artylerii [[Korona Królestwa Polskiego|koronnej]], przeznaczony do zapewnienia eskorty dział i zaszeregowany do tej broni<ref>''Mała encyklopedia wojskowa'', dz. cyt.</ref>. Za panowania [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta]] zaliczony do piechoty i od 1776 przekształcony w liniowy 5 regiment fizylierów armii koronnej<ref group="uwaga">Co potwierdza [[Zygmunt Gloger]] (''[[Encyklopedia staropolska (Gloger)|Encyklopedia staropolska]]''), odnosząc powstanie tej jednostki do [[Historia Polski (1697–1763)|czasów saskich]], gdy „stanowiła obronę i straż” bliźniaczego regimentu kanonierów, czyli [[puszkarstwo|puszkarzy]] (wg Włodzimierza Kwaśniewicza: ''1000 słów o dawnej broni palnej'', dz. cyt. w bibliografii).</ref> stacjonujący w [[Białystok|Białymstoku]], uczestniczył m.in. w bitwach [[bitwa pod Zieleńcami|pod Zieleńcami]], [[bitwa pod Dubienką (1792)|Dubienką]], [[bitwa pod Maciejowicami|Maciejowicami]], w [[obrona Pragi|obronie Pragi]]<ref>''Encyklopedia wojskowa'' (1932), dz. cyt.</ref>. |
|||
{{osobny artykuł|5 Regiment Fizylierów Artylerii Koronnej}} |
|||
W okresie [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] (1807–1815) fizylierzy stanowili lżej uzbrojone kompanie pułków piechoty<ref>Włodzimierz Kwaśniewicz: ''1000 słów o dawnej broni palnej'', dz. cyt.</ref>. |
|||
== Uwagi == |
|||
{{Uwagi}} |
|||
{{Wikisłownik|fizylier}} |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
* ''Encyklopedia wojskowa'' (red. [[Otton Laskowski|O. Laskowski]]). Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1932, t. 2, s. 636 |
|||
* ''Mała encyklopedia wojskowa''. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967, t. 1, s. 401 |
|||
* ''Encyklopedia wojskowa''. Warszawa: [[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]] – [[Wydawnictwo Naukowe PWN]], 2007, t. 1, s. 244 |
|||
* [[Włodzimierz Kwaśniewicz]]: ''1000 słów o dawnej broni palnej''. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1987, s. 56 |
|||
[[Kategoria:Fizylierzy]] |
|||
[[Kategoria:Typy piechoty]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 18:48, 12 mar 2024
.JPG)
Fizylierzy (z fr. fusilier) – żołnierze piechoty uzbrojeni w karabiny skałkowe, zwane fuzjami (od fr. fusil) albo flintami (od ang. flint), którzy w armiach europejskich XVIII wieku zastąpili muszkieterów[a].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Powstanie tej formacji łączy się ze stopniowym upowszechnieniem broni skałkowej w drugiej połowie XVII wieku. Pierwszy regiment fizylierów (Fusiliers du Roi) utworzono w 1671 za panowania Ludwika XIV: wyposażeni w fuzje z bagnetami szpuntowymi, przeznaczeni byli wyłącznie do ochrony i obsługi artylerii. Później, po wprowadzeniu praktyczniejszego bagnetu tulejowego, sukcesywnie zwiększano ich liczbę w jednostkach pieszych (kompaniach muszkieterskich), zastępując nimi i do końca XVII stulecia całkowicie eliminując pikinierów[1]. W przodującej pod względem tych zmian armii francuskiej flinty na początku XVIII w. przydzielano również oficerom i podoficerom. Zastosowanie tej bagnetowej broni o większej szybkostrzelności[b] wpłynęło też na zmiany w taktyce bitewnej, powodując rozciągnięcie linii szyku batalionu przy zmniejszeniu jego głębokości z 6 do 3 szeregów[2].
Wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Oprócz flint uzbrojeniem fizylierów były również tasaki o długości od 60–75 cm, natomiast ich oficerowie wyposażeni byli w pałasz, szablę lub szpadę długości 90–100 cm oraz pistolet skałkowy. Rodzajem umundurowania nie różnili się zasadniczo od głównej masy piechoty poza niekiedy używanym przez żołnierzy niższym kaszkietem typu grenadierskiego („mitrą”) z blachą czołową (np. w armii angielskiej, rosyjskiej, pruskiej), zamiast na ogół używanego trójkątnego kapelusza piechoty[3].
W armiach europejskich
[edytuj | edytuj kod]Wzorzec ten przejmowały wojska sąsiadów Francji i inne armie europejskie. Początkowo fizylierów przydzielano w niewielkiej liczbie do kompanii muszkieterskich, by następnie wyodrębniać je jako lżejsze kompanie pułków pieszych. W drugiej połowie XVIII wieku w Prusach fizylierami nazywano lekką piechotę, zorganizowaną w samodzielne bataliony, jednakże od końca tego stulecia do połowy XIX wieku nazwą tą w państwach europejskich określano większość piechoty. W XIX w. w każdym batalionie za fizylierskie uważano wszystkie kompanie – tzw. centralne, z wyjątkiem dwóch wyborczych (grenadierów i woltyżerów). Później określenie to pojawia się sporadycznie, zmieniając też nieco swe znaczenie.
W Polsce XVIII wieku dysponującej typowymi fizylierskimi jednostkami pieszymi, regimentem fizylierskim nazwany również został pułk piechoty artylerii koronnej, przeznaczony do zapewnienia eskorty dział i zaszeregowany do tej broni[4]. Za panowania Stanisława Augusta zaliczony do piechoty i od 1776 przekształcony w liniowy 5 regiment fizylierów armii koronnej[c] stacjonujący w Białymstoku, uczestniczył m.in. w bitwach pod Zieleńcami, Dubienką, Maciejowicami, w obronie Pragi[5].
W okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815) fizylierzy stanowili lżej uzbrojone kompanie pułków piechoty[6].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mimo że w XVIII w. oddziały dotychczasowych muszkieterów masowo przemianowywano na jednostki fizylierskie, określenie to utrzymywało się w nazewnictwie dość długo i stosowano je nawet w XIX wieku (Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt. w bibliografii).
- ↑ Prosty i trwały mechanizm pozwalał na wystrzeliwanie 3 pocisków na minutę, a szyk trójszeregowy umożliwiał nawet jednoczesną salwę (Michael Howard: Wojna w dziejach Europy. Wrocław: Ossolineum, 2007, s. 69-71).
- ↑ Co potwierdza Zygmunt Gloger (Encyklopedia staropolska), odnosząc powstanie tej jednostki do czasów saskich, gdy „stanowiła obronę i straż” bliźniaczego regimentu kanonierów, czyli puszkarzy (wg Włodzimierza Kwaśniewicza: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt. w bibliografii).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ René Chartrand: Louis XIV's Army. Oxford: Osprey Publishing, 2005, s. 18.
- ↑ René Chartrand: Louis XIV's Army, dz. cyt., s. 20.
- ↑ Por. Gerhard Förster, Peter Hoch, Reinhold Müller: Uniformen europäischer Armeen. Berlin: Militärverlag der DDR, 1987.
- ↑ Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.
- ↑ Encyklopedia wojskowa (1932), dz. cyt.
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia wojskowa (red. O. Laskowski). Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1932, t. 2, s. 636
- Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967, t. 1, s. 401
- Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Bellona – Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, t. 1, s. 244
- Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1987, s. 56