Tekst źródłowy strony Zabytki w Toruniu

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{dopracować|więcej przypisów=2023-12}}
'''Zabytki w Toruniu''' – najcenniejsze budowle świeckie i sakralne oraz [[Mury miejskie w Toruniu|mury miejskie]], baszty i bramy na terenie [[Toruń|Torunia]].

== Charakterystyka ==
[[Plik:Siedziba Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego konserwatora zabytków w Toruniu.jpg|mały|Siedziba wojewódzkiego konserwatora zabytków w Toruniu]]
[[Zespół staromiejski Torunia|Zespół Staromiejski Torunia]] jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce<ref>Eugeniusz Gąsiorowski, ''Toruńska kamienica mieszczańska'', s. 69, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Nauki Humanistyczno Społeczne, z. 16, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, I.</ref>.

Na obszarze Zespołu Staromiejskiego znajduje się ok. 150 obiektów wpisanych do rejestru zabytków.
Stare i Nowe Miasto 16 września 1994 roku uznane zostało za [[pomnik historii]]<ref name="toruń">Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 ({{Monitor Polski|1994|50|422}}).</ref>, natomiast w 1997 roku wpisano je na [[lista światowego dziedzictwa UNESCO|Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO]].

Zabytki Torunia znajdują się na [[Europejski Szlak Gotyku Ceglanego|Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego]].

== Zespół Staromiejski ==
=== Ulice ===
[[Plik:Ulica Szeroka w Toruniu8.jpg|mały|[[Ulica Szeroka w Toruniu|Ul. Szeroka]] w Toruniu|alt=]]
Wybrane ulice na terenie [[Zespół staromiejski Torunia|Zespołu Staromiejskiego]]:
* [[Ulica Szeroka w Toruniu|Ulica Szeroka]] – jedna z głównych ulic [[Stare Miasto (Toruń)|Starego Miasta]], najruchliwsza ulica Zespołu Staromiejskiego, część najważniejszego traktu pieszego łączącego [[Rynek Nowomiejski w Toruniu|Rynek Nowomiejski]] z [[Rynek Staromiejski w Toruniu|Rynkiem Staromiejskim]].
* [[Ulica Mostowa w Toruniu|Ulica Mostowa]] – zaczyna się przy [[Bulwar Filadelfijski w Toruniu|ul. Bulwar Filadelfijski]], prowadzi przez [[Brama Mostowa w Toruniu|bramę Mostową]], przecina ul. Ciasną i dochodzi do [[Ulica Szeroka w Toruniu|ul. Szerokiej]].
* [[Ulica Żeglarska w Toruniu|Ulica Żeglarska]] – prowadzi od południowo-wschodniego narożnika [[Rynek Staromiejski w Toruniu|Rynku Staromiejskiego]] do [[Brama Żeglarska w Toruniu|Bramy Żeglarskiej]].
* [[Ulica Ciasna w Toruniu|Ulica Ciasna]] – składająca się z dwóch odcinków. Jeden z nich biegnie od południowo-wschodniego narożnika placu, przy którym stoi [[Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu|katedra św. św. Janów]], drugi łączy [[Ulica Mostowa w Toruniu|ul. Mostową]] z [[Ulica Podmurna w Toruniu|ul. Podmurną]] i wychodzi na bramę prowadzącą na [[Zamek krzyżacki w Toruniu|dawny teren zamkowy]].
* [[Ulica Chełmińska w Toruniu|Ulica Chełmińska]] – prowadzi od [[Rynek Staromiejski w Toruniu|Rynku Staromiejskiego]] do [[Plac Teatralny w Toruniu|pl. Teatralnego]]. Dawniej zamykała ją gotycka [[Brama Chełmińska w Toruniu|Brama Chełmińska]].
* [[Ulica Podmurna w Toruniu|Ulica Podmurna]] – najdłuższa ulica w [[Stare Miasto (Toruń)|Zespole Staromiejskim]]. Biegnie wzdłuż linii wschodniego odcinka dawnych [[Mury miejskie w Toruniu|murów miejskich]] Starego Miasta.
* [[Ulica Bankowa w Toruniu|Ulica Bankowa]] – przebiega przy [[Mury miejskie w Toruniu|murach miejskich]], od [[Ulica Żeglarska w Toruniu|ul. Żeglarskiej]] do ul. Piekary.
* [[Ulica Fosa Staromiejska w Toruniu|Ulica Fosa Staromiejska]] – przebiega po linii dawnych [[Mury miejskie w Toruniu|murów miejskich]].
* [[Ulica Królowej Jadwigi w Toruniu|Ulica Królowej Jadwigi]] – fragment najważniejszego traktu pieszego łączącego [[Rynek Nowomiejski w Toruniu|Rynek Nowomiejski]] z [[Rynek Staromiejski w Toruniu|Rynkiem Staromiejskim]].

=== Kościoły ===
[[Plik:Witraż katedra, Toruń 04.jpg|mały|Witraż w [[bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu|bazylice katedralnej św. św. Janów]] w Toruniu|alt=]]
* '''Kościoły [[gotyk|gotyckie]]'''
** [[Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu|Katedra św. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty]] – kościół parafialny [[Stare Miasto (Toruń)|Starego Miasta]]. Odbywały się w nim wszystkie uroczystości miejskie, a zwłaszcza solenne nabożeństwa z udziałem królów odwiedzających [[Toruń]]. W l. 1530-83 należał do [[Protestantyzm|protestantów]], w l. 1583-96 był kościołem zarówno [[Protestantyzm|protestanckim]], jak i [[Katolicyzm|katolickim]]. W l. 1596-1772 należał do jezuitów. Od 1772 roku stał się ponownie [[Kościół parafialny|kościołem parafialnym]]. W 1935 roku podniesiony do rangi [[Bazylika mniejsza|bazyliki mniejszej]], a od 1992 roku stał się [[Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu|bazyliką katedralną]].
** [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu|Kościół pofranciszkański Wniebowzięcia NMP]] – w l. 1557-1724 należał do [[Protestantyzm|protestantów]], w l. 1724-1821 do [[Bernardyni|zakonu bernardynów]], od 1830 roku do dziś jest kościołem parafialnym.
** [[kościół św. Jakuba w Toruniu|Kościół św. Jakuba]] – parafialny Nowego Miasta. W l. 1345-1425 należał do [[cystersi|cysterek]], następnie [[Benedyktynki|benedyktynek]]. W l. 1557-1667 we władaniu [[Protestantyzm|protestantów]], po czym ponownie wrócił do benedyktynek. Od 1832 roku ponownie stał się [[Kościół parafialny|kościołem parafialnym]] i jest nim do dnia dzisiejszego.
* '''Kościół [[barok|późnobarokowy]]'''
** [[kościół Świętego Ducha w Toruniu|kościół poewangelicki św. Ducha]] – dawny staromiejski zbór ewangelicki, powstał w l. 1753-56, od 1945 roku [[Katolicyzm|katolicki]] i służy [[Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu|toruńskiemu środowisku akademickiemu]].
* '''Kościół [[Neoromanizm|neoromański]]'''
** [[Kościół św. Trójcy w Toruniu|kościół poewangelicki św. Trójcy]] – od 1990 roku siedziba [[Fundacja Tumult|Fundacji TUMULT]], w latach 1993-1999 miejsce [[Camerimage|Festiwalu Sztuki Zdjęć Filmowych Camerimage]].
* '''Kościoły [[neogotyk|neogotyckie]]'''
** [[Kościół św. Szczepana w Toruniu|Kościół św. Szczepana]] – powstał w l. 1902-1904, od 1945 roku należy do [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Toruniu|parafii ewangelicko-augsburskiej]].
** [[Kościół św. Katarzyny w Toruniu|Kościół garnizonowy św. Katarzyny]] – powstał w l. 1894-97 jako kościół garnizonowy, początkowo ewangelicki, obecnie katolicki.
** [[Kaplica ewangelicko-augsburska w Toruniu|Kaplica ewangelicko-augsburska]] – pochodzi z 1846 roku. Należy do [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Toruniu|parafii ewangelicko-augsburskiej]].

=== Rynek i Ratusz Starego i Nowego Miasta ===
* [[Rynek Staromiejski w Toruniu|Rynek Staromiejski]] i [[Ratusz Staromiejski w Toruniu|Ratusz Staromiejski]]
* [[Rynek Nowomiejski w Toruniu|Rynek Nowomiejski]] i [[Ratusz Nowomiejski w Toruniu|Ratusz Nowomiejski]]

=== Mury Miejskie ===
{{Osobny artykuł|Mury miejskie w Toruniu}}
[[Mury miejskie w Toruniu|Mury miejskie]], budowane od połowy XIII, rozbudowywane i modernizowane do XV w., w większości rozebrane w XIX w., najdłuższy odcinek zachował się wzdłuż Wisły, krótsze fragmenty wzdłuż ulic Podmurnej, Pod Krzywą Wieżą, Międzymurze, Wały Sikorskiego.

=== Bramy i baszty ===
[[Plik:Brama Klasztorna w Toruniu1.jpg|mały|[[Brama Klasztorna w Toruniu|Brama Klasztorna]] w Toruniu|alt=]]
==== Bramy ====
* [[brama Mostowa w Toruniu|Mostowa]] – pochodzi z 1432 roku, była najpóźniejszą z gotyckich bram toruńskich. W średniowieczu była nazywana Promową – od promu na Wiśle. Obecną nazwę wzięła od [[Most drewniany z 1500 roku w Toruniu|mostu zbudowanego w l. 1497-1500]]. Zamyka wylot [[Ulica Mostowa w Toruniu|ulicy Mostowe]].
* [[Brama Klasztorna w Toruniu|Klasztorna]] – wzniesiona w 1 połowie XIV w. Bramę zwano również św. Ducha – od kościoła pod tym wezwaniem, który stał wraz ze szpitalem i klasztorem benedyktynek poza murami miasta. Zamyka wylot ulicy św. Ducha.
* [[Brama Żeglarska w Toruniu|Żeglarska]] – powstała w 1 połowie XIV w. Zamyka [[Ulica Żeglarska w Toruniu|ulicę Żeglarską]].

==== Baszty ====
* [[Krzywa Wieża w Toruniu|Krzywa Wieża]]
* [[Baszta Monstrancja w Toruniu|Monstrancja]]
* [[Baszta Gołębnik w Toruniu|Gołębnik]]
* [[Baszta Żuraw w Toruniu|Żuraw]]
* [[Baszta Koci Łeb w Toruniu|Koci Łeb]]
* [[Dwór Bractwa Świętego Jerzego w Toruniu|Wartownia]]
* [[Ulica Podmurna w Toruniu|Baszty przy ulicy Podmurnej]]

=== Ruiny zamku krzyżackiego ===
{{Osobny artykuł|Zamek krzyżacki w Toruniu}}
[[Zamek krzyżacki w Toruniu|Zamek krzyżacki]] był siedzibą komtura, został wzniesiony w XIII wieku i rozbudowany w XIV i XV Wieku. Zdobyty i zburzony przez mieszczan toruńskich po zwycięskim powstaniu przeciw zakonowi krzyżackiemu w 1454 roku. W następnych wiekach teren był bardzo zaniedbany. Dopiero w latach 1958–1966 teren zamku odgruzowano. Ważną datą był rok 1966, czyli rocznica 500-lecia Pokoju Toruńskiego, która przyczyniła się do ostatecznego zabezpieczenia i zagospodarowania ruin zamku krzyżackiego jako pomnika Pokoju Toruńskiego.

=== Kamienice Starego i Nowego Miasta ===
==== Kamienice gotyckie ====
'''Znajdujące się na [[Stare Miasto (Toruń)|Starym Mieście]]'''
* „[[Dom Kopernika w Toruniu|Dom Kopernika]]”. ul. Kopernika 17, koniec XV w., i połączona z nią kamienica przy Kopernika 15, późnogotycka z ok. poł. XIV w., fasady rekonstruowane w latach 60.
* Kopernika 21
* Kopernika 38, XV w.
* Rynek Staromiejski 9, koniec XIII w.
* Rynek Staromiejski 17, połowa XIII w. (przebudowana w XIV, XVI, XVII i XVIII wieku; zachowało się tu wiele elementów dawnej kamienicy gotyckiej)
* Rynek Staromiejski 20, około 1489 r.
* Rynek Staromiejski / ul. Panny Marii 2, XIV w.
* Piekary 9, około 1400 r.
* Rabiańska 8, XV w. – obecnie mieści [[Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk|Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN]]
* Rabiańska 24, początek XVI w.
* Żeglarska 5, XIII/XIV w.
* Żeglarska 7, około 1500 r.
* Żeglarska 9, XV w.
* Żeglarska 10, XV w.
* Żeglarska 13, XV w.
* Łazienna 3, XV w.
* Łazienna 5, XIV w.
* Łazienna 22, XV w. – jedna z najlepiej zachowanych gotyckich kamienic patrycjuszowskich w Polsce
* Franciszkańska 12, połowa XVI w.
* Szczytna 2, połowa XIV w.
* Szczytna 11
* Szczytna 13, XIV w.
* Szczytna 15, XV w.
* Szczytna 16, XV w.
* Szczytna 17,koniec XIV w.
* Mostowa 22, XV w.
* Mostowa 24, XV w.
* Szeroka 38, XIV/XV w. – najstarsza kamienica tej ulicy
* Chełmińska 14, XV w.
* Mostowa 6, trzy późnogotyckie kamienice, na początku XVI w. podczas przebudowy renesansowej połączono wspólną fasadą zwieńczoną półkolistymi szczytami flankowanymi sterczynami
* Piekary 20, XV w.
'''Znajdujące się na [[Nowe Miasto (Toruń)|Nowym Mieście]]'''
* Królowej Jadwigi 9, XIV w.
* Sukiennicza 26, XV w.
* Wielkie Garbary 7, zespół trzech kamienic, kamienica środkowa – gotycka, lewa – renesansowa, prawa – barokowa z klasycystyczną fasadą, na gotyckich piwnicach
* Małe Garbary 6, początek XV w.

==== Kamienice renesansowe i manierystyczne ====
'''Znajdujące się na [[Stare Miasto (Toruń)|Starym Mieście]]'''
* [[Dom Eskenów w Toruniu|Dom Eskenów]]
* Łazienna 4, koniec XVI w.
* Panny Marii 9, 2 połowa XVI w.
* Piekary 41, koniec XVI w.
* Piekary 25, przełom XVI i XVII w.
* Piekary 12, z XVI-XVII w.
* Rynek Staromiejski 19, ok. 1600
* Rynek Staromiejski 31, z 1653 r.
* Rabiańska 6, kamienica na zrębie gotyckim, przebudowana ok. 1625 r.
* Szeroka 40, XVII-wieczna
'''Znajdujące się na [[Nowe Miasto (Toruń)|Nowym Mieście]]'''
* Królowej Jadwigi 3, połowa XVI w.
* Małe Garbary 7, połowa XVII w.
* Rynek Nowomiejski 23, XVII w.

==== Kamienice barokowe ====
'''Znajdujące się na [[Stare Miasto (Toruń)|Starym Mieście]]'''
* [[Kamienica Pod Gwiazdą w Toruniu|Kamienica Pod Gwiazdą]], ul. Rynek Staromiejski 35, 2. poł. XIII w., przebudowa połowa XVI wieku
* [[Łuk Cezara w Toruniu|Łuk Cezara]], ul. Piekary 37, z pierwszej ćwierci XVIII w.
* [[Pałac Dąmbskich w Toruniu|Pałac Dąmbskich]], koniec XVII w.
* Kamienice Rösnera, ul. Chełmińska 28, dwie połączone kamienice gotyckie z około 1716 roku
* [[Budynek przy Rynku Staromiejskim 29 w Toruniu|Kamienica Pod Aniołem]], Rynek Staromiejski 29
* ul. Kopernika 19 na, obecnie mieści [[Zakład Zasobów Środowiska i Geozagrożeń Polskiej Akademii Nauk|Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk]]
* [[Pałac Meissnerów w Toruniu|Pałac Meissnerów]]
* [[Pałac Fengerów w Toruniu|Pałac Fengerów]]
'''Znajdujące się na [[Nowe Miasto (Toruń)|Nowym Mieście]]'''
* [[Gospoda Pod Modrym Fartuchem w Toruniu|Gospoda Pod Modrym Fartuchem]], Rynek Nowomiejski 8
* [[Gospoda Bractwa Murarskiego w Toruniu|Gospoda Bractwa Murarskiego]], Rynek Nowomiejski 17
* Rynek Nowomiejski 5

=== Spichrze ===
{{Osobny artykuł|Spichrze w Toruniu}}

=== Inne zabytki ===
[[Plik:Toruń, ul. Piekary 49 - widok od podwórza (2) (OLA Z.).jpg|mały|Dawny budynek [[Budynek Sądu Okręgowego w Toruniu (ul. Piekary 49)|bursy Gimnazjum Akademickiego, tzw. Ekonomia]], obecnie siedziba wydziałów [[Budynek Sądu Okręgowego w Toruniu|Sądu Okręgowego w Toruniu]]|alt=]]

==== Znajdujące się na [[Stare Miasto (Toruń)|Starym Mieście]] ====
* [[Dwór Artusa w Toruniu|Dwór Artusa]] – reprezentacyjny i monumentalny gmach z 1891 roku, nawiązuje do poprzedniego z 1386 rozebranego na początku XIX wieku
* [[Dwór Bractwa Świętego Jerzego w Toruniu|Dwór Bractwa św. Jerzego]] – gotycki, zbudowany po 1489 roku i przebudowany w duchu neogotyku łącznie z połączoną Basztą Wartownią w 1883 roku
* [[Apteka Królewska w Toruniu|Apteka Królewska]]
* [[Hotel „Pod Trzema Koronami” w Toruniu|Hotel „Pod Trzema Koronami”]]
* [[Dawna Gospoda pod Turkiem w Toruniu|Dawna Gospoda pod Turkiem – Kamienica pod Turkiem]]
* [[Budynek Sądu Okręgowego w Toruniu (ul. Piekary 49)|Ekonomia]], zabytek z lat 1598–1601, w stylu renesansu niderlandzkiego z manierystyczną fasadą – bursa toruńskiego [[Gimnazjum Akademickie w Toruniu|Gimnazjum Akademickiego]]
* [[Budynek przy ul. św. Jana 1/3 w Toruniu|dawne Kolegium jezuickie]], ul. św. Jana 1/3, {{fakt|data=2023-08|budynek barokowy z 1698 roku, w XIX wieku gmach został przebudowany i adaptowany na koszary wojskowe (usunięto m.in. sztukaterię z fasad)}}
* [[Collegium Maximum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu|dawny Bank Rzeszy (obecnie Collegium Maximum UMK)]] – funkcje bankowe budynek pełnił nieprzerwanie do 2003 roku (jako siedziba Narodowego Banku Polskiego), kiedy został przekazany Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika
* [[Collegium Maius Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu|Collegium Maius UMK]] – zbudowano w 1907 roku jako siedzibę Szkoły Przemysłowej. W okresie [[II Rzeczpospolita|międzywojennym]] stanowił siedzibę [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego]], od 1945 roku w posiadaniu [[Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu|UMK]]

==== Znajdujące się na [[Nowe Miasto (Toruń)|Nowym Mieście]] ====
* [[Apteka Pod Złotym Lwem w Toruniu|Apteka Pod Złotym Lwem]]
* [[Generałówka]], ul. Przedzamcze 3, barokowy dworek z XVIII wieku, na obszarze [[Zamek krzyżacki w Toruniu|zamku krzyżackiego]]
* [[Budynek Towarzystwa Naukowego w Toruniu|Budynek Towarzystwa Naukowego]] z 1882, ul. Wysoka 16
* [[Magazyn Prowiantowy Twierdzy Toruń|magazyn prowiantowy]], ul. Dominikańska 9
* [[I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Toruniu|gmach I LO]], gmach neogotycki z 1855 roku

== Twierdza Toruń ==
{{Osobny artykuł|Twierdza Toruń}}
XIX-wieczna [[Twierdza Toruń]] składa się z ponad 150 obiektów (w tym 15. dużych fortów). Fortyfikacje toruńskie są zabytkami techniki wojennej i tworzą unikatowy system fortyfikacji na skalę europejską. Twierdza Toruń do rejestru zabytków została wpisana w 1971 roku<ref>{{Cytuj stronę|url = http://www.torun.pl/pl/turystyka/twierdza-torun|tytuł = Twierdza Toruń|autor = |opublikowany = torun.pl|język = pl |data dostępu =}}</ref>.

== Zabytki poza zespołem staromiejskim ==
=== Barbarka ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Barbarce:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania
|-
| [[Plik:Kaplica św. Barbary w Toruniu5.jpg|100px]]
| [[Kaplica św. Barbary w Toruniu|kaplica św. Barbary]]
| 1842
|-
| [[Plik:Cmentarz św. Barbary w Toruniu8.jpg|100px]]
| [[Cmentarz św. Barbary w Toruniu|cmentarz św. Barbary]]
| 1842
|-
| [[Plik:Barbarka pomnik kamienny.jpg|100px]]
| [[Chwalebne kamienie]]
| ok. 1919
|}

=== Bielany ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Bielanach:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania
|-
| [[Plik:Hospicjum Światło im. Jana Pawła II w Toruniu.jpg|100px]]
| [[Dwór Bielański w Toruniu|Dwór Bielański]]
| XVII/XVIII w.
|-
| [[Plik:Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych TORUN.jpg|100px]]
| dawny [[Budynek przy ul. Sienkiewicza 38 w Toruniu|budynek Królewskiego Kolegium Nauczycielskiego]], obecnie siedziba Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego
| koniec XIX w.
|-
| [[Plik:Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu1.jpg|100px]]
| [[Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu|Stacja pomp Stare Bielany]]
| 1894
|-
| [[Plik:Koszary 6. sog.jpg|100px]]
| 6. Samodzielny Oddział Geograficzny
|
|-
| [[Plik:UMK WT 1.JPG|100px]]
| [[Wyższe Seminarium Duchowne w Toruniu|Wyższe Seminarium Duchowne]]
|
|-
| [[Plik:Kościół św. Józefa w Toruniu.jpg|100px]]
| Zespół klasztorny ojców redemptorystów wraz z [[Kościół św. Józefa w Toruniu|kościołem pw. św. Józefa]]
| 1962
|}

=== Bydgoskie Przedmieście ===
Od 2011 roku dzielnica znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków (historyczny układ urbanistyczny [[Bydgoskie Przedmieście|Bydgoskiego Przedmieścia]] i [[Rybaki (Toruń)|Rybaków]])<ref>{{Cytuj|tytuł=Konserwator - Rejestr zabytków nieruchomych|data dostępu=2017-05-30|opublikowany=www.torun.wkz.gov.pl|url=http://www.torun.wkz.gov.pl/index.php?dzial=2,70,71|język=en}}</ref>.

=== Mokre ===
Wybrane zabytki znajdujące się na [[Mokre (Toruń)|Mokrem]]:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania
|-
| [[Plik:Młyn Richtera jest obecnie siedzibą Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy.jpg|100px]]
| [[Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy w Toruniu|młyn zbożowy Richtera]]
| XIX wiek
|-
| [[Plik:Toruń, hala tokarni, 1898, ul. Grudziądzka (OLA Z.).JPG|100px]]
| [[Centrum Bumar w Toruniu|fabryki maszyn Born i Schütze]]
| 1856
|-
| [[Plik:Torun cerkiew 01.jpg|100px]]
| [[Cerkiew św. Mikołaja w Toruniu|Cerkiew św. Mikołaja]]
| 1888
|-
| [[Plik:Toruń, zespół kościoła poewangelickiego św. Jerzego, ul. Podgórna 74,76(Ola Z.).JPG|100px]]
| [[Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej w Toruniu|Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej]] wraz z plebanią
| 1907
|-
| [[Plik:Torun Chrystusa Krola 1.jpg|100px]]
| [[Kościół Chrystusa Króla w Toruniu|Kościół Chrystusa Króla]]
| 1930
|}

=== Chełmińskie Przedmieście ===
Wybrane zabytki znajdujące się na [[Chełmińskie Przedmieście|Chełmińskim Przedmieściu]]:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania
|-
| [[Plik:Aniołektoruń.jpg|100px]]
| [[Cmentarz św. Jerzego w Toruniu|Cmentarz św. Jerzego]]
| 1811
|-
| [[Plik:Cmentarz Najświętszej Marii Panny w Toruniu, jesień 2017.jpg|100px]]
| [[Cmentarz Najświętszej Marii Panny w Toruniu|Cmentarz Najświętszej Marii Panny]]
| 1919
|-
| [[Plik:Przedszkole Miejskie nr 6 im. Wandy Chotomskiej w Toruniu.jpg|100px]]
| [[Budynek Przedszkola Miejskiego nr 6 w Toruniu|Budynek Przedszkola Miejskiego nr 6 im. Wandy Chotomskiej]]
|
|-
| [[Plik:Lodowisko w Toruniu56.jpg|100px]]
| [[Lodowisko Tor-Tor im. Józefa Stogowskiego w Toruniu|Lodowisko Tor-Tor im. Józefa Stogowskiego]]
| 1960
|}

=== Jakubskie Przedmieście ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Jakubskim Przedmieściu:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania !! Uwagi
|-
| [[Plik:Toruń, cmentarz żydowski, ul. Pułaskiego 18 (tablica pamiątkowa na obelisku i lipa Rabina Kaliszera) (OLA Z.).JPG|100px]]
| [[Cmentarz żydowski w Toruniu|Cmentarz żydowski]]
| XVIII w.
|
|-
| [[Plik:Torun cmentarz sw Jakuba nagrobek Teresy Nawrowskiej 01.jpg|100px]]
| [[Cmentarz św. Jakuba w Toruniu|Cmentarz św. Jakuba]]
| 1817
|
|-
| [[Plik:Toruń, koszary „Bramy Lubickiej”, ul. Chłopickiego 1 do 7 (1) (OLA Z.).JPG|100px]]
| [[Fort Jakuba w Toruniu|fort św. Jakuba]]
| 1833/1884
|}

=== Winnica ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Winnicy:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania !! Uwagi
|-
| [[Plik:Toruń, ul. Winnica 44 (2) (OLA Z.).JPG|100px]]
| budynek mieszkalny
| 1902
| Dawny młyn wodny, wzniesiony XIII w., tzw. Trzeposz (niem.Treposch). Początkowo drewniany, wielokrotnie przebudowywany, ostatecznie w 1902 r. zaadaptowany na cele mieszkalne – do 1944 r. mieścił się tam letni pensjonat dla niemieckich oficerów. Do młyna prowadziła istniejąca do dziś, lecz zachowana we fragmencie ul. Droga Trzeposka. Młyn zasilany był wodą z nieistniejącego dziś stawu młyńskiego zlokalizowanego ok. 100 m w kierunku wschodnim
|-
| [[Plik:Fragment zabudowy jednorodzinnej przy ulicy Winnica w Toruniu.jpg|100px]]
| budynki mieszkalne
| XIX w.
| Domy ryglowe z końca XIX w. przy ul. Winnica, Ścieżka Szkolna, Antczaka i Studziennej, niektóre z zachowanymi drewnianymi gankami
|-
| [[Plik:Torun gazownia Szosa Lubicka.JPG|100px]]
|[[Gazownia w Toruniu|Gazownia]]
| 1945
|
|-
| [[Plik:Twierdza Torun Fort I 2011.jpg|100px]]
| [[Fort I Twierdzy Toruń]]
| 1892
| Początkowo standardowy fort artyleryjski, po przebudowie fort pancerny
|}

=== Rudak ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Rudaku
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania !! Uwagi
|-
| [[Plik:Toruń, zaniedbany cmentarz poniemiecki, ul. Rudacka (2) (OLA Z.).JPG|100px]]
| [[Cmentarz na Rudaku w Toruniu|Cmentarz na Rudaku]]
| XVII w.
|
|-
| [[Plik:Twierdza Torun Fort Kolejowy (babu2).jpg|100px]]
| [[Fort Kolejowy w Toruniu|Fort Kolejowy]]
| 1866
| Standardowy fort artyleryjski
|-
| [[Plik:Twierdza Torun Fort XV (babu2).jpg|100px]]
| [[Fort XV Twierdzy Toruń]]
| 1894
|
|-
| [[Plik:Torun kosciol Opatrznosci Bozej.jpg|100px]]
| [[Kościół Opatrzności Bożej w Toruniu|kościół Opatrzności Bożej]]
| 1909
|
|-
| [[Plik:Figura Chrystusa na Rudaku w Toruniu.jpg|100px]]
| Figura Chrystusa
| 1922
|
|}

=== Kaszczorek ===
Wybrane zabytki znajdujące się w Kaszczorku:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+
! Zdjęcie !! Nazwa !! Rok powstania !! Uwagi
|-
| [[Plik:Kaszczorek kościół.jpg|100px]]
| [[Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Toruniu|Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego]]
| 1321
|
|-
| [[Plik:Most tłokościółgóra.jpg|100px]]
| [[Stary most Kaszczorek – Złotoria|most żelbetowo-stalowo-drewniany]]
| 1893
|
|-
| [[Plik:Ujscie Drwecy do Wisly, Zlotoria (2).JPG|100px]]
| [[Rezerwat przyrody Rzeka Drwęca|ichtiofaunistyczny rezerwat przyrody]]
| 1961
| Ochronie gatunkowej podlegają: [[pstrąg potokowy]], [[Łosoś szlachetny|łosoś]], [[certa]] i [[troć wędrowna]]. Przy ujściu Drwęcy do Wisły żyje [[minóg rzeczny]]. Rzeka stanowi naturalną historyczną granicę pomiędzy [[ziemia chełmińska|ziemią chełmińską]] a [[ziemia dobrzyńska|ziemią dobrzyńską]].
|}

=== Podgórz ===
Wybrane zabytki znajdujące się na Podgórzu<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.turystyka.torun.pl/art/134/podgorz.html | tytuł = Podgórz | opublikowany = turystyka.torun.pl | data dostępu = 2023-12-09}}</ref>:
* ruiny [[Zamek Dybów|Zamku Dybów]],
* [[Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Toruniu|kościół św. Piotra i Pawła]],
* [[Budynek ratusza i poczty na Podgórzu w Toruniu|budynek ratusza z pocz. XX wieku]].

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Kluczwajd | imię = Katarzyna | tytuł = Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat | wydawca = Dom Wydawniczy Księży Młyn | miejsce = Łódź | data = 2018 | isbn = 978-83-7729-452-9 | odn = tak}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.turystyka.torun.pl/art/63/zabytki.html Toruński Serwis Turystyczny]
* {{zabytek|kujawsko-pomorskie|strony = 82–195|data dostępu = 2015-10-01}}

{{Obiekty UNESCO w Polsce}}

[[Kategoria:Zabytki w Toruniu| ]]
[[Kategoria:Listy zabytków w Polsce|Toruń]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Adres publikacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Cytuj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj stronę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dmbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dopracować (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Fakt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Flaga (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Flaga/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Ikona (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Internetowy System Aktów Prawnych (edytuj)
Szablon:Lang (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Mbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Mbox/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Monitor Polski (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Obiekty UNESCO w Polsce (edytuj)
Szablon:Odn/id (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Osobny artykuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Państwo dane Polska (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Pierwszy niepusty (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Publikator (edytuj)
Szablon:Sprawdź w źródłach (edytuj)
Szablon:Sprawdź w źródłach/tytuł (edytuj)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Uwagi (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Zabytek (edytuj)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:Cytuj/firewall (edytuj)
Moduł:Dopracować (edytuj)
Moduł:Dopracować/resources (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:Ikona (edytuj)
Moduł:Ikona/dane (edytuj)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Łatki (edytuj)

Wróć do Zabytki w Toruniu.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Zabytki_w_Toruniu”