Tekst źródłowy strony Złotówka krakowska

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{Waluta infobox
 |nazwa            = Złotówka krakowska
 |nazwa oryginalna = 
 |grafika          = Zlote krakowskie.jpg
 |opis grafiki     = ''Awers 5 groszówki krakowskiej i rewers złotówki krakowskiej z 1835''
 |alt grafiki      = 
 |kod ISO          = 
 |symbol           = ZŁP (stosowano symbol złotych polskich w zw. z unią walutową z Królestwem Polskim)
 |państwo          = Wolne Miasto Kraków
 |lata w obiegu    = 
 |bank centralny   = 
 |mennica          = [[Wiedeń]], mennica cesarska
 |poziom inflacji  = 
 |podział          = 1 złoty = 30 groszy
 |banknoty         = 
 |monety           = 5, 10 groszy, 1 złoty
 |commons          = 
}}
[[Plik:Powstanie listopadowe 5 złotych 1831.JPG|mały|prawo|250px|Projekt złotówki krakowskiej nosi wyraźne znamiona podobieństwa do wprowadzonych przez rząd powstańczy w 1831 r. Królestwie Polskim złotych polskich]]

'''Złotówka krakowska''' – waluta obiegowa Wolnego Miasta Krakowa od 1835 roku. Złoty krakowski dzielił się na 30 groszy.

[[Wolne Miasto Kraków]], utworzone na mocy postanowień [[Kongres wiedeński|kongresu wiedeńskiego]] w 1815 roku, otrzymało prawo do bicia własnej monety. Do 1817 roku utrzymywało system pieniężny [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]]<ref name=":2" />. Dnia 6 grudnia 1817 roku Senat Rządzący ogłosił nową taryfę, w której za walutę miasta przyjęto [[złoty polski]], czyli monetę [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Kongresowego]], wraz z bilonem, zaś kurs kasowy otrzymał [[Kurant (numizmatyka)|srebrny kurant]] rosyjski, staropolski od 1765 roku, pruski, saski, austriacki, francuski i włoski (napoleońskiego Królestwa Włoskiego)<ref name=":2" />. Przyjmowano też w kasach miejskich monety złote polskie, rosyjskie, holenderskie, austriackie. saskie, pruskie i francuskie. Taryfa kasowa preferowała monetę austriacką a dyskryminowała rosyjskie złoto<ref name=":2">{{Cytuj|autor=Borys Paszkiewicz|tytuł=Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego|data=2012|miejsce=Warszawa|wydawca=Warszawskie Centrum Numizmatyczne|s=191–192}}</ref>. W okresie [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] w Wolnym Mieście Krakowie używano również złotych polskich wprowadzonych do obiegu przez rząd powstańczy. Na monetach tych umieszczony był herb Królestwa Polskiego z Orłem i [[Pogoń (herb)|Pogonią]], zastępujący obowiązujący do wybuchu powstania [[Herb Królestwa Polskiego|herb z rosyjskim orłem dwugłowym i tarczą z orłem polskim na jego piersi]]<ref name=":3">{{Cytuj|autor=Tadeusz Kałkowski|tytuł=Tysiąc lat monety polskiej|data=1981|wydanie=trzecie|miejsce=Kraków|wydawca=Wydawnictwo Literackie Kraków|s=370–371}}</ref>.

== Dzieje złotówki krakowskiej ==
Dopiero 18 września 1833 roku [[Zgromadzenie Reprezentantów (Wolne Miasto Kraków)|Zgromadzenie Reprezentantów]] (sejm) Wolnego Miasta uchwaliło wybicie własnych monet. Decyzję tę motywowano dość nieprzekonująco<ref name=":2" />:

{{Cytat
 |treść = (...) że brak monety krajowej nie tylko pozbawia kraj korzyści, jakie by z bicia tejże mógł odnosić, ale nadto rodzi wątpliwość w wypłatach wypływających z umów szczególniej za granicą zawieranych, a tutaj wykonywanych, z powodu, że między monetami w kraju tutejszym cyrkulującymi znaczna co do kursu zachodzi różnica. (...)
}}

W niektórych opracowaniach<ref name=":3" /> pojawiają się tezy, że prawdziwą przyczyną tej uchwały było wycofanie Orła polskiego z awersów monet Królestwa Kongresowego. Jednak złotówek z herbem Królestwa Kongresowego nie bito już od 1825 roku, zaś na miedziakach z Mennicy Warszawskiej pozostał on do roku 1835. Zapewne oprócz pragnienia wyeksponowania polskiego Orła w krakowskiej bramie i wyrażenia poprzez własną monetę obowiązującego standardu monetarnego, odegrały też rolę względy manifestacyjne ostatniego rządzonego przez Polaków skrawka byłej Rzeczypospolitej<ref name=":2" />.

Za wzór metrologiczny przyjęto nową petersburską emisję [[15 kopiejek – 1 złoty (1832–1841)|dwunominałowych złotówek]], a nie ówczesną emisję [[1 złoty polski (1827–1834)|złotówek warszawskich]]<ref name=":2" />. Monety Kongresówki posłużyły jako wzorzec dla bilonu. W każdym przypadku istniały jednak drobne odchylenia. Zaordynowana na stopę 86½ z grzywny czystej kolońskiej złotówka zawierać miała minimalnie więcej (2,7030 grama) czystego srebra, niż [[15 kopiejek – 1 złoty (1832–1841)|złotówka polsko-rosyjska]] (2,6994 g), co wynikło z zaokrąglenia stopy w odmiennym od rosyjskiego systemie metrologicznym. Złotówkę krakowską polecono wybijać w kruszcu czternastołutowym, innym niż stosowany w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Kongresówce]]. W rzeczywistości mennica wybiła je jeszcze nieco inaczej, a mianowicie na stopę 75⅓ sztuki z grzywny próby 13 łutów 17,5 grenów, a więc nieco lepsze (2,7108 grama czystego srebra) niż zaordynowano. Mimo to w obiegu traktowano je al pari ze złotówkami Królestwa Kongresowego. Do bilonowych pięcio- i dziesięciogroszówek przyjęto za podstawę nie grzywnę kolońską, lecz wiedeńską (280,644 g). Z tej jednostki bito 168 złotych i 26 groszy w bilonie krakowskim, tzn. na dziesięciogroszówkę przypadało 0,554 g czystego srebra, gdy w Królestwie Kongresowym 0,565 grama<ref name=":2" />.

Z umieszczoną datą 1835 do obiegu wprowadzono trzy monety<ref name="b">Czesław Kamiński, Edmund Kopicki: ''Katalog monet polskich 1764–1864'', KAW, Warszawa 1977, s. 142.</ref>:

* [[5 groszy 1835|5 groszy]] o masie 1,45 g (wybite w [[Bilon (stop)|bilonie]] w nakładzie 180 000 szt.)
* [[10 groszy 1835|10 groszy]] o masie 2,90 g (wybite w bilonie w nakładzie 150 000 szt.)
* [[1 złoty 1835|1 złoty]] o masie 3,20 g (wybity srebrze w nakładzie 20 000 szt.)
Monety wybito w mennicy w [[Wiedeń|Wiedniu]]<ref name=":3" />. Ich produkcja została ukończona w pierwszym kwartale 1836 r<ref name=":1">{{Cytuj|autor=Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz|tytuł=Mennictwo XIX i XX w.|data=1989|miejsce=Kraków|wydawca=Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie|s=369}}</ref>. Łącznie wybito monet krakowskich na kwotę 100 000 złotych<ref name=":2" />. Do tych trzech nominałów ograniczono się z powodu szczupłego funduszu – emisja dała stratę 222 złotych<ref name=":2" />. Po wprowadzeniu monety krakowskie były w obiegu razem z monetami Królestwa Kongresowego<ref name=":3" />.

[[Plik:3 grosze 1835 WMK (bicie XIX-wieczne).jpg|mały|prawo|250px|Fantazyjne 3 grosze 1835 WMK (bicie XIX-wieczne]]
{{Grafika rozwinięta
| opis = Fałszywa dwuzłotówka WMK odbita w ołowiu  – egzemplarz z [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowego w Krakowie]]
| całkowita szerokość = 260
| grafika1 = Muzeum Narodowe w Krakowie 2 złote 1835 Wolne Miasto Kraków (falsyfikat, ołów) awers.jpg
| grafika2 = Muzeum Narodowe w Krakowie 2 złote 1835 Wolne Miasto Kraków (falsyfikat, ołów) rewers.jpg
}}
Podawane w niektórych opracowaniach monety, rzekomo [[Moneta próbna|próbnego bicia]]<ref name=":3" />:
* 3 grosze miedziane oraz
* 2 złote srebrne (z napisem: WOLNY KRAY KRAKOWA)<ref name="autonazwa1">Czesław Kamiński, Edmund Kopicki: ''Katalog monet polskich 1764–1864'', KAW, Warszawa 1977, s. 143.</ref>
w rzeczywistości zostały w latach osiemdziesiątych XX w. zidentyfikowane jako fantazyjne wyroby kolekcjonerskie z drugiej połowy XIX w<ref>{{Cytuj|autor=Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz|tytuł=Mennictwo XIX i XX w.|data=1989|miejsce=Kraków|wydawca=Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie|s=370}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Borys Paszkiewicz |tytuł = Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego |data = 2012 |isbn = 9788362939008 |miejsce = Warszawa |wydawca = Warszawskie Centrum Numizmatyczne |s = 192}}</ref>.

Z pewnym opóźnieniem złotówka krakowska podzieliła los Wolnego Miasta. Po zajęciu Krakowa przez Austriaków w 1846 r. z dniem 1 stycznia 1848 r. z obiegu wycofano wszystkie monety Królestwa Kongresowego, pozostawiając jednak w obrocie monety krakowskie, ustalając kurs 4 złote i 6 groszy za jednego złotego reńskiego<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz|tytuł=Mennictwo XIX i XX w.|data=1989|miejsce=Kraków|wydawca=Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie|s=368}}</ref>. Monety krakowskie były w obiegu do 1857 r., kiedy to w wyniku austriackiej reformy walutowej zostały unieważnione<ref name=":0" />.

Siłę nabywczą krakowskiej złotówki można ocenić na podstawie zachowanego rachunku stolarza z 1845 roku, który tak wycenił swoje usługi<ref name=":3" />:
* stół z szufladą – 18 zł.
* 12 krzeseł – 175 zł.
* biurko z dwoma szufladami – 48 zł
Na początku XXI w. złotówki krakowskie ze względu na niewielką liczbę wybitych egzemplarzy i relatywnie krótki czas pozostawania w obiegu stanowią rzadką pozycję w kolekcji każdego [[numizmatyka]].

== Projekt monet ==
Nie jest znane nazwisko projektanta monet dla Wolnego Miasta Krakowa, ale noszą one wyraźne znamiona podobieństwa do serii monet w walucie złotowej wprowadzonych w 1831 przez rząd powstańczy w Królestwie Polskim (monety te były również przez krótki czas w obiegu na obszarze Wolnego Miasta Krakowa).

Awers złotego krakowskiego i monet zdawkowych jest identyczny; centralnym elementem jest herb Wolnego Miasta Krakowa ozdobiony koroną, nad którą znajduje się półkolisty napis WOLNE MIASTO KRAKOW (a nie ''Kraków'')<ref name="b" />. Również rewers złotego krakowskiego i monet zdawkowych jest identyczny, różni się on jedynie średnicą i nominałem; głównym elementem rewersu jest wieniec złożony z dwóch gałązek dębowych, w którym podany jest nominał oraz data 1835.{{Zobacz kategorię|Monety_Wolnego_Miasta_Krakowa_(1835)}}

== Zobacz też ==

* [[monety okresu zaborów]]
* [[monety polskie]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Borys Paszkiewicz: ''Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego,'' 2012, Warszawa, Warszawskie Centrum Numizmatyczne
* Tadeusz Kałkowski: ''Tysiąc lat monety polskiej'', Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974.
* Czesław Kamiński, Edmund Kopicki: ''Katalog monet polskich 1764–1864'', KAW, Warszawa 1977.
* Chester Krause, Clifford Mishler: ''Standard Catalog of World Coins, 19th Century Edition, 1801–1900'', Iola 1997, {{ISBN|0-87341-427-6}}.

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Historia polskiego mennictwa nowożytnego]]
[[Kategoria:Monety okresu zaborów (1772–1918)]]
[[Kategoria:Wolne Miasto Kraków]]
[[Kategoria:Złoty]]
[[Kategoria:Historyczne jednostki monetarne]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Cytat (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Cytat/styles.css (edytuj)
Szablon:Cytuj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dmbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Grafika rozwinięta (edytuj)
Szablon:Grafika rozwinięta/styles.css (edytuj)
Szablon:ISBN (edytuj)
Szablon:Ikona (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox grafika (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox państwo (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox państwo/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox państwo nie iso (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox państwo nie iso dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane Kraków (edytuj)
Szablon:Państwo dane Wolne Miasto Kraków (edytuj)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Terytorium zależne (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Terytorium zależne/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Waluta infobox (edytuj)
Szablon:Zobacz kategorię (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Moduł:Color contrast (edytuj)
Moduł:Color contrast/colors (edytuj)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:Cytuj/firewall (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:ISBN/wydawcy (edytuj)
Moduł:Ikona (edytuj)
Moduł:Ikona/dane (edytuj)
Moduł:Infoboksy (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Multiple image (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)

Wróć do Złotówka krakowska.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Złotówka_krakowska”