Tekst źródłowy strony Kuchnia węgierska

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

[[Plik:Europe map hungary.png|thumb|240px]]
{{Wikibooks|Książka kucharska/Kuchnia węgierska|Kuchnia węgierska}}
[[Plik:HortobágyiCsárdaFotoThalerTamas.jpg|thumb|240px|Wnętrze węgierskiej czardy ([[Hortobágy (gmina)|Hortobágy]])]]
'''Kuchnia węgierska''' – jedna z [[sztuka kulinarna|kuchni]] [[Europa Środkowa|środkowoeuropejskich]], wyróżniająca się spośród nich nietypowymi cechami. Tradycyjnie bazuje na mięsie, warzywach sezonowych, owocach i świeżym chlebie. Charakterystyczne jest szerokie użycie jako [[Przyprawa|przyprawy]] sproszkowanej czerwonej [[Papryka (kuchnia)|papryki]], współcześnie głównie słodkiej.

Kuchnia węgierska w tradycyjnej formie to potrawy podawane w gospodach (czardach) przy cygańskiej muzyce; stała się ona swoistą turystyczną wizytówką kraju.

== Warunki naturalne ==
Umiarkowanie ciepły, dość suchy [[klimat]] i żyzność gleb [[Kotlina Panońska|Kotliny Panońskiej]] zapewnia Węgrom uprawę [[Zboża|zbóż]] i innych produktów rolnych, ogrodniczych i sadowniczych. Wśród upraw owocowych należy zwrócić uwagę na [[Winorośl właściwa|winną latorośl]], której owoce służą zarówno do bezpośredniej konsumpcji, jak i do produkcji [[Wino|wina]]. Przepływające przez [[Węgry]] rzeki [[Dunaj]] i [[Cisa]] wraz z dopływami oraz jezioro [[Balaton]] dostarczają ryb słodkowodnych; najbardziej swoistą jest balatońska odmiana [[Sandacz pospolity|sandacza]], zwana ''fogas''. Kuchnia węgierska to również potrawy z [[Karp|karpia]] (''ponty''), [[Sum pospolity|suma]] (''harcsa''), [[Szczupak pospolity|szczupaka]] (''csuka'') i ryb [[Jesiotrowate|jesiotrowatych]].

== Podstawowe składniki kulinarne ==
{{Dopracować|sekcja|wymaga ona dalszego rozwinięcia o inne ważne składniki (np. pomidory)|data=2020-09}}
[[Plik:Paprikás Csirke.jpg|thumb|Jedno z charakterystycznych dań: paprykarz z kurczaka z makaronem]]
[[Plik:Palinka.jpg|thumb|160px|Palinka brzoskwiniowa]]
'''Papryka''' (''paprika'') to główna przyprawa kuchni węgierskiej, jej stosowanie jest zależne od regionu. Potrawom nadaje smak, aromat i pikantność; służy również do ich zagęszczania. Do przyrządzania potraw wykorzystuje się 3 rodzaje:
* sproszkowana papryka słodka i ostra
* świeża papryka w strąkach
* suszona papryka ostra, zwana czereśniową, pochodząca z dwóch regionów Węgier: z okolic [[Segedyn]]a nad [[Cisa|Cisą]] i z naddunajskiej [[Kalocsa|Kalocsy]].

'''[[Cebula zwyczajna|Cebula]]''' (''hagyma'') jest drugim ważnym składnikiem wśród przypraw. W kuchni węgierskiej istotny jest sposób jej pokrojenia oraz przysmażenia. Do ryb i delikatnych mięs – drobiu czy [[Cielęcina|cielęciny]] – cebulę uciera się na tarce lub bardzo drobno sieka, a następnie doprowadza na tłuszczu do zeszklenia. Surową cebulę dodaje się jedynie do [[Sałatka|sałatek]] i [[Rumsztyk|rumsztyków]]. 

'''Czosnek''' (''fokhagyma'') Węgrzy dodają do potraw w ząbkach lub zgnieciony. Do przyrządzanych [[Gulasz|gulaszów]] i zup często wkładana jest cała główka czosnku obrana jedynie z wierzchnich łupinek.  

=== Owoce ===
Na Węgrzech spożywa się głównie trzy rodzaje owoców z rodziny dyniowatych: [[Arbuz zwyczajny|arbuz]] (''dinnye'') oraz dwa rodzaje [[Ogórek melon|melona]] (''sárgadinnye''), które służą za letni [[deser]]. [[Brzoskwinia zwyczajna|Brzoskwinie]] (''őszibarack''), na które sezon jest krótki, wykorzystywane są na przetwory stanowiące znaczny odsetek wszystkich produkowanych wyrobów owocowych (głównie dżemy, [[Konfitura|konfitury]], [[powidła]], [[Sok|soki]], nektary i [[Marmolada|marmolady]]). Destyluje się z nich też [[Wódka|wódkę]] brzoskwiniową lub morelową (''barackpálinka''). [[Śliwa|Śliwki]] znane powszechnie jako [[Węgierka Zwykła|węgierki]], należą do tradycyjnych owoców madziarskich, które przetwarza się także na powidła. Tradycyjny rejon ich upraw to okolice [[Satu Mare|Szatmáru]], będącego również zagłębiem jabłkowym.

== Charakterystyczne potrawy kuchni węgierskiej ==
[[Plik:Zupa węgierska 2.jpg|thumb|Zupa gulaszowa]]
[[Plik:Lecsó.JPG|thumb|Leczo z jajkami]]
* [[Zupa gulaszowa|Gulyásleves]] ([[bogracz]]) – zupa gulaszowa (nie mylić z potrawą znaną jako „gulasz węgierski” – ''pörkölt'')
* [[Gulasz|Pörkölt]] – typowy mięsno-warzywny gulasz węgierski 
* [[Halászlé]] (halleves) – zupa rybna; narodowa potrawa; gotowana zwykle w kociołku, podawana z chlebem.
* [[Langosz|Lángos]] – langosz, drożdżowy placek ziemniaczany smażony na oleju; popularna węgierska [[przekąska]]
* Lecsó – [[leczo]], rodzaj tłustego warzywnego [[ragoût]] 
* Tokány – [[tokań (potrawa)|tokań]], rodzaj mięsno-warzywnego ragoût

=== Inne potrawy ===
[[Plik:Hortobagy palacsinta.JPG|thumb|Naleśniki à la Hortobágy]]
[[Plik:Zserbo-Eszterhazy-Dobos.JPG|thumb|Przykłady tortów (m.in. Dobosa i Esterhazy)]]     
* ''borjúpaprikás'' – [[paprykarz]] [[cielęcina|cielęcy]], podawany często z kluskami
* ''[[brassói aprópecsenye]]'' – pieczeń po braszowsku z polędwicy z pieczonymi ziemniakami
* ''[[csülök pékné módra]]'' – golonka na sposób piekarzowej pieczona z dodatkiem ziemniaków, cebuli i czosnku
* ''rántott sajt'' – [[ser]] smażony
* ''gesztenye puree'' – [[purée]] z [[kasztan jadalny|jadalnych kasztanów]] z [[bita śmietana|bitą śmietaną]]
* ''gombapörkölt'' – gulasz grzybowy
* ''[[Jókai-bableves]]'' – zupa fasolowa à la Jókai
* ''[[Naleśniki Hortobágy|hortobágyi palacsinta]]'' – naleśniki z gulaszowym farszem, polewane sosem śmietanowym
* ''[[kolozsvári rakott káposzta]]'' – kapusta po koloszwarsku
* ''tejfölös rácponty'' – karp zapiekany z przyprawami
* ''túrós taska'' – słodka bułeczka nadziewana twarogiem
* ''[[Újházi-tyúkleves]]'' – jarzynowy rosół z kury à la Újházi według przepisu [[Károly Gundel|Gundela]]

== Desery ==
* [[tort Dobosa]] (''dobostorta'') – przygotowywany z ciasta [[Ciasto biszkoptowe|biszkoptowego]], kremu czekoladowego i [[Karmel|karmelu]] (nazwa od jego twórcy, węgierskiego kuchmistrza [[József C. Dobos|Józsefa Dobosa]])
* [[tort à la Esterhazy]] (''Esterházy-torta'') – tort kremowy z koniakiem, wanilią i polewą czekoladową (nazwa od budapeszteńskich cukierników dla upamiętnienia cesarskiego dyplomaty, księcia Esterházyego) 
* strudel (''rétes, rétestészta'') – rodzaj nadziewanego ciasta w kształcie zwiniętego z kilku warstw rulonika ([[Rolada (deser)|rolada]]), wypełnionego farszem owocowym, serowym, orzechowym albo makowym
* [[Naleśniki Gundel|naleśniki à la Gundel]] (''Gundel palacsinta'') – nadziewane orzechami włoskimi i polane sosem czekoladowym
* pogacze (''pogácsa'') – słone [[Ciastko|ciastka]] w kształcie bułeczek z rozmaitym nadzieniem
* ''presszókávé'' – [[kawa]] z ekspresu w małych filiżankach, zazwyczaj przygotowywana na sposób włoski
[[Plik:Unicum-zwack.jpg|thumb|150px|Ziołowy likier Unicum]]

== Napoje alkoholowe ==
* [[tokaj (wino)|tokaj]] – białe wina wytwarzane w północno-wschodnich w rejonie winiarskim o nazwie [[Tokaj (miasto)|Tokaj]]; najbardziej znane są odmiany słodkie (deserowe), uzyskiwane częściowo z winogron dotkniętych pleśnią i zawierające dużą ilość cukru
* [[pálinka]] – owocowe destylaty, czyli palinki, wytwarzane ze śliwek (''szilva pálinka'' – jak polska śliwowica), czereśni (''cseresznye pálinka''), gruszek (''körte pálinka'') oraz brzoskwiń (''barack pálinka'')
* Törley – węgierski „szampan” (''pezsgő'' – [[wino musujące]]) 
* [[Unicum (likier)|Unicum]], [[Hubertus (likier)|Hubertus]] – markowe likiery ziołowe

== Wpływy kuchni węgierskiej ==
Wyraźna specyfika i atrakcyjność potraw kuchni węgierskiej sprawia, że ich odmiany i naśladownictwa spopularyzowały się w wielu [[kuchnie europejskie|kuchniach europejskich]], a nawet w kuchniach świata. Liczne potrawy z dodatkiem papryki nazywane są ''po węgiersku'' ([[Język francuski|fr.]] ''à la hongroise''), chociaż w rzeczywistości nie wywodzą się z Węgier. Inne, czego typowymi przykładami są gulasz i leczo – nie mają wiele wspólnego ze swymi pierwowzorami.

Silniejszy i bardziej wyrazisty wpływ wywarła kuchnia węgierska na [[Sztuka kulinarna|kuchnie]] dawnych krajów [[Austro-Węgry|monarchii austro-węgierskiej]], zwłaszcza ościennych i zamieszkiwanych przez mniejszość węgierską: [[Kuchnia słowacka|Słowacji]], [[Kuchnia austriacka|Austrii]] czy [[kuchnia rumuńska|Rumunii]]. Wpływ ten sięga aż do [[Włochy|włoskiego]] [[Trydent-Górna Adyga|Trydentu-Górnej Adygi]], wskutek historycznych związków tego regionu z [[Austria|Austrią]].

== Bibliografia ==
* Danuta Łebkowska, Marek Łebkowski: ''Kuchnia węgierska''. Warszawa: Tenten, 1992
* Witold Wieromiej: ''Kuchnia węgierska''. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze, 1990
* [[Robert Makłowicz]]: ''Smak Węgier''. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006

== Literatura ==
* [[Károly Gundel]]: ''Kleines ungarisches Kochbuch'', Budapest 1997 [wyd.21]
* Olga Siklós, Pál Magyar: ''Ungarische Küche für jedermann'', Budapest 1974
* Zoltan Halász: ''Das kleine ungarische Paprikabuch'', Budapest 1987
* ''Hungary'' [hasło w:] ''Larousse Gastronomique'', New York 1988
* Vilmos Romváry: ''Rośliny przyprawowe i przyprawy w węgierskiej kuchni'', Warszawa 1987
* Klara Molnar, Tadeusz Olszański: ''Na węgierskim stole: pysznie i domowo'', Wyd. Studio Emka, 2003
* [[Tadeusz Olszański (dziennikarz)|Tadeusz Olszański]]: ''Nobel dla papryki'', Wyd. Studio Emka, 2011

== Linki zewnętrzne ==
* [http://budapeszt.infinity.waw.pl/ Zbiór informacji o Węgrzech, w tym: "Węgry od kuchni" i "Węgierskie wina"]

{{Kuchnie europejskie}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Kuchnia węgierska| ]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Dopracować (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Ikona (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kuchnie europejskie (edytuj)
Szablon:Mbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Mbox/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Pierwszy niepusty (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Projekt siostrzany (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Wikibooks (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Dopracować (edytuj)
Moduł:Dopracować/resources (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Ikona (edytuj)
Moduł:Ikona/dane (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)

Wróć do Kuchnia węgierska.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuchnia_węgierska”