Tekst źródłowy strony Europa Środkowa

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{dopracować|więcej przypisów=2014-01|zweryfikować|definicja, kryteria więcej w dyskusji}}
[[Plik:CentralEurope.png|mały|Europa Środkowa według P. Jonesa: Państwa Środkowoeuropejskie zaznaczone kolorem ciemnozielonym; Regiony Środkowoeuropejskie (powiązane kulturowo przez historyczną przynależność do [[Monarchia Habsburgów|Monarchii Habsburgów]], [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]] lub [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]]) kolorem jasnozielonym. Granice pokrywają się z niemieckim imperialnym planem [[Mitteleuropa]].]]
[[Plik:Visegrad group countries.png|thumb|Europa Środkowa według „The Economist” i Ronalda Tiersky’ego odpowiada Grupie Wyszehradzkiej<ref name=Economist>{{cytuj stronę |tytuł=Central Europe – The future of the Visegrad group|url=http://www.economist.com/displayStory.cfm?Story_ID=E1_PRSTNSV |opublikowany=[[The Economist]]|data=2005-04-14|data dostępu=2011-01-15 | język = en}}</ref><ref name=autonazwa2>Tiersky, s. 472.</ref>]]
[[Plik:Central Europe (Lonnie R. Johnson).PNG|thumb|Europa Środkowa według Banku Światowego, OECD oraz prac Lonniego R. Johnsona<ref name=autonazwa1>Johnson, s. 11-12.</ref>]]
'''Europa Środkowa''' – region geograficzny położony pomiędzy różnie definiowanymi [[Europa Zachodnia|Europą Zachodnią]] i [[Europa Wschodnia|Europą Wschodnią]]. [[Europa Północna]], [[Europa Południowa|Południowa]] i [[Półwysep Bałkański|Południowo-Wschodnia]] również wpływają na zakres tego pojęcia, w zależności od ujęcia ich granic.

== Definicja ==
Część publikacji naukowych traktuje Europę Środkową jako synonim [[Grupa Wyszehradzka|Grupy Wyszehradzkiej]]. Według Ronalda Tiersky’ego i [[The Economist]] Europa Środkowa w najbardziej ścisłym znaczeniu to właśnie kraje konstytuujące tę grupę<ref name=autonazwa2 />:
* {{Państwo|CZE}}
* {{Państwo|POL}}
* {{Państwo|SVK}}
* {{Państwo|HUN}}.

[[Bank Światowy]] i [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|OECD]] do Europy Środkowej także zaliczają kraje tworzące Grupę Wyszehradzką, dodając do nich [[Słowenia|Słowenię]] ze względu na podobieństwa etniczno-kulturowe i gospodarcze. Lonnie R. Johnson w swoich publikacjach na ten temat pisze, że dwa najbardziej na wschód wysunięte kraje Europy Zachodniej, czyli [[Niemcy]] i [[Austria]], nie są krajami stricte środkowoeuropejskimi, a określanie ich w ten sposób prowadzi do rozmycia istoty pojęcia Europa Środkowa<ref name=autonazwa1 />.
* {{Państwo|CZE}}
* {{Państwo|POL}}
* {{Państwo|SVK}}
* {{Państwo|SVN}}
* {{Państwo|HUN}}.

Na konferencji [[Międzynarodowa Unia Geograficzna|Międzynarodowej Unii Geograficznej]] w [[Praga|Pradze]] (1994) do państw środkowoeuropejskich zaliczone zostały kraje Grupy Wyszehradzkiej i część krajów alpejskich:
* {{Państwo|AUT}}
* {{Państwo|CZE}}
* {{Państwo|LIE}}
* {{Państwo|DEU}}
* {{Państwo|POL}}
* {{Państwo|SVK}}
* {{Państwo|SVN}}
* {{Państwo|CHE}}
* {{Państwo|HUN}}.

Nieco inaczej określono obszar regionu w unijnym programie Europa Środkowa. Program ten obejmuje następujące kraje<ref>[http://web.archive.org/web/20100405030618/http://www.central2013.eu/home/ central2013.eu – Home<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>:
* {{flaga|AUT}} [[Austria|Austrię]]
* {{Państwo|CZE}}
* {{flaga|GER}} wschodnią i południową część [[Niemcy|Niemiec]]
* {{flaga|POL}} [[Polska|Polskę]]
* {{flaga|SVK}} [[Słowacja|Słowację]]
* {{flaga|SVN}} [[Słowenia|Słowenię]]
* {{flaga|UKR}} zachodnią część [[Ukraina|Ukrainy]] ([[Wołyń]], region [[Lwów|Lwowa]] i [[Iwano-Frankiwsk|Stanisławowa]], [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowinę]] i [[Zakarpacie|Ruś Zakarpacką]])
* {{Państwo|HUN}}
* {{flaga|ITA}} północną część [[Włochy|Włoch]].

W porównaniu z definicją Międzynarodowej Unii Geograficznej z unijnego programu wyłączona jest północno-zachodnia część Niemiec, Szwajcaria i Liechtenstein, natomiast włączono rejony Ukrainy i Włoch, w znacznej części historycznie powiązane z [[Habsburgowie|monarchią habsburską]].
[[Plik:Languages and dialects of central and eastern Europe.png|mały|Języki Europy środkowej]]
Region objęty unijnym programem Europa Środkowa zajmuje powierzchnię ponad 1 mln km² z liczbą ludności wynoszącą około 148 mln<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.central2013.eu/about-central/regions | tytuł = central2013.eu – Regions<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = central2013.eu | archiwum = https://web.archive.org/web/20100403224316/http://www.central2013.eu/about-central/regions | zarchiwizowano = 2010-04-03}}.</ref>. Jest to obszar wspólnej historii i kultury, które odróżniają go od sąsiednich regionów. Na wschód i południowy wschód od Europy Środkowej położone są terytoria opanowane przez długi okres przez [[Imperium Osmańskie|imperium osmańskie]] lub [[Imperium Rosyjskie|rosyjskie]], z silnym wpływem kultury helleńskiej (np. mająca swe źródła w alfabecie greckim [[cyrylica]]). Są to obszary, na których dominuje [[prawosławie]], [[kościół unicki]] oraz [[islam]], natomiast Europa Środkowa pozostaje regionem zdominowanym przez [[katolicyzm]]. Starożytne [[Cesarstwo Rzymskie|cesarstwo rzymskie]] nie sięgało do tej części kontynentu i dopiero od [[X wiek]]u Europa Środkowa znalazła się w zasięgu [[Cywilizacja zachodnia|cywilizacji zachodniej]].

== Koncepcja ''Mitteleuropy'' ==
{{Osobny artykuł|Mitteleuropa}}
W XIX wieku postulowano utworzenie zdominowanej przez Niemcy federacji krajów środkowoeuropejskich, mającej stanowić kontynuację [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]]. Uznawano, że narody sąsiadujące z Niemcami skorzystałyby na realizacji tego projektu. Ideę tę propagowali m.in. [[Konstantin Frantz]] oraz [[Friedrich Naumann]], który używał wobec tego hipotetycznego bytu określenia ''Mitteleuropa'' ([[język niemiecki|niem.]] Europa Środkowa)<ref name="pin">{{Cytuj pismo | autor = Leszek Żyliński | tytuł = Mitteleuropa i Międzymorze | czasopismo = POLITYKA – Pomocnik Historyczny | wolumin = Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa | strony = 58-63 | issn = 2391-7717 | data = 2018}}</ref>.

== Europa Środkowa pod względem kulturowym ==
[[Plik:Central Europe 1902.PNG|thumb|200px|Europa Środkowa w 1902 roku]]
[[Plik:Central Europe (Geographie universelle, 1927).svg|thumb|200px|Europa Środkowa w 1927 roku]]
Grupa ekspertów [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] w 2006 roku zaproponowała następujące kulturowe kryteria wyróżnienia regionu „Europa Środkowa”<ref>{{cytuj stronę | url=http://web.archive.org/web/20140113110121/http://www.docstoc.com/docs/53115069/A-Subdivision-of-Europe-into-Larger-Regions-by-Cultural | tytuł=A Subdivision of Europe into Larger Regions by Cultural Criteria | opublikowany = United Nations Group of Experts on Geographical Names | data dostępu=2011-01-15 | język = en}}</ref>:
* synchroniczna lub diachroniczna obecność [[katolicyzm]]u i [[protestantyzm]]u, podczas gdy [[prawosławie]] i [[islam]] odgrywają jedynie marginalną rolę;
* zasięg regionu wyznacza kultura niemiecka i żydowska, współwystępująca z warstwami kulturowymi słowiańskimi, węgierskimi i romańskimi (występującymi również poza Europą Środkową);
* stosunkowo wczesny rozwój miast i mieszczaństwa w porównaniu z Europą Wschodnią i Europą Południowo-Wschodnią;
* wczesne pojawienie się niezależnej ludności wiejskiej;
* tradycje lokalnej i regionalnej samorządności;
* kulturowe i etniczne zróżnicowanie;
* polityczna i gospodarcza orientacja na kontynent (nie na obszary zamorskie);
* uprzemysłowienie późniejsze niż w Europie Zachodniej, ale znacznie wcześniejsze niż w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej.

Pod innym kątem, choć odwołując się do niektórych z tych kryteriów, patrzył na Europę Środkową [[Csaba Kiss]]: ''Gdzież jest więc ten obszar? Według jednej z możliwych definicji jest nim ta strefa naszego kontynentu, w której w podobny sposób odbywało się powstawanie narodów, ów ważny składnik procesu modernizacji. Na początku tego procesu nie było niepodległej państwowości [...] Obszar ten był zamieszkany przez ludność o skomplikowanej strukturze narodowościowej, gdzie zazwyczaj współistniały różne wyznania religijne i, co za tym idzie, różniące się od siebie tradycje cywilizacyjne. Gdzie idea nowoczesnego narodu zawitała z zewnątrz, była niejako towarem importowanym z Zachodu. Mówiąc krótko: na wschód od niemieckiego i na zachód od rosyjskiego obszaru językowego. Zalicza się do niego nie tylko dawna Monarchia Austro-Węgierska, ale zarówno pozostające poza nią tereny polskie, jak i Bałkany''<ref>Csaba G. Kiss: ''Jak widzimy siebie nawzajem. Obrazy narodów, uprzedzenia w Europie Środkowej.'' Herito, 1/2010, s. 6.</ref>. [[Milan Kundera]] napisał w 1983 roku esej „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej”, w którym stwierdził: ''Europa środkowa nie jest państwem, lecz kulturą, losem''; owym wspólnym losem było przymusowe wcielenie do [[blok wschodni|bloku wschodniego]]. Z kolei w 2000 [[Jurij Andruchowycz]] scharakteryzował przeznaczenie Europy Środkowej jako ''bycie pomiędzy [[Rosjanie|Rosjanami]] a [[Niemcy (naród)|Niemcami]]''<ref name="pin" />.

Kultura środkowoeuropejska wykracza poza dzisiejsze granice krajów uznawanych za przynależące do Europy Środkowej i obejmuje obszary historycznie należące do [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]], [[Królestwo Węgier|Królestwa Węgier]], [[Habsburgowie|monarchii habsburskiej]] czy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]]. Należą do nich następujące regiony:
* [[Białoruś]] (zachodnie krańce)
* [[Bośnia i Hercegowina]] (część północna koło [[Wojwodina|Wojwodiny]])
* [[Chorwacja]] (często wyłącza się [[Dalmacja|Dalmację]])
* [[Rumunia]] ([[Siedmiogród|Transylwania]], [[Banat (kraina)|Banat]], [[Bukowina (kraina historyczna)|Bukowina]])
* [[Serbia]] ([[Wojwodina]], [[Belgrad]])
* [[Ukraina]] ([[Zakarpacie]], [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicja]], [[Wołyń]], [[Podole]])

Wielu środkowoeuropejskich intelektualistów niechętnie odnosi się do pojęcia „Europa Środkowa” jako podważającego przynależność ich krajów do Europy jako takiej oraz do cywilizacji zachodniej; przykładowo – jak podaje [[Timothy Garton Ash]] – [[Adam Michnik]] w żadnej swojej publikacji nie użył tego sformułowania i ''pod tym względem jest w swym kraju dość typowy''<ref name="pin" />.

== Największe miasta Europy Środkowej ==
{| class="wikitable"
|+
!Nr.
!Miasto
!Liczba ludności
!Gęstość zaludnienia (os./km)
!Państwo
|-
|1.
|[[Berlin]]
|3 821 881
|4285
|[[Niemcy]]
|-
|2.
|[[Wiedeń]]
|1 911 191
|4607
|[[Austria]]
|-
|3.
|[[Warszawa]]
|1 863 056
|3602
|[[Polska]]
|-
|4.
|[[Hamburg]]
|1 852 478
|2452
|[[Niemcy]]
|-
|5.
|[[Budapeszt]]
|1 723 836
|3347
|[[Węgry]]
|-
|6.
|[[Monachium]]
|1 407 708
|4686
|[[Niemcy]]
|-
|7.
|[[Praga]]
|1 275 406
|2600
|[[Czechy]]
|-
|8.
|[[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]] 
|1 073 096
|2528
|[[Niemcy]]
|-
|9.
|[[Kraków]]
|802 800
|2456
|[[Polska]]
|-
|10.
|[[Frankfurt nad Menem]]
|764 104
|3100
|[[Niemcy]]
|-
|11.
|[[Wrocław]]
|674 312
|2303
|[[Polska]]
|-
|12.
|[[Łódź]]
|664 860
|2267
|[[Polska]]
|-
|13.
|[[Stuttgart]]
|630 305
|3000
|[[Niemcy]]
|-
|14.
|[[Düsseldorf]]
|619 477
|2800
|[[Niemcy]]
|-
|15.
|[[Lipsk]]
|615 081
|2000
|[[Niemcy]]
|}

== Zobacz też ==
{{Wikisłownik|Europa Środkowa}}
{{Commonscat|Middle Europe}}
* [[Europa]]
* [[Europa Zachodnia]]
* [[Europa Środkowo-Wschodnia]]
* [[Europa Wschodnia]]
* [[Europa Południowa]]
* [[Europa Północna]]
* [[Środek Europy]]
* [[czas środkowoeuropejski]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* J. Andruchovič, A. Stasiuk: ''Moja Europa: dwa eseje o Europie zwanej Środkową'', Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2000
* T.G. Ash: ''Does Central Europe Exist?'', The New York Review of Books, October 9, 1986 [http://www.visegradgroup.eu/main.php?folderID=923&articleID=4056&ctag=articlelist&iid=1]
* T.G. Ash: ''The Puzzle of Central Europe'', The New York Review of Books, March 18, 1999 [http://www.visegradgroup.eu/main.php?folderID=923&articleID=4057&ctag=articlelist&iid=1]
* E. Brix: ''Z powrotem w Europie Środkowej. Eseje i szkice'', Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012
* O. Halecki: ''Historia Europy – jej granice i podziały'', Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2002
* C. Kiss: ''Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice'', Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2009
* M. Kundera: ''Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej'', „New York Review of Books” 26.04.1984, wersja polska: „Zeszyty Literackie”, nr 5, 1984 [https://archive.is/20070816044009/http://www.milankundera.webpark.pl/wariacje/zachod_porwany.htm (online)]
* C. Miłosz: ''Rodzinna Europa'', Wydawnictwo Literackie, różne wydania
* S. Škrabec: ''Geografia wyobrażona. Koncepcja Europy Środkowej w XX wieku'', Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2013
* {{cytuj książkę|nazwisko=Tiersky|imię=Ronald|tytuł=Europe today|wydawca=Rowman & Littlefield|rok=2004|isbn=9780742528055|język=en}}

{{Regiony Ziemi}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Europa Środkowa| ]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Commonscat (tekst źród��owy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj pismo (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Cytuj pismo/tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Cytuj stronę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dmbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dopracować (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Flaga (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Flaga/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:ISSN (edytuj)
Szablon:Ikona (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (edytuj)
Szablon:Lang (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Mbox (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Mbox/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Osobny artykuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Państwo (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane AUT (edytuj)
Szablon:Państwo dane Austria (edytuj)
Szablon:Państwo dane CHE (edytuj)
Szablon:Państwo dane CZE (edytuj)
Szablon:Państwo dane Czechy (edytuj)
Szablon:Państwo dane DEU (edytuj)
Szablon:Państwo dane GER (edytuj)
Szablon:Państwo dane HUN (edytuj)
Szablon:Państwo dane ITA (edytuj)
Szablon:Państwo dane LIE (edytuj)
Szablon:Państwo dane Liechtenstein (edytuj)
Szablon:Państwo dane Niemcy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane POL (edytuj)
Szablon:Państwo dane Polska (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane SVK (edytuj)
Szablon:Państwo dane SVN (edytuj)
Szablon:Państwo dane Szwajcaria (edytuj)
Szablon:Państwo dane Słowacja (edytuj)
Szablon:Państwo dane Słowenia (edytuj)
Szablon:Państwo dane UKR (edytuj)
Szablon:Państwo dane Ukraina (edytuj)
Szablon:Państwo dane Węgry (edytuj)
Szablon:Państwo dane Włochy (edytuj)
Szablon:Pierwszy niepusty (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Projekt siostrzany (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Regiony Ziemi (edytuj)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Uwagi (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Wikisłownik (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Dopracować (edytuj)
Moduł:Dopracować/resources (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:ISBN/wydawcy (edytuj)
Moduł:Ikona (edytuj)
Moduł:Ikona/dane (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)

Wróć do Europa Środkowa.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Europa_Środkowa”