Tekst źródłowy strony Cetruminantia

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{Zwierzę infobox
 |nazwa łacińska         = Cetruminantia
 |TSN                    = 
 |zoolog                 = [[Peter J. Waddell|Waddell]], [[Norihiro Okada|Okada]], [[Masami Hasegawa|Hasegawa]], 1999{{r|Whippomorpha&Cetruminantia}}
 |okres istnienia        = 
 |grafika                = Elch 2 db.jpg
 |opis grafiki           = [[Łoś]] w [[Algonquin Provincial Park]] (Ontario, Kanada)
 |typ                    = [[strunowce]]
 |podtyp                 = [[kręgowce]]
 |gromada                = [[ssaki]]
 |podgromada             = [[żyworodne]]
 |infragromada           = [[łożyskowce]]
 |nadrząd                = [[Laurasiatheria]]
 |rząd                   = [[parzystokopytne]]
 |podrząd                = [[przeżuwacze]]
{{Wstaw takson|Cetruminantia}}
 |synonimy               = 
 |wikispecies            = 
 |commons                = 
}}
'''Cetruminantia''' – [[klad]] [[Łożyskowce|ssaków łożyskowych]], który został utworzony w wyniku najnowszych badań genetycznych i molekularnych gromady ssaków. Cetruminantia obejmuje [[przeżuwacze]] (Ruminantia) oraz [[Whippomorpha]]{{r|Spaulding|Whippomorpha&Cetruminantia}}. Nazwa taksonu jest wynikiem zlatynizowanego połączenia „[[Walenie|Cetacea]]” (nazwa naukowa rzędu waleni) oraz „ruminate” ([[język angielski|ang.]]) ''przeżuwać''{{r|Whippomorpha&Cetruminantia}}.

== Tradycyjna systematyka ==
Tradycyjna systematyka ssaków, na której opiera się również Polskie Nazewnictwo Ssaków Świata, wyróżnia w grupie kopytnych{{r|Montgelard&97}} jako odrębny rząd [[walenie]], który dzieli na podrzędy [[fiszbinowce|fiszbinowców]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=186}} i [[zębowce|zębowców]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=187}}. Jako trzeci podrząd wymieniane są [[prawalenie]], wymarłe formy nie tworzące [[klad]]u{{r|Hong-Yan&Xi-Jun}}. Do fiszbinowców zaliczano rodziny [[walowate|walowatych]], [[płetwalowate|płetwalowatych]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=186}}, [[Pływaczowate (zwierzęta)|pływaczowatych]] i [[walenikowate|walenikowatych]], do zębowców natomiast [[delfinowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=187}}, [[narwalowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=189}}, [[morświnowate]], [[kogiowate]], [[kaszalotowate]], [[suzowate]], [[iniowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=190}} i [[zyfiowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=191}}. Prawalenie obejmują [[Pakicetidae]], [[Ambulocetidae]], [[Remingtonocetidae]], [[Protocetidae]] i [[bazylozaury]]{{r|Hong-Yan&Xi-Jun}}, niekiedy także [[Kekenodontidae]]{{r|Hernández-Cisneros&Cheng-Hsiu}}.

Odrębny od waleni rząd stanowią wedle tego ujęcia [[parzystokopytne]]. Również dzieli się je na podrzędy. Pierwszy z nich to [[świniokształtne]], do których zaliczają się [[świniowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=167}}, [[pekariowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=168}} i [[hipopotamowate]]. Następny podrząd [[wielbłądokształtne|wielbłądokształtnych]] tworzy rodzina [[wielbłądowate|wielbłądowatych]]. Trzeci podrząd to [[przeżuwacze]]. Zaliczają się do nich [[kanczylowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=169}}, [[piżmowcowate]], [[jeleniowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=171}}, [[widłorogowate]], [[żyrafowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=176}}, [[wołowate]]{{odn|Cichocki|Ważna|Cichocki|Rajska-Jurgiel|2015|s=177}}, ponadto zaś rodziny wymarłe.

== Rewolucja ==
Sytuację zmieniły badań dotyczące waleni. Nie ulegało wątpliwości, że należą one do ssaków, pochodzić więc musiały od jakichś ssaków żyjących na lądzie{{r|Thewissen&02}}, które wtórnie wróciły do środowiska morskiego{{odn|Futuyma|2008|s=25}} i wykształciły cechy typowe dla zwierząt wodnych. Zjawisko takie nazywa się [[konwergencja (biologia)|konwergencją]]{{odn|Futuyma|2008|s=50}} i utrudnia rozwikłanie rzeczywistych pokrewieństw – walenie trzeba bowiem klasyfikować ze zwierzętami rzeczywiście z nimi spokrewnionymi, a nie z tymi, do których wtórnie się upodobniły. Rzeczywiste pokrewieństwo oddawać powinno drzewo filogenetyczne posiadające najmniej założeń{{odn|Futuyma|2008|s=25}}. Powstały różne hipotezy szukające lądowych przodków waleni w różnorakich grupach lądowych ssaków{{r|Thewissen&02}}. Już sam [[Charles Darwin]] zdążył wziąć udział w tej dyskusji, proponując za przodków waleni ssaki podobne do [[niedźwiedziowate|niedźwiedzi]]{{r|Thewissen&Bajpai01}}. Inny pogląd proponował [[Mesonychia]]{{r|Thewissen&02}}, ssaków żyjących w [[paleocen]]ie i [[eocen]]ie, zaliczanych niekiedy do [[prakopytne|prakopytnych]]{{r|Szalay&Gould}}. Pojawiały się jednak dane paleontologiczne, morfologiczne, embriologiczne i molekularne wskazujące na podobieństwo waleni i parzystokopytnych{{r|Graur&Higgins94}}. Postulowano, że walenie i parzystokopytne są [[grupa siostrzana|grupami siostrzanymi]], a nawet że walenie mogą pochodzić od jakichś parzystokopytnych{{r|Thewissen&02}}. Poglądy takie potwierdziły badania genetyczne. W 1994 Graur i Higgins opublikowali wyniki badań [[genetyka|genetycznych]] – przebadali 5 sekwencji [[Mitochondrialny DNA|mtDNA]] i 11 sekwencji DNA jądrowego, [[kod genetyczny|kodującego]] [[białka]] kilku gatunków waleni ([[płetwal zwyczajny]], [[płetwal karłowaty]], [[płetwal czerniakowy]], [[pływacz szary]], [[morświn zwyczajny]], [[kaszalot spermacetowy]], [[butlonos zwyczajny]]), porównując je z sekwencjami innych ssaków. Odkryto, że sekwencje waleni i [[bydło domowe|bydła domowego]] były sobie wzajemnie bliższe, niż któregokolwiek z nich i [[świnia domowa|świni domowej]]{{r|Graur&Higgins94}}. Do podobnych wniosków odnośnie do lokowania się waleni w obrębie parzystokopytnych doszła praca Irwina i Árnasona wydana w tym samym roku, bazująca na [[cytochrom b|cytochromie b]], która wskazała na hipopotamowate jako najbliższych krewnych waleni{{r|Irwin&Árnason94}}, oraz 2 lata późniejsza publikacja Gatesy'ego i współpracowników, którzy przebadali z kolei [[kazeina|kazeinę]], jedno z białek [[mleko|mleka]]{{r|Gatesy&96}}. Kolejne badania potwierdzały bliskie pokrewieństwo waleni i hipopotamów, na przykład badania [[Mitochondrialny DNA|mtDNA]] kaszalota opisane przez zespół Arnasona{{r|Arnason&00}}.

[[Plik:Mother and baby sperm whale.jpg|thumb|Badania DNA [[kaszalot spermacetowy|kaszalotów]] przyczyniły się do rozwikłania pokrewieństw pomiędzy różnymi grupami ssaków]]
Cytowane badania wskazywały na bliskie pokrewieństwo waleni i hipopotamowatych, tworzących grupy siostrzane. Natomiast parzystokopytne w tradycyjnym rozumieniu, nie obejmujące waleni, byłyby wobec tego [[takson parafiletyczny|taksonem parafiletycznym]]{{r|Gatesy&96}}, podobnie świniokształtne rozumiane jako pekariowate, świniowate i hipopotamowate. Świniokształtne bez hipopotamowatych były raczej grupą siostrzaną [[wielbłądokształtne|wielbłądokształtnych]]. Przeżuwacze zaś tworzyły klad z hipopotamowatymi i waleniami. Fragment [[kladogram|kladogramu]] z pracy Arnasona ''et al.'' przedstawia się następująco{{r|Arnason&00}}:

{{Klad
 | 1.1 = [[kot domowy]], [[szarytka morska]]
 | 1.2 = [[nosorożec biały]], [[koń]]
 | 2.1 = [[świnia domowa]], [[alpaka (zwierzę)|alpaka]]
 | 2.2.1 = [[bydło domowe]], [[owca domowa]]
 | 2.2.2.1 = [[hipopotam nilowy]]
 | 2.2.2.2 = [[kaszalot spermacetowy]], [[płetwal błękitny]]
}}

Nowo odkryte pokrewieństwa zaczęto odzwierciedlać w nazewnictwie. W 1999 ukazała się praca Waddela, Okady i Hasegawy, w której wprowadzili oni nowe nazwy{{r|Whippomorpha&Cetruminantia}}. Prezentuje je następujący kladogram (obrazuje on inny niż poprzednio opisany pogląd na pokrewieństwo wielbłądokształtnych i świniokształtnych w nowym rozumieniu):

{{Klad
 | 1 = [[Wielbłądokształtne|Tylopoda]]
 | 2 = [[Artiofabula]]
 | 2.style = background-Color:yellow
 | 2.1 = [[Świniowate|Suidae]]
 | 2.2 = '''Cetruminantia'''
 | 2.2.style = background-Color:palegreen
 | 2.2.1 = [[Przeżuwacze|Ruminantia]]
 | 2.2.2 = [[Whippomorpha]]
 | 2.2.2.1 = [[Walenie|Cetacea]]
 | 2.2.2.2 = [[Hipopotamowate|Hippopotamidae]]
}}

Widać na nim klad tworzony przez walenie i hipopotamowate. Klad ten, o definicji Cetacea + Hippopotamidae, Waddel i współpracownicy określili nazwą [[Whippomorpha]]. Klad powstały z połączenia tychże Whippomorpha i przeżuwaczy (Ruminantia) nazwali Cetruminantia (zaznaczono go na powyższym kladogramie barwą zieloną). Nazwa stanowi [[konkatenacja|konkatenację]] Cetacea i Ruminantia. Klad tworzony przez rzeczone Cetruminantia i [[świniowate]] ochrzczono z kolei mianem [[Artiofabula]] (zaznaczono na żółto). Wszystkie 3 zdefiniowane w ten sposób nowe klady stanowią [[grupa koronna|grupy koronne]]{{r|Whippomorpha&Cetruminantia}}.

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="Arnason&00">{{Cytuj pismo | autor = Ulfur Arnason, Anette Gullberg, Solveig Gretarsdottir, Bjo¨rn Ursing, Axel Janke | tytuł = The Mitochondrial Genome of the Sperm Whale and a New Molecular Reference for Estimating Eutherian Divergence Dates | czasopismo = Journal of Molecular Evolution | odpowiedzialność = researchgate | wolumin = 50 | strony = 569–578 | język = en | data = 2000 | doi = 10.1007/s002390010060}}</ref>
<ref name="Gatesy&96">{{Cytuj pismo | autor = John Gatesy, Cheryl Hayashi, Mathew A. Cronin & Peter Arctander | tytuł = Evidence from milk casein genes that cetaceans are close relatives of hippopotamid artiodactyls | czasopismo = Molecular Biology and Evolution | wolumin = 13 | strony = 954-63 | język = en | data = 1996 }}</ref>
<ref name="Graur&Higgins94">{{Cytuj pismo | autor = Dan Graur & Desmond G. Higgins | tytuł = Molecular evidence for the inclusion of cetaceans within the order Artiodactyla. | czasopismo = Molecular Biology and Evolution | wolumin = 11 | strony = 357-64 | język = en | data = 1994 | url = https://pdfs.semanticscholar.org/96a9/1f37c3009157cf6f3eb61085a7f4ec8d4790.pdf}}</ref>
<ref name="Hernández-Cisneros&Cheng-Hsiu">{{Cytuj pismo | autor = Atzcalli Ehécatl Hernández-Cisnerosa & Cheng-Hsiu Tsaib | tytuł = A possible enigmatic kekenodontid (Cetacea, Kekenodontidae) from the Oligocene of Mexico | czasopismo = Paleontologia Mexicana | wolumin = 5 (2) | strony = 147-155 | język = en | data = 2016 | url = https://www.researchgate.net/profile/Cheng-Hsiu_Tsai/publication/311913679_A_possible_enigmatic_kekenodontid_Cetacea_Kekenodontidae_from_the_Oligocene_of_Mexico/links/5862524f08ae329d6201a234.pdf}}</ref>
<ref name="Hong-Yan&Xi-Jun">{{otwarty dostęp}} {{cytuj pismo| nazwisko=Hong-Yan| imię=Gao| nazwisko2=Xi-Jun| imię2=Ni| tytuł=Diverse stem cetaceans and their phylogenetic relationships with mesonychids and artiodactyls| url=http://web.archive.org/web/20160215045814/http://www.ivpp.cas.cn/cbw/gjzdwxb/xbwzxz/201504/P020150420393427001650.pdf| czasopismo=Vertebrata PalAsiatica | rok=2015| wolumin=53| wydanie=2| strony=153-176|język=en}}</ref>
<ref name="Irwin&Árnason94">{{Cytuj pismo | autor = David M. Irwin, Úlfur Árnason | tytuł = Cytochrome b gene of marine mammals: Phylogeny and evolution | czasopismo = Journal of Mammalian Evolution | odpowiedzialność = Springer Link | wolumin = 2 | strony = 37–55 | język = en | data = 1994 | url = https://link.springer.com/article/10.1007%2FBF01464349?LI=true}}</ref>
<ref name="Montgelard&97">{{Cytuj pismo | autor = Claudine Montgelard, FranCois M. Catzejfis & Emmanuel Douzery | tytuł = Phylogenetic relationships of artiodactyls and cetaceans as deduced from the comparison of cytochrome b and 12S rRNA mitochondrial sequences | czasopismo = Molecular Biology and Evolution | wolumin = 14 | strony = 550-9 | język = en | data = 1997}}</ref>
<ref name="Spaulding">{{Cytuj pismo | autor = Michelle Spaulding, Maureen A. O'Leary, John Gatesy | tytuł = Relationships of Cetacea (Artiodactyla) Among Mammals: Increased Taxon Sampling Alters Interpretations of Key Fossils and Character Evolution | czasopismo = PLoS One | wydanie = 9 | wolumin = 4 | język = en | data = 2009 | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2740860/pdf/pone.0007062.pdf | doi = 10.1371/journal.pone.0007062}}</ref>
<ref name=Szalay&Gould>{{Cytuj pismo |nazwisko=Szalay |imię=Frederick S. |nazwisko2=Gould |imię2=Stephen Jay |rok=1966 |tytuł=Asiatic Mesonychidae (Mammalia, Condylarthra) |czasopismo=Bulletin of the American Museum of Natural History |wolumin=132 |wydanie= |strony=127–174 |doi= |url=http://hdl.handle.net/2246/1112 |język=en}}</ref>
<ref name=Thewissen&Bajpai01>{{otwarty dostęp}} {{cytuj pismo| nazwisko=Thewissen|imię=J.G.M.| nazwisko2=Bajpai| imię2=Sunhil| tytuł=Whale Origins as a Poster Child for Macroevolution| czasopismo=BioScience| rok=2001| wolumin=51| wydanie=12| strony=1037| doi=10.1641/0006-3568(2001)051&#91;1037:WOAAPC&#93;2.0.CO;2}}</ref>.
<ref name=Thewissen&02>{{cytuj pismo | nazwisko=Thewissen |imię=J.G.M.| autor2=Williams, E. M | tytuł=The Early Radiation of Cetacea (Mammalia): Evolutionary Pattern and Developmental Correlations | czasopismo=Annual Review of Ecology and Systematics | data=2002 | wolumin=33 | wydanie=1 | strony=73–90 | doi=10.1146/annurev.ecolsys.33.020602.095426}}</ref>
<ref name="Whippomorpha&Cetruminantia">{{Cytuj pismo | autor = Peter J. Waddell, Norihiro Okada, Masami Hasegawa | tytuł = Towards resolving the interordinal relationships of placental mammals. | czasopismo = Systematic Biology | wydawca = Society of Systematic Biologists | wydanie = 1 | wolumin = 48 | strony = 1-5 | issn = 1076-836X | język = en | data = 1999 | url = http://web.archive.org/web/20200224110412/https://watermark.silverchair.com/48-1-1.pdf?token=AQECAHi208BE49Ooan9kkhW_Ercy7Dm3ZL_9Cf3qfKAc485ysgAAAl0wggJZBgkqhkiG9w0BBwagggJKMIICRgIBADCCAj8GCSqGSIb3DQEHATAeBglghkgBZQMEAS4wEQQMx8qvgLxOSxlU_ff3AgEQgIICEFdtkM7lVtiljV_Q1IQiHtpZfIVR0uUA_SdAG5pCX4WF2eIXivnSio37ket6TkXiishv0VmMDAdurdtBzVPLBVQAgpc4FcZDDUzlDNay1hPOSUSaikwGHnJtG9QnofLDBVwDE5G1lFBgcAQmbtApZ7qe4__NM1McyE_VxxbDFTDBeqRrkxnXbmgAAGjYmoQqzXYGAc3OQHT8g-OjLhhZBnKD1RBBg6fr3jbuQGSBKAYFMD-Vu4TMV2S_A8Udl-vpajxb6fI6HoPdgrWN8sX8XQVB1FqibJ_FE5Kab0w1wXD6wlnOXoLzExuvXH6vAMyULRCpuPl2qCirun_mLNbSL5gofnQDybX0AO9WLAkkSBKmCXYAznTAO8dmSsHlKyBeVZYNNgw7veQkAwmYuWzHDzvgzXlcJOG9eDhW4_pHgaif8lu0ha97N23zEKOmzE3u7aMiEoHMUPPXlAdD7y4D_nbCYeaufaQ6hmpCcw2R1x_HX7_gM6_ICXhWnJ00UgsntC0KZR2yyMgCa_ZEniGBouunGbVYgEGiVTAJP0t3RJpFK_dC-8a9BGb54-YxUGY7hqKXUniLxXXtMZiDsckFriYr3uw09O-K4mmM_2yZCk8F5LWzy9ESdjonkcZeY3HvIxMqk8mRGwDiLxi2GpVI7PmmZqSoNLP0j-ywJ7_9DwXXL9PQCf2VIxWl3RxZBTBVcQ}}</ref>
}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |imię=Włodzimierz |nazwisko=Cichocki |imię2=Agnieszka |nazwisko2=Ważna |imię3=Jan |nazwisko3=Cichocki |imię4=Ewa |nazwisko4=Rajska-Jurgiel |imię5=Artur |nazwisko5=Jasiński |imię6=Wiesław |nazwisko6=Bogdanowicz |tytuł=Polskie nazewnictwo ssaków świata | url=http://www.miiz.waw.pl/pl/2-uncategorised/548-polskie-nazewnictwo-ssakow-swiata |wydawca=Muzeum i Instytut Zoologii PAN |miejsce=Warszawa |data=2015 |isbn=978-83-88147-15-9|odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Futuyma | imię = Douglas J. | tytuł = Ewolucja | wydawca = Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego | miejsce = Warszawa | data = 2008 | isbn = 978-83-235-0577-8|odn=tak}}

[[Kategoria:Ssaki]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj pismo (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Cytuj pismo/tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:ISSN (edytuj)
Szablon:Infobox grafika (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox nagłówek (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox nagłówek dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tabela dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Klad (edytuj)
Szablon:Lang (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Odn (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Odn/id (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Odn/tekst (edytuj)
Szablon:Otwarty dostęp (edytuj)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:R (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Wstaw takson (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Zwierzę infobox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Zwierzę infobox/styles.css (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:Infoboksy (edytuj)
Moduł:Klad (edytuj)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)

Wróć do Cetruminantia.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Cetruminantia”