Vitruvi

Marcus Vitruvius Pollio, conegut sol nom de Vitruvi^{[1][2][N 1]} (Vitrùvi en grafia mistralenca^[3]), es un Arquitècte roman que visquèt al sègle I abC (s'evalua la naissença vèrs 90 AvC e la mòrt vèrs 20 AvC^[4]).

Los sols fachs coneguts de sa vida son extrachs de son sol obratge, De architectura, que nos parvenguèt. Sembla pasmens que foguèt conegut de Plini lo Vièlh que ne parla dins sa descripcion de la construccion de mosaïcas dins Naturalis Historia sens pasmens lo nomenar explicitament. Frontin se refèris a «l’Arquitècte Vitruvi» dins son tractat de la fin del sègle I, Dels aqüeductes. Aprèp que foguèt soldat en Gàllia, en Espanha e en Grècia, constructor de maquinas de guèrras^[5], Vitruvi venguèt Arquitècte a Roma. El meteis nos ditz qu'èra pas naut, e se planh de l'ànsia de l’edat^[6]. Sa prosa, a l'encòp tecnica e imatjada, se constituís de frasa brèvas, e son vocabulari pareis aver èsser aquel dels menestrals. Vitruvi foguèt a l'encòp vulgarizador e compilador.

Subretot conegut per sos escrichs, Vitruvi èra d'esperel arquitècte. Dins l’Antiquitat romana l’arquitectura èra un vast domeni que compreniá la gestion de la construccion, l'engenhariá civila, l'engenhariá quimica, la construccion, l'engenhariá dels materials, l'engenhariá mécanica, l'engenhariá militara e la planificacion urbana. Frontin menciona Vitruvi dins l'encastre de l'estandardizacion de la talha de las tudèlas.

Lo sol bastiment que pasmens sabèm èsser atribuit a Vitruvi es una basilica acabada en 19 AbC. Foguèt bastida a Fanum Fortunae, uèi Fano. La basilica de Fano desapareguèt completament, e mai lo site es pas encara identificat malgrat mai d'una temptativas de localizacion. La practica crestiana de conversion de las basilicas romanas (alara bastiments publics) en luòc de culte suggerís que la basilica seriá estada integrada a l’actuala catedrala de Fano. Leonardo da Vinci ne faguèt una òbra d'aquel arquitècte, perque per el aquò meritava d'èsser expausat e non pas ignorat.

Vitruvi es l’autor d’un tractat famós nomenat De architectura, escrich a la fin de sa vida e que dedica a l’emperaire August. Dins lo prefaci del libre I, Vitruvi dona per tòca a sos escrichs d’expausar sa coneissença personala de la qualitat dels bastiments a l'emperaire. Vitruvi evòca la campanha de reparacions e de melhoracions dels bastiments publics efectuada jos Marcus Agrippa. De architectura es lo sol libre major que demòra sus l’arquitectura de l’Antiquitat classica.

Aquel tèxte «influencièt prigondament, dempuèi la Renaissença, artistas, pensaires e arquitèctes, que Leon Battista Alberti (1404-72), Leonardo da Vinci (1452-1519), e Miquèl Àngel (1475-1564)» segon Petri Liukkonen (2008). Levat lo De architectura, lo libre major sus l’arquitectura mai ancian que dispausam es la nòva formulacion per Alberti dels Dètz Libres en 1452.

Vitruvi demorèt famós per aver soslinhat dins son De architectura qu’una estructura deuriá presentar las tres qualitats de firmitas, utilitas, e venustas — es a dire fòrta (o perenna), utila e bèla. Segon Vitruvi, l’arquitectura es una mimesis (imitacion) de la natura. Es çò que se nomenarà pus tard la concepcion classica de l’arquitectura.

En perfeccionant aquel art de la construccion, la Grècia antica inventèt los òrdres arquitecturals: doric, ionic e corintian. Donèt un sens de las proporcions, culminant dins la compreneson de las proporcions del còs uman. Aquò menèt Vitruvi a sa definicion de l’òme de Vitruvi, que tornèt èsser mai tard actualizat per Leonardo da Vinci e son celèbre dessenh: lo còs uman inscrich dins lo cercle e lo carrat.

Los libres VIII, IX e X del De architectura forman la basa d'una granda partida de çò que sabèm sus la tecnologia romana. Aquela coneissença es uèi completada per l'estudi arqueologic dels rèstas, coma las molinas de Barbegal (Fòntvièlha en Provença).

Lo trabalh de Vitruvi pren una granda importància per la descripcion de las diferentas maquinas utilizadas pels obratges d'art (coma palancs, gruas e carrèlas) e mai de las maquinas de guèrra (catapultas, balistas, maquinas de sèti). Vitruvi parlava de son experiéncia personala d'engenhaire e faguèt pas que raportar o comentar lo trabalh de sos davancièrs. Descriguèt tanben la construccion de las mòstras de solelh e dels relòtges d'aiga, e tanben l'utilizacion d'un eolipil (la primièra maquina de vapor) dins una experiéncia avent per tòca de demostrar la natura dels movements de l'aire atmosferic (vent).

Sa descripcion de la construccion d'aqüeducte compren lo biais que son mantenguts, coma la causida atentiva dels materials necessaris. Frontin, un sègle pus tard, dona fòrça mai detalhs suls problèmas practics ligats a lor construccion e lor manteniment. Lo trabalh de Vitruvi data del sègle I, es a dire lo periòde qu'un grand nombre dels mai grands aqüeductes romans èran bastits (e demòran fins a uèi) coma l’aqüeducte de Segòvia e lo Pònt de Gard. L'utilizacion del sifon inversat es descrit en detalh, e mai lo problèma pausat per las nautas pressions desvolopadas dins la tudèla a la basa del sifon, problèma practic que Vitruvi semblava de plan conéisser. De architectura seriá estat ja considerat coma un obratge de referéncia per Frontin, un general nomenat a la fin del sègle I per governar los aqüeductes de Roma. Es a l’origina de la descobèrta de la diferéncia entre l'apòrt e la fornitura d'aiga causada per de tudèlas illegalas inseridas dins los besals per destornar l'aiga.

Vitruvi descriguèt fòrça materials de construccion utilizats per una granda varietat d'estructuras diferentas. Tanben faguèt una descripcion detalhada de la pintura sus estuc. Es subretot interessat al beton e a la calç que se consacra dins de grands passatges de son òbra. Explica en particular l'interès de la pozzolana pel beton idrolic que pren jos l'aiga. La longevitat de fòrça bastiments de l’epòca romana es uèi encara lo testimòni de la granda mestreja pels Romans dels materials de construccion e lor utilizacion.

Vitruvi es plan conegut e sovent citat coma una de las primièras fonts qu'indiquèt que lo plomb se deuriá pas utilizar per transportar l'aiga potabla. Promoguèt las tudèlas de tèrra e los besals de maçonariá. Concluguèt dins lo libre VIII del De Architectura aprèp observacion empirica d’obrièrs malauts dins las fondariás de plomb. Vitruvi nos conta l'istòria celèbra d'Arquimèdes detectant d'aur farlabicat per un aliatge dins una corona reiala. Arquimèdes se mainèt que lo volum de la corona poiriá èsser mesurat exactament pel desplaçament creat dins un banh d'aiga. Aquela descobèrta li permetèt de comparar la densitat de la corona amb aquela de l’aur pur, e atal de mostrar que la corona èra compausada d’un aliatge d’aur et d’argent.

Vitruvi descriguèt la construccion d'una vitz d'Arquimèdes al capítol X del De architectura. Pasmens i menciona pas lo nom d’Arquimèdes.

S'agissiá a l’epòca d’un dispositiu ja plan utilizat per levar l’aiga per asagar los camps e per assecar las minas. S'entre las autras maquinas de levatge que descriu.

De rèstas de ròda d'aiga se trapèron dins de minas anticas, coma aquela del Rio Tinto en Espanha e Dolaucothi dins l’oèst del País de Galas.

Vitruvi demostrèt sa mestretja de l’arpentatge dins sas descripcions dels instruments d’arpentatge, en particular lo nivèl d'aiga qu'aima mai a la groma, un dispositiu utilizant un fial de plomb. Aqueles instruments son essencials dins totas las operacions de construccion, e subretot dins la construccion d’aqüeductes, qu'assegurar l’uniformitat del penjal èra primordial per fornir de contunh las aigas sens damatjar la paret d'un besal. Tanben desvolopèt l'un dels tot primièrs odomètres, constituit d'una ròda de circonferéncia coneguda que daissa caser una pèira dins una aisina a cada torn.

Vitruvi dona d'instruccions explicitas sul biais de concebre de tals bastiments per optimizar l’eficacitat energetica, conselhèt d’utilizar de reguladors per contrarotlar la calor dins las pèças caudas. S'agís d'un disque de bronze, installat dins una dobertura circulara facha dins lo teulat, e que podiá èsser levat o baissat per una carrèla per ajustar la ventilacion.

Vitruvi descriu tres metòdes de construccion de las peiradas, de las levadas e cais :

• En aiga protegida e s'un mortièr de pozzolana es disponible en abondància, un cofratge constituit de pals e pòsts de fusta o de pals ajustats per far una palancada puèi l’interior serà emplit de beton idrolic colat in-situ, aprèp curatge del fons per ne far una bona fondacion.
• En aiga mai agitada o se la pozzolana es pas disponibla, lo cofratge serà remplaçat per una estacada pus solida, puèi lo dedins serà secat per i bastir la levada a sec (perque la manca de pozzolana empacha la preparacion d’un beton idraulic que pren dins l’aiga).
• Quand la mar es somesa a las marèas (pauc corrent pels romans), l'estructura serà bastida dempuèi la còsta cap al larg sus un massís sablós que se daissarà apuèi partir jos l’accion de las ondas e atal l'estructura s’enfonsa progressivament^[7].
  

• (fr)Vitruve, Les dix livres d’architecture, Traduction intégrale de Claude Perrault, 1673, revue et corrigée sur les textes latins et présentée par André Dalmas, ed:Balland, isbn 2.71.58.0211.0}
• (fr) J. Caye, Empire et décor. Le vitruvianisme et la question de la technique à l’âge humaniste et classique, avec 6 dessins de Didier Laroque, Paris, J. Vrin, 1999.

• De architectura
• Òme de Vitruvi
• Cesare Cesariano

• (fr) Vitruvius. Architecture, ou Art de bien bastir traduit en français par Jean Martin, Paris, Jacques Gazeau 1547]
• (fr) Vitruve et ses dix livres d’architecture, résumé de l’ouvrage
• (fr) La BNF et Google Books ont mis en ligne trois traductions du de architectura de Vitruve : celle de Jean Martin (1547), chez Jean Baptiste Coignard, avec notes ; celle de Perrault (1673), et enfin celle de Ch. L. Maufras, avec texte latin (1847)
• (fr) Base Architectura du Centre d’études supérieures de la Renaissance (éditions de 1511, 1521 et traductions françaises de 1547, 1572... Voir aussi les pages "Faventinus" [1], "Cesariano"[2] et "Perrault"Architectura : Livres d’architecture, Architecture, textes et images des XVIe – XIIe siècles.

1. ↑ Son nom es benlèu Vitrúvi en nòrma classica segon la grafia mistralenca Vitrùvi?

• Portal arquitectura e urbanisme