Druida

Lo druida es un personatge fòrça important de la societat celtica, qu'es a l'encòp ministre del culte, teologian, filosòf, gardian del Saber e de la Saviesa, istorian, jurista e tanben conselhièr militar del rei e de la classa guerrièra^[1]. Primièr es l’intermediari entre los dieus e los òmes. Correspond donc a la primièra fonccion de ideologia tripartitas dels Indoeuropèus mostrada per Georges Dumézil^[2].

Dins lo rconte Táin Bó Cúailnge (Plega de las vacas de Cooley), lo druida Cathbad provòca la mòrt d'un emissari que parlèt sens permission, que « Pas degun parla abans lo rei, mas lo rei parla pas abans son druida. »

Es encargat de la celebracion de las ceremonias sagradas e al solelh a le drech de practicar los sacrificis.

Un sol nom de druida istoric nos es conegut: Diviciacos, que Juli Cesar nos apren que foguèt vergobret dels eduans, mas es Ciceron, que ne foguèt l'òste, que nos apren sa qualitat. Los autres druidas que los tèxtes mencionan tenon de la mitologia celtica.

Coma per tot al subjècte de la civilizacion celtica, existís pas cap de tèxte d’origina intèrna. Los quita druidas son a l’origina d'aqueste fach: considerant que la paraula escricha es mòrta, privilegièron l’oralitat e la memòria per la transmission del Sabeir^[3]. Pasmens, los Cèltas coneissián l’escritura (utilizavan l grèc) e l'utilizèron de biais marginal. Mai, los pòble de cultura gaelica inventèrron l'escritura ogamica que tres cents inscripcions per de rites funeraris nos parvenguèt gravadas dins la pèira.L'etimologia del mot « druida » – latin plurial druidæ (non atestat al singular) – es discutida. Se totes los especialistas s'acòrdan per reconéisser dins lo segond tèrme d'aqueste compausat la raiç *weid- – « saber, veire » –, lo primièr tèrme es sovent interpretat coma lo prefixe intensiu indoeuropèu dru- (δρῦς, « durs, fòrts coma lo garric »^[4]), d'ont la traduccion correnta: « los fòrces sabents ». Aquesta explicacion foguèt criticada, per exemple pel lingüista Émile Benveniste, que part de la basa *der-w/dr-ew, « fèrm, solid ». Segon aqiesta etimologia, lo druida seriá « aqueste que sap fidelament, aqueste qu'a una vision veraia, segura »^[5],[6].Dempuèi los Romans – coma Plini lo Vièlh e Lucan –, longtemps se pensèt que lo mot « druida » èra associat al roire (en grèc: δρυς, drus), a causa dels rites associats a aqueste arbre. Los lingüistas e filològs an ara establits qu'aqueste tèrme especificament celtic, present dins lo tèxte de Juli Cesar o aquestes de l'Edat Mejana, veniá de dru-wid-es que significa « fòrça sabents »^[7]. Se remarcarà pasmens que, curiosament, « casse » se dich derw (o derv/dero) en breton e que sus una raiç semblabla se forma en galés lo mot derwydd que significa « druida »^[8], çò que podèt menar a una cèrta confusion sus l'origina del mot; aquesta tèsi es categoricament rebutada per Christian-J. Guyonvarc'h e Françoise Le Roux per qui « Domora pas cap de possibilitat immediata de ligar le nom dels druidas a aqueste del casse (galés dervo-, irlandes daur, dar, gales derw, breton derv) »^[9].

Dos tipes de fonts nos permeton de prene lo subjècte: los testimoniatges antics e la consignacion, per de clergues, de tradicions oralas a l'Edat Mejana en Irlanda. Per la primièra categoria, cal citar per exemple Diodòr de Sicília (Bibliotèca istorica), Estrabon (Geografia), Pompòni Mela (De Corografia), Lucan (La Farsàlia), Plini lo Vièlh (Istòria naturala), Diogèn Laèrci, e subretot Cesar que, amb sos Comentaris sus la Guèrra de las Gàllias, nos dona fòrça e importantas informacions sus la societat galesa e tanben la religion e aqueste que la menan. Jean-Louis Brunaux^[10] insistís, el, sus l'apòrt de Posidonios d'Apamèa, que fòrça autors ancians se serián inspirats, a vegada fòrça dirèctament. Una segonda font documentària ven abondar la primièra e l’enriquir d’una origina diferenta: s’agís d’un ensemble important e incontornable de tèxtes irlandeses, per l’essencial, escrichs del sègle VIII al XV. Tornan escriure los mites e epopèias de l’Irlanda celtica que se transmetèron oralament de generacion en generacion. Los collectaires transcriptors los donèron d’un vernís cretian, jos que l’estudi descobrís l’original. D'aquesta literatura, se pòt citar: lo Cath Maighe Tuireadh (Batalha de Mag Tured), lo Tochmarc Étaíne  (Cortisa d’Estanh), lo Táin Bó Cúailnge (Plega de las vacas de Cooley), lo Lebor Gabála Érenn (Libre de las Conquistas) e los Mabinogion galeses. Juli Cesar escrich: « Los primièrs [los druidas] s'ocupan de las causas de la religion, presidisson als sacrificis publics e privats e reglan las practicas religiosas; los jovents venon en fola s'instruire près d'eles, e an fòrça onors ».

Lo descalatge geografic e cronologic entre las fonts continentalas e las fonts insularas sembla pausar problèma a unes autors. Atal, l’arqueològ Jean-Louis Brunaux^[11] pren lo partit d’escartar las fonts irlandesas per considerar pas que los autors grècs e latins e estudiar los druidas galeses^[12]. Mas gaireben totes, coma Christian-J. Guyonvarc'h e Françoise Le Roux per exemple, considèran per las fonts galesas e irlandesas, qu'es la retranscripcion qu'es tardièra, mas que lo fons es arcaïc^[13]. Albert Grenier nòta, el: « Tota aquesta literatura es veraiment estudiada sonque dempuèi un seissantenat d’annadas. se'n conéis ara la valor e l’interés. Tant mesclats sián los elements diferents, s'enrasiga oas mens dins un passat alunhat que l’isolament de l’Irlanda conservèt la tradicion. Alara que le continent subissiá lo revolum de las invasions barbaras, lo celtisme insular se desvolopèt, conservant una imatgeriá de l’anciana civilizacion »^[14]. Miranda Jane Green^[15] remembra l'importança dels druidas dins la mitologia de l’Irlanda e nota la confirmacion dels tèxtes classics per los racontes mitics al subjècte de l'existéncia de tres tipes de membres de la classa sacerdotala.

Se l’arqueologia nos mòstra los sanctuaris e de practicas cultualas, dich pas res suls estatut e la foncion. Segon Venceslas Kruta, « L'identificacion arqueologica dels druidas es dificila e quitament los cases que se pòdon considerars coma mai verasemblables demoran incertans »^[16].

• Dins la necropòli de Pogny (Marna), la sepultura d’un guerrièr conteniá d'instruments (una patèra de bronze e dos culhèrs plans - musèu de Châlons-en-Champagne) que se supausa èsser medicals. La medecina essent exclusivament lo ròtle dels druidas, es possible que l’òme inumat dins aquesta n'èra^[17].
• A sankt Pölten (Bassa Àustria), una de las necropòlis, utilizat al sègle V AbC e al sègle IV AbC, contenent quaranta dos tombas qu'una (N° 520), poirá èsser aquesta d’un druida. Un instrument que sembla èsser une sonda cirurgicala e un pendul d'òs foguèron trobats, entre autres objèctes, a costat de l'esquelèt d’un guerrièr, vièlh de 45-55 ans^[18].
• En Grand Bretanha, Camulodunum, l’oppidum del poderós pòble dels Trinovantes èra installat a l’emplaçament de l’actuala vila de Colchester (Essex). Dins aqueste site arqueologic important, se descobriguèt en febrièr de 2008 una sepultura contenent d'instruments de divinacion e cirurgicals (escalpèls, rèssas, agulhas, sondas, etc.), que poirián daissar supausar que s’agís, aquítanben, de la tomba d’un druida^[19].

Cesar evòca una origina insulària del druidisme (« Se crei que lor doctrina nasquèt en Bretanha, e foguèt portada d'aquesta illa dins la Gàllia; uèi lo jorn aqueste que volon ne far un estudi prigondida van mai sovent s’instruire alà »^[20]), mas aquesta tèsi es pas ges confirmada^[21]. Existís diferentas tèsis sus l’emergéncia de l’institucion druidica.

• una origina fondamentala e especifica de la civilizacion celtica
• una origina preceltica eissida del neolitic
• una creacion tardièra dels darrièrs sègles del milenari I AbC, amb l'aparicion d'intellectuals, coma de sabents s'interessant a l'astronomia, se destrian de la classa guerrièra de l'entorn Mediterranèu^[22].

La societat celtica es divisada en tres òrdres socials. Cesar, contant sas operacions militaras, aviá notat que los Galeses (la plèba) èra dirigits per doas classas d’òmes, los druidas e los cavalièrs (equites): « Dins tota la Gàlia, i a pas que doas classas d'òmes que sián comptadas per quicòm e que sián onorats; que la multitud a pas guaire pus que lo reng dels esclaus, osant pas res d'esperela, e essent admesa a pas cap de conselh. […] De las doas categorias socialas privilegiadas, l'una es aquesta dels druidas, l'autra aquesta dels cacalièrs »^[23]. Tanben existís aquesta ierarquia dins l'estructura de la societat divina dels Tuatha Dé Danann, los dieus de l’Irlanda, que reproduson l'esquèma de l’ideologia tripartita dels Indoeuropèus, tal coma l'expausèt Georges Dumézil.

• L'òrdre sacerdotal que possedís lo Saber e fa la Lei; administra lo sagrat e lo religiós
• L'òrdre dels guerrièrs que gerís los afars militars jol comandament del rei
• L'òrdre dels productors (artesans, agricultors, elevaires, etc.) que deu provesir los besonhs de l’ensemble de la sociatat e en prioritat aquestes de las doas autras classas.

Lo quita òrdre sacerdotal es ierarquisat, e soss membres possedisson d'« especialitats ». Estrabon foguèt un dels primièrs autors a descriure aquesta categoria sociala:

« Pels pòbles galeses quines que sián s'encontran tres classas d'òmes que son l'objècte d'onors extraordinaris, a saber los Bardas, los Vatas e los Druidas: los Bardas, es a dire lo cantorals sagrats, los Vatas, es a dire los devinaires que presidisson als sacrificis e interrògan la nature, enfin los Druidas, que, de biais separat de la fisiologia o filosofia naturala, professon l'etica o filosofia morala. » — Estrabon, Geografia, IV, 4.

“	Pels pòbles galeses quines que sián s'encontran tres classas d'òmes que son l'objècte d'onors extraordinaris, a saber los Bardas, los Vatas e los Druidas: los Bardas, es a dire lo cantorals sagrats, los Vatas, es a dire los devinaires que presidisson als sacrificis e interrògan la nature, enfin los Druidas, que, de biais separat de la fisiologia o filosofia naturala, professon l'etica o filosofia morala.	”
— Estrabon, Geografia, IV, 4.

• lo mot « druida » es un tèrme generic que s’aplica a totes los membres de l'òrdre sacerdotal, que los domènis d’atribucion son la religion, lo sacrifici, la justícia, l’ensenhament, la poesia, la divinacion, etc. Mas definís tanben aquestes que se nomenan los druidas « teologians ».
• lo barda es especializat dins la poesia orala e encantada, son ròtle es de far lo laus, la satira o lo blaime^[24].
• lo vata es un devinaire; s’ocupa subretot del culte, de la divinacion e de la medecina. Las femnas participan a aquesta foncion de profecia (coma las Gallisenae de l'illa de Sein)^[25].

Dins la tradicion irlandesa, lo file (pl. filid) es un devinaire; remplacèt lo barda que possedissiá tanben las atribucions. En foncion de lors especialitéats, los filid son sencha (istorian, professor), brithem (jutge e jurista), scelaige (contaire), cainte (satirista), liaig (mètge), dorsaide (portièr), cruitire (arpista), deogbaire (botelhièr). Lo devinaire es lo faith, la profèta es banfaith o banfile. Ollamh es lo títol altissim (lo sens del mot es « doctor, sabent ») debant l’anruth (brilhant). L'oblaire essent l'estudiant.

“	Idealament, tot poder es ligat als druidas e a l’autoritat de lor sciéncia divina. Lo rei es un nòble investit d’un mandat de gestion temporal sus la noblesa e las classas laboriosas que se partejan los devers socials: respectivament la proteccion e la satisfaccion dels besonhs de totes.	”
— Claude Sterckx, Mitologia del mond cèlta

Claude Sterckx, Mitologia del mond cèlta, page 54, Marabout, Paris, 2009, (ISBN 978-2-501-05410-2)

Coma ministre de la religion, lo druida procedís a totes los rites cultuals, e subretot als sacrificis. Se los sacrificis umans de prisonièrs de guèrra son verificats, sembla pasmens qu’èran reservats a d'escasenças excepcionalas, los sacrificis animals (cavals, taurs, pòrcs, motons) o simbolics essent mai corrents^[26].

L’ensenhament, es a dire la transmission orala del saber, fa tanben partit de sas responsabilitats. Se carga per exemple de l'instruccion dels enfants de l'aristocracia que d'unes vendrán druidas a lor torn. Es encara Cesar que nos apren « qu’un grand nombre de jovents venon s’instruire amb eles » e que los estudis pòdon durar vint ans; se cita lo chifre de cent cinquanta escolans pel druida mitic Cathbad, dins la tradicion irlandesa. En contrapartida d'aquesta longa initiacion, los druidas pagan pas d'impòsts e pas obligats a pòrtar las armas. Pasmens pòdon participar a la guèrra, i a pas d’interdit ni d’obligacion. Lo druida guerrièr es un personatge pro corrent. Atal, per exemple, lo druida Cathbad, que lo nom significa « Tuaire al combat »^[27].

Los druidas son benlèu cirurgians, coma lo suggerisson unes sites arqueologics contenent d'instruments metallics coma de rèssas, escalpèls, pinças, sondas, cotèls de bronze e tanben d'òsses sòudats, cranis trépanats.

Dins lo contèxte celtic, lo domèni juridic fa partit de la teologia e ten donc de la religion. Es donc tot naturalament que los druidas son a l'encòp juristas e jutges. Magistrats, trencan tanben los conflictes greus entre las tribús galesas coma los litigis entre particulars. Lo non respècte d’un contracte es sanccionat per de penas que son codificadas segon la natura de la fauta e lo reng de las partidas dins la ierarquia sociala. Quand lo roi pronóncia la sanccion, es lo druida que conselha. A causa de la primautat de son estatut, del prestigi ligat a sa foncion, e tanben de sa qualitat de jurista, a taben la carga de las relacions diplomaticas per prevenir la guèrra o reglar las compensacions après l’agression. Tenent lor assemblada generala annala dins lo mitic bosc dels Carnutes, près de l'actuala vila de Chartres^[28], segon Cesar, los druidas son d'actors de l'unitat galesa e considerats coma l'alma de la resisténcia la preséncia romana^[29].

Coma sabent e garant del saber, es logic que los domènis de la filosofia, l’istòria, de la genealogia, de la toponimia sián lor competéncia, comprenent plan que çò que nomenam ara mitologia avíán alara una realitat. Per de rasons de legitimitat e de sobeiranetat, aquestas disciplinas devián èsser mai precisas possiblas. Viatjant per beneficiar d'escambis intellectuals, mestrejan mai d'una lengas estranguièras (grèc, etrusc, roman)^[30].

Los Tuatha Dé Danann (Gents de la divena Dana – los dieus de l’Irlanda) an un dieu-mètge, Diancecht qu'es un expèrt dans la mascariá e la medecina, sonha e restablís los ferrits, ressuscita los mòrts los banhant dins la Font de Santat, fabrica una protèsi pel rei Nuada que lo brach li foguèt arracat. Las epopèias son plenas d'aquesta garisons, ont las plantas, las incantacions e las bevendas magicas son utilizadas.

Lor granda coneissença de l'astronomia lor auriá permés de conceptualizar lo temps, qu'avèm una idèa mercé al calendièr de Coligny, que data de l’epòca galloromana e que las inscripcions constituisson un calendièr en lenga gal^[31].

Lo rei prend pas la paraula abans lo druida, mas forman una mena de binòma indispensable e antagonista. Se lo rei exercís la sobeiranetat, lo fa jos l’inspiracion del druida que li deu lo conselh, i a dependéncia del poder politic a l'espirital.

De tèxtes irlandeses mòstran l’intervencion dels druidas al moment de la naissénça, per donar un nom a l’enfant e practicar una lustracion, que s’assimila a una forma de baptisme.

L’atencion portada als presagis es generala, que son l’expression de las volontats divinas e donc los presagis e la divinacion pòdon relevar pas que du religioses dins la mesura ont lo druida es l’intermediari e sa parauma sagrada. Es donc un domèni illimitat dempuèi l’instant qu’es question de l’avenir.

Lo mot irlandés geis (plural geasa) designe un interdit que pòt èsser negatiu (sens d’interdiccion) o positiu (sens d’obligacion); la geis ten fòrça de lei. S’adreiça subretot lo rei e als membres de la classa guerrièra e concernís l’ensemble de las activitats de la vida quotidiana.

La magia, que la medecina es un perlongament, utiliza de tecnicas ritualas. Las plantas medicinalas ne son un element important, cal tanben notar l’elixir d’oblit que tòca la memòria, la musica, la Font de Santat que garís los ferrits dins las batalhas e ressuscita los mòrts, la poma, simbòl celtic per excelléncia de l’imortalitat e del saber, la culhida del vesc sul un casse, accompanhada del sacrifici de taurs, e plan d’autres.

Los elements tanben participan a aquesta religion: l’aiga per son poder de lustracion, lo fuòc que servís als sacrificis o a la purificacion dels tropèls, lo vent qu'a lo poder de pèrdre o d’anientir, la nèble que permet de se desplaçar de biais invisible.

Las incantacions son tanben una practica plan utilizat. La literatura irlandesa parla per exemple del glam dicinn qu'es una malediccion suprèma que provòca la mòrt, de l’imbas forosnai qu'a lo sens d’illuminacion, e del dichetal do chennaib cnâime, que la significacion es incertana: aqueste « cantar de la profeciae »^[32] seriá una improvisacion. Lo laus es de la responsabilitat del barda, es una forma de poesia que consistís a metre en valor las qualitats d’un personatge. Lo blaime es de mèsma natura amb l’objectiu contrari, que cal pas confondre amb la satira qu'es una incantacion religiosa e legala que provòca mai sovent la mòrt. La geis es una incantacion constituida d'obligacions e d'interdits que los membres de la classa dels guerrièrs devon respectar, sota pena de mòrt.

L’annada celtica (marcada per una sason sorna e une sason clara) conten quatre grandas fèstes religiosas de caractèr obligatòri, l’abséncia essent castigat de mòrt.

• Samain o Samonios en celtic ancian (ga), que lo sens es « reünion », se debana a l'entorn del 1èr novembre. Es la fèsta mai importanta del calendièr celtic. Inaugura un periòde de sornièra e d'esprovas. Mai que lo novèl an, es lo passatge d’una annada a l’autre. Sa celebracion dura una setmana, qu'es fòra del temps, çò que favoriza los contactes amb l'« Autre Mond », lo moment ont los vivents e los mòrts s'aprochan. Se caracteriza per de festins e de bevendariás ritualas.
• Imbolc o Imbiuolcaia, que significa « lustracion », se debana a l'entorn del 1èr febrièr. Es la purificacion que marca la fin del periòde ivernal. Aquesta fèstea evòca l'espelida, la prima, temps de la regenéracion.
• Beltaine o Belotepnia – los « fuòcs de Bel » –, a l'entorn del 1èr de mai, es una fèsta sacerdotala al respècte de Belenos e de sa parèdra Belisama, e marca lo passatge de la sason sornièra a la sason clara, amb lo cambiament d’activitats qu'aquò implica. Los druidas alucan de grands fuòcs per aparar lo bestial, qu'es esséncia de riquesa. Es la segonda data mai importanta del calendièr.
• Lugnasad o Lugnaissatis, l'« assemblada de Lug », es celebrada a l'entorn del 1èr agost. Aquesta fèsta, associada a la segason, als beneficis, a l'abondància, èra consagrada al rei dins son ròtle de redistributor de riquesas e de protector. Es l’escasença de conclure de contractes de totas menas (comercials, matrimonials, juridics) e de se mesurar dins de competicions (tensons, espòrts), de jòcs, e tanben de cants e danças.

Segon lo Lebor Gabala (Libre de las Conquitas), lo druidisme foguèt inventat pels Partolonans, arribats en Irlanda tres cent dotze ans après le deluvi e que van l’ocupar pendent cinc mila ans. Cesar tanben pensa que lo druidisme es originari de l’ille de Bretanha, puèi s’es espandiguèt en Gàllia; mai afirma que nombre d’estudiants van se perfeccionar alà.

Tot çò que se pòt dire al rspècte pòt èsser qu’una emanacion de çò que sabèm de sos ministres. Mai qu’una religion, al sens que le comprenèm ara, lo druidisme es lo quita fondament de la civilizacion celtica, e lo reglament de l’ensemble de la societat. Tota la vida dels Cèltas es jol contraròtle dels druidas.

Los Cèltas èran convencuts de l’imortalitat de l’alma^[33], es la rason que los guerrièrs sentisson pas cap de paur de la mòrt pendent las batalhas. De confusions dins la lectura dels tèxtes suggeriguèron la nocion de reincarnacion, mas aquesta es inexistenta. Mas se confondèt la reincarnacion e la metamorfòsi: los dieus cambian aisidament de forma e an de simbòls zoomòrfs, ors, còrbs, singlar, cigne, etc^[34].

Lo Sidh es lo nom gaelic que designa l'« Autre Mond » celtic. Se situa a l’oèst, al delà de l’orizont de la mar, dins d'illas magnificas: sota la mar, dins los lacs e rius ont se situisson de somptuoses palais de cristal amb de dintradas misteriosas; sota los puèges e tucs. Es la demorança dels dieus.

Lo culte se practicava dins d'airals sagrats nomenats Nemeton en lenga gal (e nemed en gaelic), que se trapa la traça, per exemple, dins lo toponime de bosc de Nevet près de Locronan (Finistèrra), que la Tromenia, procession crestiana, contunha lo sovenir d’una ceremonia druidica. Es fòrt probable que de monuments megalitics, coma Karnag o Stonehenge, avián estats utilizats pels druidas. Se, a l’origina, lo Nemeton foguèt benlèu un luòc dubèrt, evoluiguèt fòça, per venir un enclaus, de forma mai sovent quadrangular, comprenent d'edificis de fusta e un potz per ofrendas.

Los filid irlandeses realizèron un sistèma de notacion, los ogams (sistèma a vegada nomenat « escritura ogamica »), que jamai serviguèt a la redaccion de tèxtes, mas a d'inscripcions funeràrias (que tres cents son conegudas), o incantatòrias, gravadas dins la pèira o la fusta. Atribuit per la tradicion a Ogmios, lo dieu de la mascariá e de l’eloquéncia, aqueste alfabet compausats d’òscas e derivat de l’alfabet latin en associacion amb de noms d’arbres, demorèt cantonat a l’Irlanda, l’Escòcia e lo País de Galas.

La tèsi d’una origina chamanica preïstorica foguèt avançada, mas cai a l’analisi, e foguèt lèu abandonada^[35]. Mai, se lo singlar es l’animal emblematic de la classa sacerdotala, la nocion de totemisme es de remandre tota, correspondent pas dins sa definicion a las concepcions celtcas.

Lo druidisme foguèt una exclusivitat de la civilizacion celtica e resistís pas a la romanizacion de las zonas ont i èra implantada en Euròpa, ni a la cristianizacion de l’Irlanda. Per Philippe Jouët, « L’illusion d’una continuitat doctrinala, quitament parciala, entre druidisme e cristianisme repausa sus una interpretacion erronèa o tendenciosa d'unes tèxtes d'elaboracion recenta »^[36].

Dagda significa lo « dieu bon ». Èra un dels dieus mai importants de la mitologia irlandesa e èra mai sovent presentat coma un òme rustic rebala una enòrma maçuga montada sus ròdas. Dagda èra considerat coma un dieu savi, erudit e lo agrada fòrça dins l'art de la mascariá. Foguèt un dels caps dels Tuatha de Danann. Dagda èra tanben una poténcia combatent e l'amant de Morrigane (la divesa de la guèrra). Malgrat sa fòrça destructritz, foguèt tanben associada l'abondància, podent satisfar la fam de totes mercé a son pairòl al contengut inagotable. Es el qu'installa los Tuatha de Danann sota tèrra après lor desfacga fàcia als filhs de Milesius (los aujòs dels Irlandeses)^[37].

Lista non exaustiva.

• Adnae Mac Uthidir es un « file » important d’Ulster, qu'a lo reng d’Ollam (un doctor en Saber). Es lo paire de Néde, un dels protagonistas de l’Immacallam in Da Tûaraid (Dialòg dels das Savis).
• Aithirne Ailgesach es un druida despotic, qu'apareis dins de racontes del Cicle d'Ulster, amb la Cortisa de Luana e lo Sètge de Howth. Es conegut per exigir de causas impossiblas e se venjar utilizant de sa « magia », per exemple la satira mortala del glam dicinn.
• Amorgen Glungel es lo file màger dels Milesians, los primièrs colons Gaels en Irlanda. En mai de sa foncions bardicas, es tanben un jutge, segon lo Lebor Gabála Érenn (Libre de las Conquitas d’Irlanda).
• Armogen Mac Eccit, filh de Eccet Salach, es lo druida poèta del rei d’Ulster Conchobar Mac Nessa, es tanben un guerrièr de crénher, dins lo Cicle d'Ulster.
• Aífé es una druida e une guerrièra que demora en Escòcia. En conflicte amb Scáthach, fa la patz amb sa rivala jos la demanda de Cúchulainn, amb qu a un filh, Conla.
• Cathbad es un des druidas mai coneguts de la mitologia celtica irlandesa. I a per esposa la reina Ness, amb que a dos enfants, lo futur rei Conchobar Mac Nessa e una filha Findchóem. Cathbad es tanben lo paire dels druidas Genann Gruadhsolus e Imrinn e lo grand de l'eròi Cúchulainn. Dins lo raconte Táin Bó Cúailnge (Razzia des vaches de Cooley), il provoque la mort de l’emissari Sualtam qu'aviá parlat sens permission, que segon una geis, es interdit de parlar abans lo rei e lo rei parla pas abans son druida.
• Coirpre es un file qu'apareis per exemple dins lo recit Cath Maighe Tuireadh (La Batalha de Mag Tured). Es lo primièr druida de compausar e prononciar una satira en Irlanda, contre Bres, rei provisòri dels Tuatha Dé Danann, pendent l’infirmitat de Nuada.
• Corann es lo druida del rei Conn Cétchathach. Dins lo raconte Echtra Conle (las Aventuras de Conle), deu utilizar de tota sa magia per afrontar una Banshee que s'enamorèt que Conle, lo filh del rei. Mas las messatgièras de l’Autre Mond an una magia mai poderosa qu'aqueste dels druidas pels afars d'amor.
• Dubthach Dóel Ulad es un autre druida de la cort del rei Conchobar Mac Nessa. Es celèbre per semenar sistematicament la discòrdia e de proferar d'injúrias gratuitament. Après l’assassinat des tres filhs d’Usnech per Conchobar e la fin tragica de Deirdre, quita la cort amb d’autres guerrièrs Ulates e se refugia en Connaught a la cort de la reina Medb e del rei Ailill. Es entraïnada dins la Plega de las vacas de Cooley, ont combatava l’armada d’Ulster, al costat dels sobeirans del Connaught.
• Esras èra lo druida que governava l'illa de Gorias, una de las quatre « Illas al nòrd del Mond », abans l’installacion dels Tuatha Dé Danann en Irlanda. Èra lo garda d’un talisman, la lança de Lug Samildanach, arma mortala a cada còp, inseparabla del pairòl del Dagda, ont deu banhar per evitar que destruga tot a l'entorn.
• Fingen es un autre druida de Conchobar Mac Nessa, particularament reputat per sa coneissença e sa practica de la mascariá e de la medecina. Es expèrt dins las tres formas de la medecina: mascariá, vegetala e sanguinosa. Sa sciéncia es tala que pòt determinar lo nombre dels ocupants d’un ostal e dire de quinas malautiás tòcan, examinant lo fum que s'escapa del teulat.
• Fintan es un druida primordial, associat a l’epopèia del pòble de Cesair. Après lo Deluvi, subís diferentas metamorfòsis animalas que devon li permetre de passar los milenaris, per transmetre sa sciéncia e son istòria als Irlandeses.
• Tuan Mac Cairill es tanben un druida primordial que visquèt de milenaris, dempuèi lo Deluvi fins a sant Patric e sos successors imediats a qui transmetèt son saber^[34].
• Gwydion, descrich coma un masc poderós dins los Mabinogion galeses, es una representacion alterada dels druidas de l’Antiquitat^[38].
• Ladra, tot coma Fintan, es un druida primordial, de l’epopèia de Cesair. Primièr amant e primièr mòrt (abús de femnas) de l’illa d’Irlanda, representa la fertilitat e la mòrt.
• Mog Ruith, chafrat lo « Servicial de la Ròda » (la ròda cosmica), es una representacion del dieu druida lo Dagda, qu'una de sas particularitats es la cecitat que li fa lo don de vesença. Druida guerrièr, es un dels mai poderoses de la mitologia, sa « mascariá » pòt donar la victòria, coma lo conta lo Forbuis Droma Damhghaire (lo Sètge de Druim Damhghaire). Los primièrs crestians irlandeses ne faguèron l'instigator de l'execucion de Joan lo Baptista, per destruire sa reputacion.
• Morfessa èra lo druida que governava l'illa de Falias, una de las quatre «illas al nòrd del Mond », abans l’installacion dels Tuatha Dé Danann en Irlanda. Èra lo garda d’un autre talisman, la « pèira de Fal » que simboliza lo poder legitim e la Sobeiranetat. Ex plaçada a Tara, lo centre mitic de l’Irlanda, demorança dels Ard rí Érenn.
• Nédé es un druida de crénher que, dins l’Immacallam in Da Tûaraid (Dialòg dels dos Savis), pretend al grade d’ollam dins una disputa scientifica fàcia a un autre druida Ferchertne. Morís per aver comés las tres decas irreparablas del druida: l’adultèri amb una reina, l’usurpacion de la sobeiranetat reiala e la satira abusiva (lo glam dicinn).
• Semias èra lo druida que governava l'illa de Murias, una de las quatre « illas al nòrd del Mond », abans l’installacion dels Tuatha Dé Danann en Irlanda. Èra lo garda del pairòl e de la maçuga del Dagda, autres talismans dels dieus d’Irlanda.
• Tlachtga, filha de Mog Ruith, es una druida (bandrui, çò que significa « femna druida »), reputada per la poténcia de sos poders. Es iniciada per son paire.
• Uiscias èra lo druida que governava l'illa de Findias, una de las quatre « illas al nòrd del Mond », abans l’installacion dels Tuatha Dé Danann en Irlanda. Èra lo garda de l’Espasa de Nuada, talisman que representa la Sobeiranetat e la Guèrra, arma infalhibla de ferridas mortalas.

Lo vestit rituelic del druida contemporanèu es tipicament la saia (longa tunica blanca), un vel en forma de semicercle (autrecòps, una granda eissarpa), un bendèl de tèsta (simpla o ornat de tres trachs jaunes o daurats) e un ornament de pitre brodat de la crotz druidica (tòrc autrescòp)^[39].

• Merlin dins la legenda arturiana (mitologia britonica).
• Panoramix dins Asterix lo gallés, l'óbra d'Uderzo e Goscinny.

Textes mitologics

• Anonyme, Le Dialogue des deux Sages présenté et annoté par Christian-Joseph Guyonvarc'h, Bibliothèque scientifique Payot, Paris, 1999, ISBN: 2228892149
• Collectiu, Les Celtes, (catalogue de l'exposition européenne d'archéologie celtique au Palazzo Grassi à Venise, 1991), Venise, EDDL, Paris, 2001, ISBN: 2-23700-484-6

• Christian-J. Guyonvarc'h et Françoise Le Roux, Les Druides, Ouest-France Université, coll. « De mémoire d’homme : l’histoire », Rennes, 1986 ISBN: 2-85882-920-9