Carta de jòc

Una carta de jòc es una pichona ficha illustrada de motius variats e utilizada, dedins un ensemble, per practicar diferents jòcs de societat de jòcs de cartas.

Possedís al revèrs una fàcia comuna neutra, e una fàcia particulara que destria cada carta.

Un ensemble de cartas complet forma un jòc, las cartas qu'un jogaire ten dins sa man pendent una partida forman una man.

Existís d'ensembles de cartas tradicionals especific a cada zona geografica (jòc de 52 cartas, jòc de taròt, etc.) e se'n creèt per especificament per un jòc de societat particular.

A causa de lor estandardizacion e coma objècte de consomacion correnta, las cartas pòdon èsser utilizadas dins d'autres ojectius que lo jòc, coma l'illusionisme, la cartomancia, los castèls de cartas, o quitament de moneda.

Las mai ancianas cartas de jòc conegudas son d'origina chinesa e apareguèron pendent la dinastia Tang (618-907) al moment ont lo format dels libres passa del rotlèu a la fuèlha^[1]. Semblan aver estat desvolopadas a partir de ls ancians dats venent d'Índia^[2] e en ligam amb de practicas divinatòrias. La mai anciana carta, datada de vèrs 1400, foguèt trobada per Albert von Le Coq a Torfan en 1905 dins la provícia chinesa del Xinjiang^[3]. Las cartas son d'entre los primièrs exemples de xilografia apreguts a la fin de dinastia Tang (sègle X). Joseph Needham estima al vejaire de las diferentas fonts que las cartas de jòc (de papièr) venon del sègle IX al mens^[4]. Al començament del periòde Song, al sègle XI, una evolucion fa naícer los dominòs^[5].

Las cartas chinesas correspondon a tres tipes de jòcs : las cartas dominò, las cartas monetàrias, e las cartas d'escacs, que reproduson las pèças dem xiangqi (escacs chinés).

• ya-pai (32 cartas), pendent la dinastia Song
• ma-diao (40 cartas), pendent la dinastia Ming

En Corèa, los jòcs de carta mai ancians son lo tujeon (hangeul : 투전), que poiriá aver inspirat lo Keno, es citat al sègle XVII e lo seosda (ko) (hangeul : 섯다).

Es possible que los davancièrs dirèctes de las cartas europèas sián arribat l'Euròpa mejansr de Mamelocs d'Egipte a la fin del sègle XIV, dins una una forma fòrça pròche d'aquesta coneguda uèi.

Un ensemble gaireben plan conservat de 47 cartas Mameloc foguèt descobèrta per Leo Mayer al palais de Topkapi a Istanbul en 1938. Aqueste jòc èra pas mai ancian que 1400, mas permetèt d'identificar de fragments de jòcs datats del sègle XII o XIII. Per deduccion, aqueste jòc deuriá comprene al mens 5 colors (los pals de pòlo, los bastons, las pèças, las espasas e las copas), 4 onors e 10 cartas de punts per color, et peut être un joquièr al dessenh de creissant, per un total de 70 cartas sens comptar los eventuals Joquièr.

Los onors que portavan los noms de malik (Rei), nā'ib malik (Vice Rei), thānī nā'ib (Segond), e ahad al-arkān (Assistent). Aquestas cartas pòrtan de motius geometrics abstrachs, sens representar d'individús, lor denominacion èra pasmens inscricha sus las cartas.

Las cartas de jòcs apareguèron en Euròpa al sègle XIV (lor preséncia es attestada en Catalonha en 1371,, en Alemanha e a Florença a partir de 1377, en Espanha entre 1377 e 1381 e en França en 1381) ; benlèu arribèrons mejas d'Arabs o pels escambis mercands amb los Mongòls lo long de la Rota de la seda, doas ipotèsis retengudas per Joseph Needham o per Thomas T. Allsen,,, ; los mèsmes istorians suggerisson que las cartas de jòc ajan podut estimular en Euròpa lo desvelopament de la xilografia, e en consequéncia las autras tecnicas d'estampariá,, aquò paréis pasmens improbable que per exemple, se la datacion de la fusta Protat es exacta, precedís de luènh l'aparicion de las cartas de jòc en Euròpa amb d'òbras de qualitat dins de zonas geograficament alunhadas de las regions ont las cartas apareguèron.

Lo jòc de taròt aparéis dins las annadas 1440 en Itàlia del Nòrd. Lèu son estructura se fixèt: quatre colors compausada de dètz cartas numeralas de l'as al dètz, quatre figuras (vailet, cavalièr, reina e rei); a aquesras quatre serias es aponduda una cinquena seria de cartas (los trionfs que serán mai tard designats coma atots) de vinte dos cartas.

L'enòrme demanda per aqueste novèl jòc d'azard poirà èsser satisfacha amb la gravadura sus fusta, un novelum que permet la multiplicacion mecanica dels imatges. Lion, vila de l'estampariá d'etòfas utiliza ja aqueste mòde de fabricacion de motius en gravant de figuras sus una placa de fusta utilizada coma sàgel. Après tintatge, las placas estampan lors motius per pression sul papièr. Puèi lo contra empegatge de quatre fuèlhas de papièr rigidifica lo tot per li donar una textura cartonada, d'ont lo nom de cartas. Son alara penchas a la man, puèi talhadas abans d'èsser cobèrtas de sabon, e passadas au lisador per far mai aisida lo manejament del jòc^[6].

Los cartièrs de Lion presenten lors cartas amb de caracteristicas pròpras: los reis pòrtan un scèptre en flor de liri, lo rei de còr ten un papagai, lo rei de flor un glòbe susmontat d'una crotz, la dama de carrèu una flor de virasolelh, lo vailet de carrèu una alabarda^[6].

En 1858, Baptiste-Paul Grimaud introduch en França los canton redonds, per que se desfuèlhen past.

Abans de 1800, lo revèrs de las cartas — levat pel taròt — èra blanc. Las gents las utilizavan a vegads per transmetre de messatges, mas los Americans faguèron novelum. D'en primièr estampavan de publicitat per promòure menas de causas (idèas, mòdas, ideologias, servicis, païsatges celèbres, etc.) mas, pauc a pauc, de gravaduras abstrachas los remplacèron.

jos la Terror, ont las damas incarnan de vertuts o de libertats novèlas. Atal, l'anciana dama de còr personnifica la fraternitat e la libertat de culte

La ierarquia tradicionala de las cartas es pas sempre respectada. Atal, dins de jòcs coma la belòta (e sa derivada la coenchada), lo Skat e le Jass, lo Vailet es la carta màger a l'atot. En França, aquò remenbra una simbolica revolucionària (lo vailet mai fòrt que lo rei).

Pendent la Revolucion francesa, la carta ven un verai messatge politic: lo 22 d'octobre de 1793, la Convencion interdit los signes de reialtat e de feudalitat. Lo bonet frigian amaga la corona, un solelh amaga la flor de liri. Puèi de jòcs foguèron estampats remplaçant los reis per de gènis, las damas per de libertats, los vailets per d'egalitats,.

L'idèa d'utilizar los jòcs de cartas coma simbòl politic tornèt al vam en 2003 pendent la guèrra en Iraq quand los soldats americans recebèron de jòcs presentant los nauts responsables iraquians mai cercats, la valor de la carta (rei en primièr) rebatent la plaça dins lo regim.

Jòc de cartas francés	Còr	Carrèu	Flor	Pica
Jòc de cartas alemand	Còr	Esquilon	Agland	Fuèlha
Jòc de cartas soïssa	Ròsa	Esquilon	Agland	Bloquièr
Jóc de cartas espanhòl	Copa	Aur	Baston	Espasa
Jòc de cartas italian	Copa	Denièr	Baston	Espasa

Al delà dels ensembles de cartas especificas a un jòc de societat donat e sovent a una zona geografica restrencha, i a un estandard mondial que deriva de l'estructura comuna del Jòc de 52 cartas, en utilizant tot o partidas de las valors d'aqueste (jòc de 32, 36, ... cartas) e en variant las ensenhas (colors) utilizadas e dins lo cas del Taròt i apondent una novèla color dicha d'atot.

Segon las zonas geograficas, tal o autre ensemble serà privilegiats, quitament se l'estandard internacional deriva del jòc francés.

• Zôé Grand-Wiemert, "OBJETS/La Molle de cartes à jouer", dans Histoires lyonnaises, carnet de recherches, juin 2019 (https://lyonnais.hypotheses.org/4642 consulté le 19 août 2019).
• Gabriel Peignot, Recherches historiques et littéraires sur les danses des morts et sur l'origine des cartes à jouer, Librairie Victor Lagier, Paris, 1826 (lire en ligne).
• Hyacinthe Chobaut, « Les maîtres-cartiers d'Avignon du XVe siècle à la Révolution », dans Provence historique, 1955, tom 5, fascicule 22, p. 5-84 (lire en ligne)
• Dictionnaire de la Ferme générale, 2020-2024
• Pierre Germa, « Dictionnaire des inventions », Berger-Levrault, 1986, p. 85 ISBN: 270130329X
• Robert Temple (trad. de l'anglais), Le génie de la Chine : 3 000 ans de découvertes et d'inventions, Arles, P. Picquier, 2007, 288 p. (ISBN 978-2-87730-947-9)
• Laetitia Laguzet, Les cartes dans l'art contemporain depuis le cubisme, Jeu et Divination thèse soutenue en mars 2011, Paris Sorbonne.

• Tipes de cartas de jòc
  • Jòc de 32 cartas
  • Jòc de 52 cartas
  • Taròt
  • Hanafuda
  • Kabufuda
  • Jòc de cartas italian
  • Jòc de cartas espanhòl
  • Jòc de cartas indian

• (en) « Playing cards featuring logo of the FJ Holden », National Museum of Australia