Veire la font de Pèira filosofala

Sètz pas autorizat(ada) a modificar aquesta pagina, per la rason seguenta :
Votre adresse IP fait partie d’une plage qui a été bloquée sur tous les wikis de la Fondation Wikimédia.
Le blocage a été effectué par ‪EPIC‬. Le motif invoqué est Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Début du blocage : 2 julhet de 2024 a 08.48
Expiration du blocage : 2 julhet de 2025 a 08.48
Votre adresse IP actuelle est 206.189.44.186. La plage bloquée est 206.189.32.0/20.
Incloeu els detalls de dalt en totes les consultes que feu. Si penseu que heu estat blocat per error, trobareu més informació i instruccions al reglament global No proxys oberts.
Altrament, per a discutir sobre el blocatge, publiqueu una sol·licitud de revisió a Meta-Wiki.
Podètz veire e copiar lo contengut d'aquesta pagina.
{{Ortografia}}
La '''pèira filosofala''' (en [[latin]]<span></span>: ''{{Lang|la|lapis philosophorum}}'') es una ipotetica substéncia [[Alquimia|alquimica]].

Per [[Louis Figuier]], los alquimistas atribuissián a la pèira filosofala tres proprietats essencialas<span></span>:
* cambiar los metals vils en metals precioses, coma l'[[Argent (metal)|argent]] (argiropèa) o l'[[aur]] (crisopèa);
* garrir las malauti;
* perlongar la vida umana al delà de sos tèrmes naturas.
{{Citacion blòt|S'aqueste òme a lo malaür de cercar la pèira filosofala, soi pas surpres que de sièis mila liuras de renda, siá redusit a res. Un filosòf qu'a sièis mila liuras de renda a la pèira filosofala. Mena tot naturalament a parlar d'afars d'interés.|author=Voltaire a l'abat Moussinot<br/>13 de decembre de 1737.}}
[[Fichièr:JosephWright-Alchemist.jpg|vinheta|''The Alchymist, In Search of the Philosophers' Stone'' de Joseph Wright of Derby, 1771.]]

== Istoric ==
I a de referéncias a la Pèira Filosofala a partir de ''Cheirokmeta'' de l'alquimista greco-egipcian Zosim de Panopolis (300 AbC)<ref>Andrew Ede, Lesley B. Cormack. ''A History of Science in Society: from philosophy to utility.'' University of Toronto Press. p .66</ref>, e dins lo ''Kitab al-Fuṣūl al-ithnay ‘ashar fī ‘ilm al-hajar al-mukarram (Lo libre dels dotze capítols sus la sciéncia de la Pèira Illustra)'' atribuit a [[Ostanès]]<ref>http://www.nlm.nih.gov/hmd/arabic/bioO.html - [http://remacle.org/bloodwolf/alchimie/intro2.htm XII. Manuscrit arabe d’Ostanès] dans VI. — Renseignements et notices sur quelques manuscrits</ref>. Los escrivans alquimistas li atribuisson una origina plan mai anciana. [[Elias Ashmole]] e l’auteur anonime de Gloria Mundi (1620) prtendon que son istòria data d’[[Adam]], qu'auriá estat informat per [[Dieu]] de l’existéncia d'aquesta Pèira. Aqueste saber se seriá transmes pels patriarcas de la [[Bíblia]]. Aquesta legenda es tanben comparada e l’eveniment biblic del Temple de Salamon e de la pèita angulara descricha dins le Psalm 118<ref>Raphael Patai. ''The Jewish Alchemists: A History and Source Book'' Princeton University Press, 1995. <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;19</ref>.

Las raïces teoricas descrivon la creacion de la pèira pòdon èsser atribuidas a la filosofia grèga. Los alquimistas utilisèron mai tard los elements classics, lo concèpte de l'''[[anima mundi]]'', e de las istòrias de creacion presentadas dins de tèxtes coma lo [[Timèu (platon)|Timèu]] de [[Platon]] coma analogias per lor procés<ref>Stanton J. Linden. ''The alchemy reader: from Hermes Trismegistus to Isaac Newton'' Cambridge University Press. 2003. <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;29.</ref>. Segon [[Platon]], los quatre elements son eissits d'una font comuna o ''materia prima'' (matèria primària), associada al [[Caòs (mitologia)|caòs]]. ''Prima Materia'' es tanben lo nom que los alquimistas atribuisson a la matèria primièra per la creacion de la Pèira Filosofala. L'importança d'aquesta question filosofica màger contunhèt dins l'istòria de l'[[alquimia]]. Al sègle XVII, [[Thomas Vaughan]] escriu<span></span>: "la matèria primièra de la Pèira es la mèsma que la primièra question de totas causas" « la matière première de la Pierre est la même que la première question de toutes choses<ref>Mark Haeffner. Dictionary of Alchemy: From Maria Prophetessa to Isaac Newton. Karnac Books, 2004. <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;211</ref> ».

=== Edat Mejana ===
L'alquimista del sègle VIII [[Jabir Ibn Hayyan|Jabir ibn Hayyan]] (latinizat coma Geber) analisèt cada element classic en tèrmes de las quatre qualitats fondamentalas. Lo fuòc èra a l'encòp caud e sec, la tèrra freja e seca, l'aiga freja e umida, e l'aire caud e umid. Teorizèt que cada metal èra una combinason d'aquestes quatre principis, dos d'entre eles interior e dos exteriors. D'aqueste principi, foguèt estimat que la transmutacion d'un metal dins un autre poiriá èsser afectada per la reorganizacion d'aquestas qualitats de basa. Aqueste cambiament seriá benlèu mediada per une substéncia, que venguèt a èsser nomenat al-iksir en arab (d'ont ven lo tèrme elixir). Es sovent considerat coma existent jos una forma de polvera roja sec (tanben conegut coma al-Kibrit al-Ahmar الكبريت الأحمر- sofre roge) fa a partir de la legendària pèira<ref>{{Ouvrage|title=The Philosopher's Stone: Alchemy and Chemistry|first=Jehane|last=Ragai|lien auteur=Jehane Ragai|journal=Journal of Comparative Poetics|volume=12|issue=Metaphor and Allegory in the Middle Ages|year=1992|pages=58–77}}</ref>{{,}}<ref>{{Ouvrage|title=Maslama al-Majriti and the Rutbatu'l-Hakim|first=E. J.|last=Holmyard|journal=[[Isis (journal)|Isis]]|volume=6|issue=3|year=1924|pages=293–305|doi=10.1086/358238}}</ref><span></span>: la peira filosofala. La teoria de Jabir èra basada sul concèpte que los metals coma l'[[aur]] e l'[[Argent (metal)|argent]] poirián èsser amagats dins los aliatges e las minièras, d'ont poirián èsser recuperats pel tractament quimic que cal. Lo quita Jabir es considerat coma l'inventor de [[Aiga règia|l'aiga règia]], una mescla de [[Acid cloridric|muriatic]] (cloridric) et d'[[acid nitric]], una de las raras substéncias que pòdon dissòlvre l'aur (e qu'es encaea sovent utilizada per la recuperacion de l'aur e sa purificacion).

Al sègle XI, la possibilitat de la transmutacion fasiá debat al sen del mond musulman. Un adversari principal èra [[Avicena]] (Ibn Sina), que discreditèt aquesta teoria, declarant<span></span>: "Aquestes de l'engenh quimic sabon plan que pas cap de cambiament pòt pas èsser realizat dins las diferentas espècias de substéncias, quitament se pòdon produire l'apareisson de tals cambaments" <ref>[//fr.wikipedia.org/wiki/Robert_Briffault Robert Briffault] (1938). ''The Making of Humanity'', <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;196-197.</ref>.
Selon la legenda, al sègle XIII, lo scientific e filosòf [[Albertus Magnus|Albèrt lo Grand]] auriá descobèrt la pèira filisofala. L'auriá transmesa, pauc de temps abans sa mòrt (vèrs 1280), a son escolan, [[Tomàs d'Aquin]]. Magnus confirma pas dins sos escrichs qu'aviá descobèrt la pèira, mas conta que foguèt lo testimòni de la creacion de l'aur per « transmutacion »<ref>Julian Franklyn ans Frederick E. Budd. ''A Survey of the Occult.'' Electric Book Company. 2001. <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&nbsp;28-30. {{ISBN|1-84327-087-0}}.</ref>.

=== Renaissença e començament de l’èra modèrna ===
L'alquimista soís del sègle XVI [[Paracelse]] cresiá en l'existéncia de l’« alkaest », que cresiá èsser un element desconegut a partir de que totes los autres elements (tèrra, fuòc, aiga, aire) èran tot simplament de formas derivadas. Paracelse pensava qu'aqueste element èra, de fach, la pèira filosofala. Un tèxte mistic publicat al sègle XVII nomenat lo ''Mutus Liber'' sembla èsser un manual d'instruccion simbolic per preparar una pèira filosofala. Nomenat lo « libre sens paraulas », èra una colleccion de 15 illustracions.

La possibilitat de transmutar de vils metals en aur se basava sus l'idèa de la feconditat de las minas. Se pensava que las venas e mimièras se transformavan e creissián coma los vegetals<ref name=":0">{{Ouvrage|langue=|auteur1=G. Bachelard|titre=La formation de l'esprit scientifique|lieu=|éditeur=J. Vrin|année=1972|pages totales=|isbn=|lire en ligne=|passage=}}</ref>. Se poiriá alara tirar de l'aur, lo semen de l'aur, o poder accelerar lo procés de formacion e de creissença de l'aur al sen de la tèrra. Los alquimistas cefrquèron aqueste semen dins lo rosal matinal, apareissent amb lo solelh (aur fondut al centre del mond), dins los vegetals, lo vin o la mèl, dins los animals, la sang o l'urina... e fin finala dins los quita minerals, subretot dempuèi lo sofre, del mercuri e del plomb<ref>{{Ouvrage|langue=|auteur1=N. Lemery|titre=Cours de Chymie|lieu=|éditeur=|année=1757|pages totales=|isbn=|lire en ligne=|passage=|commentaire=Réédition fac similé. Editions d'Aujourd'hui. 1981.}}</ref>. Es l'ensemble d'aquestas darrièras operacions que constituisson la [[Granda òbra (alquimia)|granda òbra]].

S'agís, entre autres, d'obtenir la polvera de projeccion, lo semen que, projectat sus una minièra en fusion, la fecondarà, la farà créisser e la transformar en aur. Se cerca a agir  sus las qualitats substencialas de color e de pes per s'aprochar mai possible de la tòca.  Una autra tòca èra de realiza d'aur potable, la recerca del remèdi universal e de l'eternala jovença. Lo metòde es iniciatic, simbolic e mistic, impregnat d'[[ermetisme]]. Per l'alquimista filosòf, percorrir lo camin es mai important que la tòca, cercant la transformacion de l'aur, realiza per comunion la sieuna transformacion. « Se preocupa mens d'aver rason, que de testimoniar d'una vision e de celebrar una preséncia »<ref>{{Ouvrage|langue=|auteur1=F. Bonardel|titre=L'hermétisme|volume=|lieu=|éditeur=PUF|collection=Que sais-je ?|numéro dans collection=2247|année=1985|pages totales=|isbn=|lire en ligne=|passage=}}</ref>.

Aqueste tipe de procés desapareis pendent lo sègle XVII, la pèira filosofala ven subretot un afar de passa-passa e d'engana, ont los mai dodats capitan a aténher fins als Reis de França<ref name=":1">{{Ouvrage|langue=|auteur1=|titre=Dictionnaire des Sciences Médicales|tome=42|lieu=|éditeur=Panckoucke|année=1820|pages totales=|isbn=|lire en ligne=|passage=p.431-438|commentaire=article " pierre philosophale "}}</ref>.

En [[1710]], en Provença, s'ausiguèt qu'un alquimista aviá capitat a transmutar lo plomb en aur. [[Joan Taxil]], un ric mercand de [[Dinha]], tractèt amb un [[Alquimia|alquimista]] nomenat [[Jean Trouin|De Lisle]]<ref>[https://books.google.fr/books?id=fk6Jv6fROBAC&pg=PT66&dq=taxis+delisle++DIGNE&hl=fr&sa=X&ei=oJw6VKToCZPuaLG1gKgE&redir_esc=y#v=onepage&q=taxis%20delisle%20%20DIGNE&f=false ''Le grand art de l'alchimie'' (1973) par Jacques Sadoul]</ref> que pretendava aver encontrat la pèira filosofala. Joan Taxil recebèt près de De Lisle vints libres<ref>[https://books.google.fr/books?ei=oJw6VKToCZPuaLG1gKgE&hl=fr&id=3bo7AQAAMAAJ&dq=taxis+delisle++DIGNE&focus=searchwithinvolume&q=taxis+ Revue de Paris Volume 17 page 361 par Théophile Gautier]</ref> de lingòts d'aur que tornèt vendre a Lion per de somas grandassas<ref>[https://books.google.fr/books?id=7KwUAAAAQAAJ&pg=PA84&dq=taxis+NICOLAS+DIGNE&hl=fr&sa=X&ei=TJU6VJPMEtLrap7cgcgP&redir_esc=y#v=onepage&q=taxis%20NICOLAS%20DIGNE&f=false ''Histoire de la philosophie hermétique : accompagné d'un catalogue raisonné des écrivains de cette science'', tome 2 par Nicolas Lenglet-Dufresnoy]</ref>{{,}}<ref>[https://books.google.fr/books?id=NmEOAAAAQAAJ&pg=PA190&dq=taxis+delisle++DIGNE&hl=fr&sa=X&ei=Bpw6VKuKFIzlaOvBgMgB&redir_esc=y#v=onepage&q=taxis%20delisle%20%20DIGNE&f=false ''Memoirs of extraordinary popular delusions and the madness of crowds'', Volume 1, page 190, par Charles Mackay]</ref>. Intrigat per la rumor, lo rei [[Loís XIV de França|Loís XIV]] demandèt de li far venir De Lisle per que presente son procés. De Lisle trobèt mila pretèxtes per i anar pas, mas fin finala foguèt emprisonat a la Bastilha per fals monedatge. De Lisle morís de biais estranh lo 30 de genièr de 1712. L'enquèsta mòstra que lo faseire d'aur èra pas qu'un charlatan. Sa tecnica foguèt revelada<span></span>: simpla mas eficaça, presentava una veraia pèça en aur e amaga que lo rèste de la produccion èra sonque de pacotilha<ref>[https://books.google.fr/books?id=UuEDAAAAYAAJ&q=taxis+NICOLAS+DIGNE&dq=taxis+NICOLAS+DIGNE&hl=fr&sa=X&ei=oZs6VPKbL8fVavy-gogM&redir_esc=y Archives de la Bastille: 1709-1772 (1881) page 60 par François Nicolas Napoléon Ravaisson-Mollien, Louis Jean Félix Ravaisson-Mollien A. Durand et Pedone-Lauriel]</ref>.

Dins l'[[Encyclopédie|Enciclopedia de Diderot]], se trapa lo còp final portat a aquestes que pretendon aver lo secret de la pèira filosofala<span></span>: « Aquestes gents se fan sempre pagar fòrça car, e padar d'avança, lor secret. Perqué an besonh d'argent s'an la poténcia de compausar los metals? ».

=== Dins lo bodisme e l’indoïsme ===
L'equivalent de la pèira filosofala dins lo [[bodisme]] e l'[[indoïsme]] es lo [[Chintamani]]. Lo tenon los [[Bodisatva|bodisatvas]], [[Avalokiteshvara]] e [[Kshitigarbha]]. Se lo vei tanben portat dins l'espatla del [[caval del vent]] qu'es presentat sus las bandièras de preguièras [[Tibet|tibetanas]]. Recitant lo [[Dharani]] de Chintamani, la tradicion bodista sosten que s'atenh la saviesa de [[Boda]], que podèm alara comprene la vertat dels Bodas, e que las afliccions son transformadas dins lo [[Bodi]]. Se dich que permet de veire lo Sant cortègi de [[Amitaba]] e son assemblatge sus son lièch de mòrt. Dins la tradicion bodista tibetana lo Chintamani es a vegada descriu coma una pèrla luminosa e seriá en possession de mai d'unas diferentas formas de Boda.
Un grand savi indó escriguèt al subjècte de l'acompliment esperital de la [[Gnòsi]] utilisant la metafòra de la pèira filosofala. [[Jnaneshvara]] (1275-1296), comentèt un tèxte amb 17 referéncias a la pèira filosofala que transmuta explicitament lo metal de basa en aur. Lo savi indian del sègle VII Tirumular dins son classic Tirumandhiram explica lo camin de l'òme cap a la divinitat immortala. Al vèrs 2709, declara que lo nom de Dieu, Shiva o lo dieu Shambala, es un veïcul alquimic que transforma lo còrs en ar immortal.

== Psicologia analitica ==
[[Carl Gustav Jung]] per exemple vei dins la ''lapis philosophicae'' (Pèira Filosofala) la metafòra culturala de procés d'evolucion psiquic de tot èsser uman, la fòrça lo butant cap a mai de [[Différenciation|diferenciacion]], dins un sistèma de [[mesa en abisme]] del microcosme e del macrocosme<ref>{{Ouvrage|langue=|auteur1=C.G Jung|titre=Psychologie et Alchimie|lieu=Paris|éditeur=Buchet Chastel|année=1970|pages totales=|isbn=|lire en ligne=|passage=}}</ref>.

[[Gaston Bachelard]] consacra de passatges a la recerca alquimica, coma tant d'exemples d'obstacles epistemologics a l'esperit scientific. Per s'afirmar sciéncia, la quimia deguèt se desfar del [[substancialisme]], de l'[[animisme]], e del [[Subjectivité|subjectivisme]] que son en jòc dins la recerca de la pèira filosofala.

== Nòtas e referéncias ==
{{Reflist}}

== Vejatz tanben ==

=== Bibliografia ===
* Louis Figuier ''L'alchimie et les alchimistes : Essai historique et critique sur la philosophie hermétique'' (L. Hachette & cie., 1860, Ch. I « Principes fondamentaux de l'alchimie. Propriétés attribuées à la pierre philosophale » [https://books.google.fr/books?id=SdwKAAAAIAAJ]);
* Alfredo Perifano, ''L'alchimie à la cour de Côme {{Ier}} de Médicis : savoirs, culture et politique'' (H. Champion, 1997, ch. IV « Le Lapis Philosophorum : la tradition theorico pratique et la pratique de la tradition »).
* Michael Scott, ''Les Secrets de l'immortel Nicolas Flamel''

=== Articles connèxes ===

[[Categoria:Alquimia]]
Modèls utilizats sus aquesta pagina :
Modèl:, (veire la font) (protegit)
Modèl:Citacion blòt (modificar)
Modèl:ISBN (modificar)
Modèl:Ier (modificar)
Modèl:Lang (modificar)
Modèl:Metabendèl (modificar)
Modèl:Metabendèl/styles.css (modificar)
Modèl:Ortografia (modificar)
Modèl:Ouvrage (modificar)
Modèl:Ref-libre (modificar)
Modèl:Referéncias (veire la font) (protegit)
Modèl:Reflist (modificar)
Modèl:Romanas (modificar)
Modèl:S (modificar)
Modèl:Sègle (modificar)
Modèl:Sègle I (modificar)
Mòdul:Lenga (modificar)
Mòdul:Lenga/Data (veire la font) (protegit)
Tornar a la pagina Pèira filosofala.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Pèira_filosofala »