Jonathan Bätz

Jonathan Bätz (Utrecht, 5 februari 1787^[1] – aldaar, 18 juli 1849) was een Nederlands orgelbouwer.

Bätz werd geboren als een zoon van de orgelbouwer Christoffel Bätz en Christina Sophia Johanna Roll. Hij was een kleinzoon van Johann Bätz - eveneens orgelbouwer. Bätz, zijn broer Johan Martin Willem, en waarschijnlijk ook hun zuster Johanna Maria, werden na het overlijden van hun moeder opgevoed door hun oom Gideon Thomas Bätz, eveneens orgelbouwer, en diens vrouw Sara Schuurman. Die opvoeding kon plaatsvinden mede dankzij een bijdrage van Jan Gildemeester Jansz.. Vader Christoffel zou die in 1800 krijgen, ware het niet dat hij verdronk voordat hij de bijdrage kon innen. Jonathan stierf ongehuwd aan cholera.

Zijn oom liet Bätz leren aan een kostschool in Gelderland. Vanaf ongeveer zijn dertiende levensjaar begon hij zelf in de orgelbouw in het bedrijf van deze oom. Vanaf 1820, na de dood van Gideon Thomas, zette Jonathan Bätz met zijn broer Johan Martin Willem het bedrijf voort. Hij wist dit te continueren en uit te breiden. In 1826 kwam Christian Gottlieb Friedrich Witte uit Hannover als meesterknecht in dienst bij de firma Gebroeders Bätz. Hij trouwde met hun nichtje Paulina Dorothea Antoinette Lagers, dochter van Johanna Maria Bätz en predikant Lagers. In 1831 ging Johan Martin Willem zijn eigen weg en werd pianomaker. In 1833 noemde de firma zich J. Bätz & Co., met Witte als medevennoot. Aan het eind van zijn leven kon Bätz niet meer deelnemen aan het bouwen van orgels, omdat hij ernstig aan jicht leed. Het bedrijf werd na zijn dood voortgezet door Witte en diens zoon Johan Frederik Witte. In 1903, een jaar na de dood van Johan Frederik Witte, werd het bedrijf opgeheven.

Pieter Maarschalkerweerd en Christiaan Stuiting van het latere orgelbedrijf Stuiting & Maarschalkerweerd waren tot 1840 beiden meesterknecht bij Bätz. Tevens zijn de orgelmakers Pieter Flaes en Diedrich Brünjes bij Bätz werkzaam geweest, in 1842 hebben zij samen (na 1869 Flaes alleen) zich in Amsterdam gevestigd als orgelmakers.

Bouwjaren	Plaats	Kerk	Afbeelding	Manualen/pedaal P = zelfstandig pedaal p = aangehangen pedaal	Registers	Opmerkingen
1820 !1818–1820	Hellevoetsluis	Vestingkerk				Bestaat niet meer; in 1913 vervangen
1821	Nieuwenhoorn	Hervormde Kerk		II/p	14	1895–1899 grondig verbouwd door A. van den Haspel[2]
1823 !1822–1823	Weesp	Grote of Sint-Laurenskerk		II/p	23	1852 en 1891 door Witte sr. en jr. gewijzigd; in de jaren 1930 pneumatisch pedaal met 2 registers uitgebreid[3]Bij de restauratie in 1978 is dit weer weer ongedaan gemaakt.
1824	's-Graveland	Hervormde Kerk		II/p	14	In de jaren 1930 pneumatisch pedaal uitgebreid met 2 registers[4]Bij de restauratie in 1974 is dit weer weer ongedaan gemaakt.
1824 & 1837	Den Haag	Lutherse Kerk		III/P	39	Dispositiewijzigingen aan het orgel van Johann Heinrich Hartmann Bätz (1759–1762)
1827	Harderwijk	Grote Kerk		II/p	23	In 1980/81 door Flentrop gerestaureerd waarbij de situatie van 1827 volledig werd hersteld[5]
1830	Amsterdam	Ronde Lutherse Kerk		III/P	49	Met rugpositief; orgelkas ontworpen door T.F. Suys; 1983 restauratie door Flentrop, in 1997 opnieuw na brand.
1831 !1825–1831	Utrecht	Dom van Utrecht		III/P	50	Met gebruikmaking van oud pijpwerk[6]
1831	’s-Hertogenbosch	Hervormde Kerk		II/P	24	[7]
1831	Amsterdam	Instituut tot Onderwijs van Blinden (Herengracht)
1834	Utrecht	Kerk buiten de Waardpoort				Bestaat niet meer; orgelkas behouden gebleven in Daarle, Hervormde kerk
1835	Paramaribo	Lutherse Kerk		I/p	9	in 1833 gebouwd, in 1835 door C.G.F. Witte geplaatst[8]
1836	Amsterdam	Kerk de Krijtberg				Bestaat niet meer. In 1905 vervangen door een nieuw orgel van Adema. Enkele registers zijn overgezet.
1838	Krommenie	Hervormde Kerk		II/p	16	[9]in 1838 gebouwd door J. Batz en Co. voor de Doopsgezinde Kerk Oostzijde te Zaandam. In 1968 gerestaureerd en in Krommenie geplaatst.
1839 !1837–1839	Delft	Nieuwe Kerk		III/P	47	[10]
1840	Maassluis	Groote Kerk		III/P	42	Renovatie van het orgel van Rudolf Garrels (1729–1732)
1842	Mijdrecht	Janskerk		II/p	13	1915/2001 zelfstandig pedaal uitgebreid[11]
1842	Den Haag	Paleis Kneuterdijk (Gotische zaal)		II/P	18	[12] In 1880 door J.F. Witte uitgebreid met een vrij pedaal
1843	Batavia	Willemskerk[13]
1843	Zeist	Oude Kerk		II/P	23	[14]
1843	Amsterdam	Amstelkerk		II/p	16	[15]
1846	Woerden	Petruskerk		II/p	11	[16]
1848	Harmelen	Hervormde Kerk				In 1899 vernietigd door brand, daarna nieuw orgel door J.F. Witte

• Gert Oost: De orgelmakers Bätz (1739-1849), een eeuw orgelbouw in Nederland. Dissertatie Utrecht, 1975. Uitg. Canaletto, Alphen aan den Rijn, 3e druk 1981, 408 pag.
• Jaap Jan Steensma: «’t Was Bätz die Konstenaar» Aanvullingen op de biografie van Jan Hendrik Hartman Bätz. In: Het ORGEL 111 (2015), nr. 3, pp. 34-43.