Sint-Janskerk (Hoensbroek)

Sint-Janskerk
Het kerkje in april 2011. Foto genomen vanuit de Hoofdstraat.
Plaats	Hoofdstraat 63 Hoensbroek
Gewijd aan	Johannes de Doper
Coördinaten	50° Fout in uitdrukking: Onbekend leesteken ",".′ NB, 5° Fout in uitdrukking: Onbekend leesteken ",".′ OL
Gebouwd in	Onzeker, rond 1137
Uitbreiding(en)	14e, 15e, 16e en 17e eeuw[1]
Restauratie(s)	1900, 1909-1910, 1989-1990[1]
Begraafplaats	In onbruik geraakt, nog steeds grafstenen en -kruisen
Monumentale status	Rijksmonument
Monument­nummer	21243
Architectuur
Bouwmateriaal	mergelblokken/baksteen
Afbeeldingen
De kerk kort na de tweede restauratie (1910). Foto genomen vanuit de Dorpsstraat (thans Hoofdstraat).
Portaal    Christendom

De Sint-Janskerk is een kleine parochiekerk in het centrum van Hoensbroek, gemeente Heerlen. Zij bevindt zich in een parkje tussen de Juliana-Bernhardlaan (in vroeger tijden Heerbaan), de Hoofdstraat (tot 1921 Dorpsstraat) en de Markt. Ter onderscheiding van de aan de overkant gelegen grote Johannes Evangelistkerk worden beide kerken respectievelijk de kleine en de grote Sint-Jan genoemd.

In welk jaar het kerkje precies gebouwd werd, is niet geheel duidelijk. Als aannemelijkste bouwjaar wordt 1137^[2][3] genoemd, terwijl de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed spreekt van een eerste aanbouw - van het schip - van rond 1150. De toren dateert van een latere periode, zo omstreeks 1300. Het priesterkoor werd waarschijnlijk tussen 1300 en 1520 aan het gebouw toegevoegd.^[4] Het kerkje is nadien door de jaren heen steeds verder uitgebouwd, hoewel het nooit echt een grote kerk is geworden.

Er bestaat daarnaast ook een theorie die zegt dat het kerkje mogelijk pas is gebouwd nadat Hoensbroek zich afscheidde van de parochie van Heerlen. Het torentje van de Sint-Janskerk - dat waarschijnlijk rond die periode werd gebouwd - diende destijds vaak als schuilplaats voor omwonenden. Echter bevonden zich nog geen kilometer verderop, thans nog steeds in het zicht van de kleine Sint-Jan, de eerste bouwwerken van Kasteel Hoensbroek, dat als betere schuilplaats gold. De tegenwoordige Sint-Jan is dan wellicht een kerkje dat als vervanging van een mogelijk ouder, verdwenen kerkje op dezelfde plaats is gebouwd.^[1]

In de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw onderging het kerkje een aantal flinke verbouwingen. In 1630 werd in het kerkje een sacristie gebouwd, maar waar deze zich precies bevond, is niet bekend. In 1725 werd een nieuwe sacristie tegen het kerkje aan gebouwd, die de tand des tijds wel heeft overleefd. De muren van de kerk zijn opgetrokken uit mergelblokken, maar de sacristie daarentegen werd van baksteen opgebouwd. Het reeds bestaande priesterkoor ten slotte werd in 1680 verhoogd.

De kerk wordt in een register van kerkrenten in 1398 nog steeds als kapel aangeduid, hoewel de afscheiding reeds enkele jaren daarvoor geschiedde.

In de klokkenstoel van de kerk hangen twee klokken: één daarvan dateert uit het jaar 1414 en werd vervaardigd door P. van Tier. Deze klok heeft een diameter van 99 centimeter. De tweede klok heeft een diameter van 78 centimeter en is het werk van de Belgische klokkengieter François-Alexandre Gaulard (1791-1863).^[5] Deze klok werd in 1840 opgeleverd. De klokkenset maakt gebruik van een mechanisch torenuurwerk met elektrische opwinding.^[4]

Na enkele eeuwen was de kerk behoorlijk in verval geraakt, waardoor de eerste restauratiewerkzaamheden rond 1900 noodzakelijk werden. Nog geen tien jaar later, in de jaren 1909-1910, werd een tweede restauratie aan het gebouw uitgevoerd. Hierbij werden onder meer neogotische ramen aangebracht. De daken van de zijbeuken van het kerkje werden gerestaureerd tot lessenaarsdaken.^[1] De derde restauratie binnen een eeuw tijd en tot op heden de laatste restauratie die nodig was, werd in 1990 afgerond. Onder meer de hoogstwaarschijnlijk in de Tweede Wereldoorlog ontstane kogelgaten in de kerkmuur werden in dit jaar hersteld.

De kerk staat tegenwoordig in een bescheiden parkje en is omgeven door een kleine begraafplaats. Hier bevinden zich eenentwintig grafkruisen die dateren van enkele eeuwen terug. Ook een zestal gietijzeren grafstenen uit eenzelfde periode zijn er nog zichtbaar. Het terrein is als zodanig niet meer in gebruik als begraafplaats, maar de overblijfselen zijn nog goed zichtbaar. De kerk zelf wordt echter wel nog sporadisch gebruikt voor uitvaartdiensten. Aan de achterkant van het kerkje, tegenover de huidige markt, staat sinds 1953 het oorlogsmonument van Hoensbroek.

De kleine Sint-Janskerk is sinds 21 februari 1967 een Nederlands rijksmonument.^[4]

• Lijst van rijksmonumenten in Heerlen

Zie de categorie Sint-Janskerk (Hoensbroek) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.