Brontekst bekijken van Wilhelmina der Nederlanden

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

U heeft geen bewerkingsrechten
De opgegeven reden van uw blokkering luidt: Open proxy - Nadere informatie.

Indien u enkel Wikipedia wenst te lezen is dit van geen enkel belang. U heeft toegang tot alle aanwezige informatie.
U klikte op een link om een pagina op Wikipedia te bewerken, hetzij om de tekst daarvan aan te passen, hetzij om een nieuw artikel aan te maken. U kunt dit (op dit moment) niet doen omdat u geblokkeerd bent. Als u Wikipedia enkel wenst te lezen mist u niets.
- Niet aangemelde gebruiker: indien u geen gebruik maakt van een gebruikersaccount en u krijgt deze melding, dan is uw externe IP-adres geblokkeerd. Een IP-adres is een nummer waarmee uw computer op het internet kan worden geïdentificeerd. Dat van u is 206.189.44.186. Als er problemen zijn met anonieme gebruikers, zoals in het geval van vandalisme, wordt daarvan soms het IP-adres geblokkeerd. Dit is niet noodzakelijkerwijs persoonlijk bedoeld. Veel mensen delen hun IP-adres met andere gebruikers. Dit is bijna zeker het geval indien u via een school of bedrijf met het internet bent verbonden. Ongewenste bewerkingen van iemand anders kunnen helaas de reden zijn dat u nu geen bewerkingsrechten heeft. Ook kan het zijn dat uw IP-adres is geblokkeerd omdat u via een mobiele internetverbinding bewerkingen in Wikipedia wilt uitvoeren. Mobiele netwerken wijzen dynamische IP-adressen toe die om beveiligingsredenen standaard zijn geblokkeerd voor anonieme bewerkingen.
  - Oplossing: sommige blokkeringen worden opgelegd voor een korte periode. Kijk in het logboek tot wanneer de blokkering loopt. U kunt daar ook zien welk type blokkering is opgelegd. Ziet u de vermelding alleen anoniemen staan, dan zult u wel bewerkingsrechten hebben indien u inlogt als een geregistreerde gebruiker. Ziet u ook de vermelding aanmaken account geblokkeerd, dan kunt u via uw huidige internetverbinding geen account aanmaken. Is deze laatste vermelding er echter niet, dan kunt u gewoon een gebruikersaccount aanmaken. Informatie over andere oplossingen vindt u op de pagina Oplossingen voor geblokkeerde gebruikers.
- Geregistreerde gebruiker: uw gebruikersaccount kan geblokkeerd zijn. Als u niet weet waarom u geblokkeerd bent, kijk dan op uw overlegpagina. Mogelijk vindt u daar een toelichting. Ook kunt u tijdens een blokkade uw overlegpagina blijven bewerken en kunt u daar vragen stellen over de reden van de blokkade; tenzij u deze mogelijkheid expliciet is ontnomen.
Voor verdere vragen kunt u contact opnemen met het e-mailteam van de Nederlandstalige Wikipedia. Als u een geregistreerde gebruiker bent, vermeld dan ook een link naar uw gebruikerspagina.
Uw IP-adres bevindt zich in een bereik dat op alle wiki’s van de Wikimedia Foundation geblokkeerd is.
Deze blokkade is ingesteld door ‪EPIC‬. De opgegeven reden is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
- Aanvang blokkade: 2 jul 2024 09:48
- Einde blokkade: 2 jul 2025 09:48
Uw huidige IP-adres is 206.189.44.186. Het geblokkeerde bereik is 206.189.32.0/20.
Vermeld alle bovenstaande gegevens als u ergens op deze blokkade reageert.
Als u denkt dat u per abuis bent geblokkeerd, kunt u aanvullende informatie en instructies vinden in de Stewards Block Wizard.

U kunt de brontekst van deze pagina bekijken en kopiëren.

{{Infobox dynastie
| afbeelding     = Wilhelmina of the Netherlands, 1909.jpg
| naam           = Wilhelmina
| leven          = 1880–1962
| functie        = [[Lijst van koningen der Nederlanden|Koningin der Nederlanden]]
| periode        = 1890–1948
| voorganger     = [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] (regentes: [[Emma van Waldeck-Pyrmont|Emma]])
| opvolger       = [[Juliana der Nederlanden|Juliana]]
| functie1       = 
| periode1       = 
| voorganger1    = 
| opvolger1      = 
| vader          = [[Willem III der Nederlanden|Willem III]]
| moeder         = [[Emma van Waldeck-Pyrmont]]
| kinderen       = [[Juliana der Nederlanden|Juliana]]
| partner van    = [[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin]]
| dynastie       = [[Huis Oranje-Nassau|Oranje-Nassau]]
| geboortedatum  = [[31 augustus]] [[1880]]
| geboorteplaats = [[Paleis Noordeinde]], [[Den Haag]]
| sterfdatum     = [[28 november]] [[1962]]
| sterfplaats    = [[Paleis het Loo]], [[Apeldoorn]]
| heraldiek      = [[Bestand:Prinses Wilhelmina wapen.svg|220px|gecentreerd]]
| heraldiek-uitleg = Wapen van Wilhelmina als prinses
| handtekening            = Wilhelmina signature.svg
}}
{{Link stamboom|stamboom=[[Stamboom Wilhelmina van Oranje-Nassau (1880-1962)|Stamboom]]}}
'''Wilhelmina Helena Pauline Maria''' ([[Den Haag]], [[31 augustus]] [[1880]] – [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]], [[28 november]] [[1962]]), [[Prins der Nederlanden|Prinses der Nederlanden]] (1880-1890, 1948-1962), [[Prins van Oranje-Nassau|Prinses van Oranje-Nassau]] en [[Hertog]]in van [[Mecklenburg]] (1901-1962), was van 23 november 1890 tot 4 september 1948 [[Koning der Nederlanden|koningin der Nederlanden]] en regeerde onder de naam Wilhelmina. Zij trouwde met haar (achter)achterneef (in de 7de graad) [[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin]]. Uit dit huwelijk werd een dochter geboren: [[Juliana der Nederlanden|Juliana]].

Wilhelmina was het enige kind uit het huwelijk van koning [[Willem III der Nederlanden]] en koningin [[Emma van Waldeck-Pyrmont|Emma]]. Van 1890 tot haar achttiende verjaardag in 1898 was haar moeder [[Regent (bestuurder)|regentes]]. Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] week zij uit naar Engeland. Wegens gezondheidsproblemen van Wilhelmina was [[kroonprins]]es Juliana, in 1947 en 1948, voor in totaal 157 dagen regentes. Wilhelmina was bijna 58 jaar lang koningin der Nederlanden, maar feitelijk regeerde zij iets korter dan vijftig jaar. Desondanks is zij met afstand het langstzittende Nederlandse staatshoofd ooit.

== Jeugd ==
[[Bestand:Portret van Prinses Wilhelmina, kennelijk uit 1885.jpg|thumb|Prinses Wilhelmina in 1885.]]
Wilhelmina werd op 31 augustus 1880 om 18.00 uur geboren op [[Paleis Noordeinde]] in Den Haag. Zij was het enige kind uit het huwelijk van koning Willem III der Nederlanden en zijn tweede echtgenote Emma van Waldeck-Pyrmont. Ter gelegenheid van de geboorte werden militaire parades gehouden en klonken 51 [[saluutschot]]en.

Haar officiële namen waren:
* [[Willem (voornaam)|Wilhelmina]], de vrouwelijke vorm van de traditionele Oranje-voornaam Willem
* [[Helena (voornaam)|Helena]], naar [[Helena van Waldeck-Pyrmont (1861-1922)|Helena van Waldeck-Pyrmont]], een zus van koningin Emma
* [[Paul (voornaam)|Pauline]], naar [[Pauline van Waldeck-Pyrmont]], een zus van koningin Emma
* Maria, naar [[Maria van Waldeck-Pyrmont]], een zus van koningin Emma<ref>Voor herkomst van alle voornamen zie: {{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, (2009, e-book, naar vijfde druk uit 2001), p. 52-53</ref>

In de eerste maanden van haar leven werd zij door haar ouders ''Paulientje'' genoemd. Uiteindelijk schakelden ze over op Wilhelmina.

De doop vond plaats op 12 oktober 1880 in de [[Willemshof|Willemskerk]] te Den Haag door dominee [[Cornelis Eliza van Koetsveld]]. De kleine Wilhelmina droeg een witte [[doopjurk]] van [[Brussel (stad)|Brussels]] [[kant (textiel)|kant]], waarin al haar opvolgsters en ook koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]] zijn gedoopt. Haar moeder hield de baby ten doop. Onder de aanwezigen waren de 83-jarige oudoom prins [[Frederik van Oranje-Nassau (1797-1881)|Frederik van Oranje-Nassau]], oom en tante groothertog [[Karel Alexander van Saksen-Weimar-Eisenach]] en groothertogin [[Sophie der Nederlanden|Sophie]], en de grootvader van moederskant vorst [[George Victor van Waldeck-Pyrmont]].

Van haar drie oudere [[halfbroer]]s uit haar vaders eerste huwelijk met [[Sophie van Württemberg]] leefde bij haar geboorte alleen nog prins [[Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)|Alexander van Oranje-Nassau]]. Hij was zo verbolgen over zijn vaders tweede huwelijk (hij sloot op de dag van de huwelijkssluiting de luiken van zijn paleis), dat hij weigerde zijn halfzusje te zien. Hij stierf toen zij vier jaar oud was. Hierdoor werd Wilhelmina de vermoedelijke troonopvolgster. Zij was er pas zeker van dat zij daadwerkelijk haar vader ging opvolgen, toen die op 23 november 1890 stierf zonder een zoon nagelaten te hebben. Volgens de toenmalige [[Grondwet]] gingen mannelijke nakomelingen voor op vrouwelijke. Bij zijn overlijden werd de tienjarige Wilhelmina automatisch koningin.

Tot haar achttiende verjaardag nam haar moeder Emma als regentes het koningschap waar. In het [[Luxemburg (land)|Groothertogdom Luxemburg]] waren volgens de afgesloten erfstellingsovereenkomst alleen mannelijke afstammelingen uit het huis Nassau erfgerechtigd. De [[groothertog]]elijke kroon ging daar over op een ver familielid uit het [[Huis Nassau]], [[Adolf van Luxemburg|Adolf]], hoofd van de Walramse tak van Nassau.

== Begin van koningschap ==
[[Bestand:The inauguration of Queen Wilhelmina, by Nicolaas van der Waay.jpg|thumb|De inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898]]
[[Bestand:Inhuldiging prinses Wilhelmina (1898).webm|thumb|Filmopname van de inhuldiging door Oscar Carré]]
Op 6 september 1898 werd Wilhelmina ingehuldigd in de [[Nieuwe Kerk (Amsterdam)|Nieuwe Kerk]] in [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]]. Aansluitend aan de inhuldiging kwam Wilhelmina met de stoet weer naar buiten; hiervan maakte de beroemde circusdirecteur [[Oscar Carré]] een filmopname, die hij kort daarna in zijn circus vertoonde en die tot de oudste Nederlandse filmbeelden behoort.

Twee jaar na haar inhuldiging werd aan een Nederlands marineschip, [[Hr.Ms. Gelderland (1900)|Hr.Ms. Gelderland]], opdracht gegeven naar [[Portugees-Oost-Afrika]] te varen om daar [[Paul Kruger]], president van het verslagen [[Zuid-Afrikaansche Republiek|Transvaal]], te evacueren naar Marseille. Dit gebaar (met stilzwijgende instemming van de Britten), leverde haar veel goodwill op in Europa, hoewel zij niet meer deed dan ingaan op een voorstel van minister van Buitenlandse Zaken [[Willem Hendrik de Beaufort (1845-1918)|De Beaufort]]. De talrijke loftuitingen aan haar adres hadden daarom niet echt haar instemming. "Nooit heb ik zulk eene overdreven beweging gezien", oordeelde zij.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, (2009, e-book, naar de vijfde druk uit 2001), p. 188</ref>

== Huwelijk ==
[[Bestand:Verloving Wilhelmina Hendrik.jpg|thumb|Foto van Wilhelmina en Hendrik van 17 oktober 1900, een dag na de bekendmaking van de verloving.]]
[[Bestand:Queen Wilhelmina & Juliana.jpg|thumb|Wilhelmina met Juliana, circa 1914.]]
Er werd gezocht naar een echtgenoot voor de jonge koningin. Britse kandidaten vielen af vanwege de Boerenoorlog. “Aber nur ein Deutscher Prinz darf sie bekommen”, schreef de Duitse keizer [[Wilhelm II van Duitsland|Wilhelm II]] in de kantlijnen van een diplomatiek ambtsbericht.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, p. 196 (2009, e-book, naar de vijfde druk uit 2001)</ref>

Koningin-moeder Emma reisde in mei 1900 met haar dochter naar het [[Slot Schwarzburg]] in [[Thüringen (deelstaat)|Thüringen]].<ref>Emma's moeder was een prinses van [[Vorstendom Schwarzburg-Rudolstadt|Schwarzburg]].</ref> Daar waren ontmoetingen gearrangeerd met drie kandidaten. [[Frederik Willem van Pruisen (1880-1925)|Friedrich Wilhelm van Pruisen]], kleinzoon van prinses [[Marianne der Nederlanden|Marianne]], was door de Duitse keizer naar voren geschoven en de twee broers van Mecklenburg-Schwerin, zonen van groothertog [[Frederik Frans II van Mecklenburg-Schwerin]], waren geselecteerd uit de [[Almanach de Gotha]]. Van de broers kwam alleen Heinrich opdagen. Moeder en dochter kozen voor hertog [[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin|Heinrich zu Mecklenburg-Schwerin]]. Op 16 oktober werd de verloving bekendgemaakt. Wilhelmina en Heinrich waren familie van elkaar. Wilhelmina's overgrootouders waren de betovergrootouders van Heinrich: de [[Keizerrijk Rusland|Russische]] [[tsaar]] [[Paul I van Rusland|Paul I]] en diens echtgenote [[Sophia Dorothea Augusta Louisa van Württemberg|Maria Fjodorovna]].

Op 7 februari 1901 vond het huwelijk plaats. Heinrich heette vanaf die dag Hendrik. Volgens de toenmalige regels had Wilhelmina als vrouw de naam van haar man moeten aannemen. Er zou dan een nieuwe dynastie op de troon komen, het huis Mecklenburg-Schwerin. Dat lag uiteraard gevoelig in Nederland. Koningin Emma en de Nederlandse ministerraad stelden daarom voor om de naam Oranje-Mecklenburg te gebruiken. De naam Oranje mocht namelijk wel via de vrouwelijke lijn doorgegeven worden.<ref name=":0">{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, (1998, eerste druk ), p. 242-243</ref> Voor de naam Nassau lag dat anders. Alleen de laatst overgebleven erfdochter kon de naam Nassau doorgeven aan haar man en kinderen.  Maar hier kon geen beroep op worden gedaan, want er waren nog mannelijke leden van de familie Nassau in leven. De meest stamverwante tak van de familie Nassau regeerde in [[Luxemburg (land)|Luxemburg]].<ref name=":0" /> Na overleg met het familiehoofd van de Luxemburgse tak, Groothertog [[Adolf van Luxemburg]], kregen Emma en Wilhelmina toestemming om de naam Oranje-Nassau te gebruiken.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, p. 243-244 (eerste druk uit 1998)</ref>

Op 9 november 1901 kreeg Wilhelmina haar eerste miskraam.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'' Amsterdam, Uitgeverij Balans, p. 251 (2009, e-book, naar de vijfde druk uit 2001)</ref> In maart 1902 werd bekendgemaakt dat de koningin opnieuw zwanger was en in april kwam het bericht dat zij ernstig ziek was. Het bleek [[Buiktyfus|tyfus]] te zijn. Begin mei kreeg Wilhelmina na 4½ maand zwangerschap weer een miskraam en de situatie werd even levensbedreigend genoemd. Wilhelmina was de laatste Oranjetelg en indien zij zou overlijden, zou de troon naar een Duitser gaan, Wilhelmina's achterneef [[Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach|Willem Ernst]], groothertog van [[Groothertogdom Saksen-Weimar-Eisenach|Saksen-Weimar-Eisenach]], een kleinzoon van Wilhelmina's tante Sophie. In het verloop van de maand mei verbeterde haar gezondheidstoestand en om volledig te herstellen ging zij naar [[Schaumburg (district)|Schaumburg]]. Op [[Prinsjesdag]] 1902 verscheen Wilhelmina voor het eerst weer in het openbaar. Op 23 juli 1906 volgde een derde miskraam.

Tevens ontsnapten zowel koningin als prins op 26 februari 1908 nog maar net aan een verkeersongeval. Prins Hendrik mende een open rijtuig dat door een tram aangereden werd op de hoek van de [[Parkstraat (Den Haag)|Parkstraat]] en de Oranjestraat in Den Haag. Het rijtuig verloor drie wielen, maar paarden en inzittenden bleven ongedeerd.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, p. 293 (2009, e-book, naar de vijfde druk uit 2001)</ref> Eind 1908 werd opnieuw een zwangerschap van de koningin bekendgemaakt door de voorzitter van de ministerraad [[Theo Heemskerk]] en op 30 april 1909 werd een kind geboren, de latere koningin [[Juliana der Nederlanden|Juliana]].

== Peetkinderen ==
Wilhelmina had twee peetkinderen, beiden werden geboren tijdens de [[stormvloed van 1916]], Wilhelmina Lijsje van Riel in Marken en Wilhelmina Aartje Vedder in Spakenburg.

== Godsdienst ==
Wilhelmina was een meelevend lid van de [[Nederlandse Hervormde Kerk (hoofdbetekenis)|Nederlandse Hervormde Kerk]]. Ze nam in 1905 het initiatief tot de oprichting van de Vereniging voor Volkszanguitvoeringen, die in volksbuurten wilde evangeliseren door het lied. Ze steunde de stichting van de Wereldzendingsbeweging (1910) en de [[Wereldraad van Kerken]] (1948). Frank Thomas, de oprichter van de Société évangélique de Genève, bewonderde ze zeer. [[Abraham Kuyper]], die met de [[Doleantie]] de Hervormde Kerk had verlaten, vond ze een "scheurmaker".

Eind jaren dertig sloot zij zich aan bij de Oxford-Groep van de [[luthers]]e dominee Frank Buchman. Het doel was om door middel van geestelijke herbewapening tegenwicht te bieden aan de militaire herbewapening in die periode. In drie [[Koninklijke toespraken in Nederland|radiotoespraken]], die grote weerklank vonden, besteedde ze hier aandacht aan.

Wilhelmina was vijfendertig jaar onder invloed van [[Sadhoe]] [[Sundar Singh]], een [[Goeroe (wijze)|goeroe]] uit het toenmalige [[Brits-Indië]], die behoorde tot de sekte van de [[Sikhs]],<ref>Kikkert, J.G. (2001), ''Oranje bitter Oranje boven'', Uitgeverij Aspekt, Soesterberg, pp.300,340</ref> maar zich tot het christendom bekeerd had.

== Feitelijk koningschap ==
Wilhelmina maakte van haar bevoegdheden als koningin nadrukkelijk gebruik. Hoewel zij wist waar haar grenzen lagen, respecteerde zij die met tegenzin. Wilhelmina had een duidelijke protestants-christelijke achtergrond. Zij hechtte, vanuit de Oranjetraditie, belang aan een sterke krijgsmacht. Daarnaast hield zij ook niet van politiek gekissebis en had zij niet veel op met de politici van haar tijd, wat vaak tot conflicten leidde met haar ministers.

Vanuit die achtergrond stoorde zij zich aan het [[kabinet-De Meester]], een zwak liberaal minderheidskabinet, dat gedoogsteun kreeg van de SDAP. De begroting van het ministerie van Oorlog werd in zowel 1906 en 1907 verworpen. Daarop viel het kabinet in december 1907. Dat gaf Wilhelmina de ruimte om haar stempel op [[kabinetsformatie Nederland 1907-'08|de volgende formatie]] te drukken. [[Abraham Kuyper]] was bij de ARP de sterke man en de voor de hand liggende formateur, maar riep bij Wilhelmina en de andere partijen weerstand op. Wilhelmina wilde een gematigde koers, een sterke landsverdediging en had een hekel aan Kuyper. [[Theo Heemskerk]], de tweede man in de ARP, kreeg van Wilhelmina de opdracht om een kabinet te formeren, waarbij Kuyper, tot diens ergernis, werd gepasseerd.<ref>{{aut|Jan de Bruijn}} ''Wilhelmina formeert. De kabinetscrisis van 1907-1908''. Uitgeverij Boom, Amsterdam 2011.</ref>

Wilhelmina steunde de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] en Groot-Brittannië in een conflict over [[Mexico (land)|Mexicaanse]] olievelden.

Nadat de grote mogendheden Den Haag aanwezen als vestigingsplek voor het [[Vredespaleis]], bood de negentienjarige koningin een van haar paleizen aan als plaats waar de landen hun geschillen vreedzaam konden bijleggen, door deze voor te leggen aan het [[Permanent Hof van Arbitrage]]. Zij bood een galadiner aan bij de afsluiting van de eerste [[Vredesconferentie van Den Haag|Haagse Vredesconferentie]]. Zij zag weinig in deze initiatieven – Nederland was immers een neutraal land – en hechtte meer aan een sterke defensie. Daarover kwam ze in conflict met de achtereenvolgende ministerraden, die toentertijd streefden naar een volksleger.

== Vermogen ==
Wilhelmina erfde van haar in 1884 overleden halfbroer Alexander twee miljoen gulden en van haar vader ruim 6,9 miljoen gulden. Van dat laatste bedrag was tachtig procent in [[effecten]]. Als koningin kreeg zij een jaarlijkse staatstoelage van 600.000 gulden, evenveel als haar vader vanaf 1849 ontving. Daarnaast kreeg zij jaarlijks 50.000 gulden voor onderhoud aan haar paleizen. De inkomsten uit haar [[kroondomein]]en bedroegen jaarlijks tussen de 500.000 en 600.000 gulden. Wilhelmina betaalde alleen [[grondbelasting]]. De uitgaven aan het hofpersoneel kwamen in de jaren 1890-1898 ongeveer overeen met haar jaarinkomsten. In 1905 had Wilhelmina 181 personeelsleden. Tien jaar later waren er dat 205. In de vijf jaar voorafgaand aan 1909 moest Wilhelmina uit haar privévermogen meer dan 700.000 gulden toeleggen om in haar uitgaven te voorzien. Bij de grondwetswijziging in 1922 werd haar staatstoelage verdubbeld. In 1940 schatten de Duitsers haar privévermogen op zestien miljoen gulden. Daarvan nam ze voor drie miljoen gulden effecten mee naar Engeland.<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. De jonge koningin'', Amsterdam: Uitgeverij Balans, (2009, e-book, naar vijfde druk uit 2001), p. 101-103 + 173 + 178-181</ref>

== Eerste Wereldoorlog ==
[[Bestand:Dupont KBS-FRB(9).jpg|thumb|Medaille van Louis Dupuis met koningin Wilhelmina afgebeeld]]
Tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] was Nederland neutraal, maar de sympathie was in die tijd vooral gericht op Duitsland. Wilhelmina had dankzij haar moeder en man een uitgebreide Duitse familie. Ook het Britse optreden rond de eeuwwisseling in de [[Tweede Boerenoorlog]] lag nog vers in het geheugen.

Na een aantal incidenten, zoals het torpederen van een aantal Nederlandse schepen door de Duitsers en Duitse onderzeeërs die op de Nederlandse kust strandden, wist Wilhelmina dankzij haar contacten met de Duitse keizer de zaak te sussen. Er kwam een gemeenschappelijke commissie die moest bekijken hoe groot de wederzijdse schade was. De spanning liep verder op toen de [[Geallieerden (Eerste Wereldoorlog)|Geallieerden]] Nederlandse schepen in beslag namen. Wilhelmina sprak van schepenroof. Om de Nederlandse eer hoog te houden werd besloten een konvooi koopvaardijschepen naar Nederlands-Indië onder begeleiding van oorlogsschepen te laten uitvaren. Toen de Britten de schepen wilden doorzoeken kon de regering niets anders doen dan toegeven. De minister van koloniën [[Jean Jacques Rambonnet]] trad af, uit onvrede over het kabinetsbesluit. Wilhelmina was woedend en liet haar afkeuring blijken.

De Duitsers verdachten Nederland van samenwerking met de geallieerden en eisten compensatie in de vorm van vrije doorgang door [[Limburg (Nederlandse provincie)|Limburg]]. Wilhelmina wist weer door haar persoonlijke contacten met de Duitse keizer de gemoederen te bedaren. Het compromis, alleen bouwmateriaal voor België maar niet voor de aanleg van loopgraven, leidde tot spanningen met de geallieerden.

Opperbevelhebber [[Cornelis Jacobus Snijders|generaal Snijders]] moest de Nederlandse troepen verdelen om zowel een Engelse, Franse als een Duitse aanval te weerstaan. Hij wilde zich het liefst op één tegenstander concentreren en was daarom voorstander van een bondgenootschap met de Duitsers omdat Nederland naar zijn mening bij een Duitse aanval kansloos zou zijn. Voor de regering [[Cort van der Linden]] was dit aanleiding om Snijders te ontslaan en aan de neutraliteitspolitiek vast te houden. Wilhelmina stelde zich achter de opperbevelhebber op. Dat leidde tot een conflict met het kabinet en de minister van oorlog [[Bonifacius Cornelis de Jonge (1875-1954)|De Jonge]]. In een gesprek tussen Wilhelmina en De Jonge vielen wederzijds harde woorden. Snijders wilde zelf ontslag nemen, maar Wilhelmina vroeg hem in een persoonlijke brief om aan te blijven.

De verstandhouding tussen Wilhelmina en het kabinet was in 1918 op een dieptepunt beland. De situatie werd gered door het einde van de Eerste Wereldoorlog en door landelijke verkiezingen. Een nieuw kabinet, het [[kabinet-Ruijs de Beerenbrouck I]] loste in september 1918 dat van Cort van der Linden af.<ref>{{aut|Jaco Alberts}} [http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/30147/wilhelmina-en-de-neutraliteit.html Wilhelmina en de neutraliteit], ''Historisch Nieuwsblad'', 1/2013</ref> De nieuwe minister van Oorlog [[George August Alexander Alting von Geusau]] ontsloeg Snijders alsnog na [[Harskamprellen|de rellen]] in de [[Legerplaats Harskamp]]. Hij deelde het ontslag eerst aan de [[Tweede Kamer der Staten-Generaal|Tweede Kamer]] mee voordat Wilhelmina werd ingelicht.

=== Spoorwegongeval bij Houten ===
Op 7 juni 1917 was Wilhelmina betrokken bij een [[treinongeval bij Houten]] op de spoorlijn tussen [[Houten]] en [[Schalkwijk (Utrecht)|Schalkwijk]]. Hierbij vielen elf licht gewonden, elf rijtuigen ontspoorden en één kantelde; Wilhelmina bleef ongedeerd.<ref>Verslag van den Raad van Toezicht op de Spoorwegdiensten nopens het ongeval met trein 4 S.S. op 7 Juni 1917 tussen Houten en Schalkwijk / Raad van Toezicht op de Spoorwegdiensten</ref>

== Nasleep van de Eerste Wereldoorlog ==
[[Bestand:Royal Monogram of Queen Wilhelmina of the Netherlands.svg|140px|thumb|Monogram van koningin Wilhelmina]]
Maatschappelijke onrust, aangemoedigd door het uiteenvallen van de Russische, Oostenrijks-Hongaarse en Duitse Rijken en de communistische revolutie in [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]] in 1917, stak kort na de Eerste Wereldoorlog ook in Nederland de kop op, die de socialistische leider [[Pieter Jelles Troelstra]] in november 1918 tot zijn '[[Vergissing van Troelstra|historische vergissing]]' inspireerde: een oproep tot een socialistische revolutie. Een proclamatie door Wilhelmina kalmeerde de gemoederen toen ook de verschillen tussen extreem rijk en extreem arm iets werden aangepakt: ziekenhuizen, nieuwe woningen en beperking van de uitbuiting van de arbeiders. Wilhelmina ging nu ook meer een eigen invulling geven aan het koningschap. Zij wilde "contact met alle lagen van de bevolking in haar arbeid, voelen en denken". Het ceremonieel werd drastisch teruggebracht, maar de "gouden kooi" kon zij niet doorbreken.

Na de Eerste Wereldoorlog vroeg de Duitse keizer op 10 november 1918 politiek asiel. Het [[kabinet-Ruijs de Beerenbrouck I]] verleende hem dat, tegen de wil van de geallieerde mogendheden [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Groot-Brittannië]] en vooral [[België (hoofdbetekenis)|België]]. Wilhelmina vermeed elk contact met hem. Zij verweet hem gebrek aan leiderschap en het verlaten van zijn volk. De Duitse revolutie zou ook in Nederland natrillen, zoals zij zou ondervinden.

De historica [[Beatrice de Graaf]] toonde in 2018 aan dat Wilhelmina op eigen initiatief een belangrijke rol had gespeeld in de komst van de keizer naar Nederland en dat bij leven altijd verborgen heeft weten te houden voor het grote publiek.<ref>[https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wilhelmina-haalde-duitse-keizer-wilhelm-ii-wel-degelijk-zelf-naar-nederland~b9b529dc/ Wilhelmina haalde Duitse keizer Wilhelm II wel degelijk zelf naar Nederland], ''de Volkskrant'', 9 november 2018</ref> Deze vlucht bracht Nederland in een lastig parket, omdat het de Nederlandse neutraliteitspolitiek ten opzichte van de geallieerden te niet zou kunnen doen. Zij eisten uitlevering van de keizer. Bovendien zou België een weigering tot uitlevering kunnen aangrijpen om [[Zeeuws-Vlaanderen]] en delen van [[Limburg (Nederlandse provincie)|Limburg]] te annexeren.

== Koningin Wilhelmina tijdens het interbellum ==
[[Bestand:Queen Wilhelmina of the Netherlands.jpg|thumb|Wilhelmina in 1942.]]
[[Bestand:VERSIERDE RESIDENTIE-PGM4011534.webm|thumbtime=0:27|thumb|[[Polygoonjournaal|Bioscoopjournaal]] uit augustus 1938. Versieringen van gebouwen (o.a. [[Paleis Noordeinde]]) een tram, gevels, straten en feestverlichting op verschillende plaatsen in [[Den Haag]] tgv het 40-jarige regeringsjubileum van koningin Wilhelmina.]]
Door de [[evenredige vertegenwoordiging]] die bij de grondwetswijzing van 1917 werd ingevoerd en de invoering van het [[vrouwenkiesrecht]] (passief kiesrecht in 1917, actief kiesrecht in 1919) ontstond er een electorale stabiele situatie waardoor de protestants-christelijke partijen in een gunstige middenpositie zaten. Tot ergernis van Wilhelmina was het parlement tegelijkertijd versplinterd en ontstond er met enige regelmaat een kabinetscrisis. Na de nodige consultatierondes vormden dezelfde partijen weer een kabinet.

Volgens [[Cees Fasseur|Fasseur]] heeft het politiek geruzie in die periode bijgedragen aan Wilhelmina's afkeer van politieke partijen en ministers. Tegelijkertijd versterkte het geruzie haar positie. In een aantal gevallen werd ze gevraagd om in een conflict te bemiddelen. Tussen 1922 en 1939 moest er onder haar leiding tien keer een kabinet geformeerd worden, waarbij Wilhelmina als staatshoofd in het [[Kabinetsformatie/Nederland|formatieproces]] aan de touwtjes trok. Zinde een voorgedragen minister of voorgenomen regeringsprogramma haar niet, dan maakte zij dat aan de [[formateur]] kenbaar.<ref name="ReferenceA">Fasseur, Cees; ''Wilhelmina. Krijgshaftig in een vormeloze jas''</ref>

Bij de kabinetscrisis van 1939, ontstaan door een in haar ogen onnodig conflict tussen [[Hendrikus Colijn|Colijn]] en [[Carl Romme|Romme]], uitte ze haar ongenoegen tegen Colijn: ''U hebt toen (in 1937) 10 heren uitgezocht met wie u het nu niet meer kunt vinden; nu moet u andere heren zoeken.''<ref>{{aut|Cees Fasseur}} ''Wilhelmina. Krijgshaftig in een vormeloze jas'' (2009, derde druk, e-book) p. 204</ref> Wilhelmina probeerde vervolgens Colijn als minister-president van een koninklijk kabinet naar voren te schuiven, maar het [[kabinet-Colijn V]] werd in de Tweede Kamer weggestemd. [[Dirk Jan de Geer]] werd formateur. Met het [[kabinet-De Geer II]] aan het roer ging Nederland de Tweede Wereldoorlog in.

Wilhelmina leed onder de buitenechtelijke avonturen en de financiële praktijken van prins Hendrik, die met zijn positie van prins-gemaal binnen het Nederlandse constitutionele bestel niet goed raad wist. Vanaf het einde van Eerste Wereldoorlog leefden ze vrijwel gescheiden; door de volgzaamheid van de pers in die tijd bleef het volk grotendeels onkundig van Hendriks misstappen. Wilhelmina belastte de Haagse hoofdcommissaris [[François van 't Sant|Van 't Sant]] met de begeleiding van Hendrik.

Het overlijden van haar moeder en haar echtgenoot in 1934 maakten dat jaar moeilijk voor haar, niet alleen emotioneel, maar ook omdat het koningshuis toen nog maar uit twee personen bestond. Zij had het liefst willen aftreden omdat zij meende dat het volk een beetje op haar was uitgekeken en omdat zij zich onmachtig voelde het kabinetsbeleid bij te sturen. Zij wilde dit echter haar dochter Juliana niet aandoen voordat die haar eigen huwelijk geregeld had. Vanaf 1937 kreeg de monarchie de broodnodige personele versterking: Juliana trouwde met prins [[Bernhard van Lippe-Biesterfeld]] en in 1938 werd prinses [[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]] als Wilhelmina's eerste kleindochter en erfopvolger geboren; in 1939 volgde prinses [[Irene van Lippe-Biesterfeld|Irene]].

Samen met koning [[Leopold III van België|Leopold III]] van het nu ook neutrale België ontplooide zij enkele initiatieven voor het bewaren van de vrede in Europa, die niet mochten baten, maar wel de Nederlands-Belgische relaties hielpen verbeteren. In februari 1939 werd besloten tot de bouw van een centraal vluchtelingenkamp voor uit [[Nazi-Duitsland|Duitsland]] gevluchte joden. Gekozen werd voor een locatie bij [[Elspeet]]. Koningin Wilhelmina verzette zich; zij vond de afstand van twaalf kilometer tot haar zomerverblijf [[Paleis Het Loo]] veel te weinig en ook de [[ANWB]] protesteerde hier tegen met het argument dat de [[Veluwe (hoofdbetekenis)|Veluwe]] vrij begaanbaar moest blijven. Het kamp werd uiteindelijk bij [[Hooghalen]] gebouwd ([[Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork]]).

== Tweede Wereldoorlog ==
[[Bestand:Koningin Wilhelmina Radio Oranje II.jpg|thumb|Koningin Wilhelmina spreekt tot het volk via [[Radio Oranje]].]]
{{Zie hoofdartikel|Koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog}}
Op 10 mei 1940 viel Duitsland [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] binnen. De voltallige koninklijke familie vluchtte enkele dagen later naar [[Londen (hoofdbetekenis)|Londen]]. Ook koningin Wilhelmina week op advies van generaal [[Henri Winkelman]] uit.<ref>{{aut|Loe de Jong}} ''Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'', deel 3, 12 mei 1940, p. 281</ref> Naar eigen zeggen was haar aanvankelijke plan om met een Engelse [[Torpedobootjager|torpedojager]] vanuit Den Haag naar Zeeland te varen en daar met haar troepen te strijden tot er hulp van de geallieerden kwam.<ref>{{aut|Wilhelmina der Nederlanden}} ''Eenzaam maar niet alleen'', p. 267-406</ref> Dit bleek niet haalbaar, waarna het schip uitweek naar Engeland. Juliana en de kinderen Beatrix en Irene reisden een maand later door naar [[Canada (hoofdbetekenis)|Canada]], teneinde de dynastie veilig te stellen.

In Londen verbleef zij samen met de [[Londens kabinet|Nederlandse ministerraad in ballingschap]] en zond radioboodschappen aan haar volk, via [[Radio Oranje]]. [[Adolf Hitler]] noemde zij de “aartsvijand van de mensheid”. In haar toespraken heeft zij één keer haar afkeuring betuigd over de [[Holocaust (hoofdbetekenis)|Jodenvervolging]] die op dat moment gaande was in Nederland.<ref>[https://web.archive.org/web/20110724144625/http://www.auschwitz.nl/paviljoen/deportatie/driehoek-5/radio-oranje/radio-oranje radio-oranje] auschwitz.nl</ref> Ondanks de hierop gestelde straf werden de uitzendingen in Nederland veel beluisterd. Gedurende de laatste jaren van de bezetting groeiden zij en de kleur [[oranje (kleur)|oranje]] uit tot symbool van bevrijding. Zelf werd zij gedurende de oorlog bijna gedood door een Duitse bom, die dicht bij haar huis in South Mimms, net ten noorden van Londen, neerkwam. Een bewaker verloor daarbij het leven.

Terwijl haar dochter en kleinkinderen in Canada zaten, ontpopte haar schoonzoon Bernhard zich tot adjudant, die zich voor de strijdkrachten inzette, al mocht hij zich van zijn schoonmoeder niet in gevaar brengen. In de oorlog sprak zij over een politiek denkbeeld, de 'vernieuwing', wat voortkwam uit haar frustraties met het vooroorlogse politieke bestel. Dit is nooit helemaal uitgewerkt, maar de kernthema's waren als volgt: afschaffing van de [[Verzuiling|zuilen]], een nog grotere macht voor de Kroon en een eendrachtiger Nederland. Zij had menigmaal conflicten met haar ministers, die voorstanders waren van het vooroorlogse bestel. Zij meende echter dat het volk achter haar zou staan.

== Wederopbouw en troonsafstand ==
[[Bestand:Woonhuis Wilhelmina.JPG|thumb|Woonhuis van Wilhelmina aan de Nieuwe Parklaan in Den Haag]]
Na haar terugkeer in Nederland verbleef Wilhelmina op landgoed [[Anneville (Ulvenhout)|Anneville]] bij Breda. Hier raadpleegde ze een aantal Nederlandse prominenten om een kabinet samen te stellen dat met de [[wederopbouw]] zou kunnen beginnen. Naar haar mening zouden mensen die zich in het verzet onderscheiden hadden met die taak belast moeten worden. Hoewel ze twijfelde of [[Willem Drees|Drees]] wel vernieuwend genoeg was, vroeg ze aan [[Wim Schermerhorn|Schermerhorn]] en Drees samen een nationaal kabinet voor herstel en vernieuwing te vormen. Dit leidde tot het [[kabinet-Schermerhorn-Drees]]. Volgens Drees was het aanstellen van twee formateurs een idee van Wilhelmina.<ref>{{aut|F.J.F.M. Duynstee & J. Bosmans}} ''Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945'', deel 1, Het kabinet-Schermerhorn-Drees (1945-1946)</ref>

Zij gaf uit woede over het gebruik van [[Paleis Het Loo]] door de nazi's, opdracht dit paleis af te breken. Het gezonde verstand overwon echter. Uit medeleven met het Nederlandse volk heeft Wilhelmina na de Tweede Wereldoorlog (september 1945 – april 1946) tijdelijk in een burgerhuis gewoond aan de Nieuwe Parklaan in Den Haag. Verder bracht zij persoonlijke bezoeken door het hele land.
[[Bestand:Akte van abdicatie van koningin Wilhelmina - Deed of abdication of Queen Wilhelmina (8637711380).jpg|thumb|Akte van abdicatie van koningin Wilhelmina]]
Wilhelmina kreeg bij de landelijke verkiezingen van 1946 een teleurstelling te verwerken met betrekking tot de vernieuwing die haar voor ogen stond; de oude politieke partijen en hun zuilen kwamen terug. Wilhelmina had zich vergist, de Nederlanders wilden niets van haar vernieuwing weten. Ook haar gezondheid liet te wensen over; Juliana moest twee keer als regentes optreden (van 14 oktober 1947 tot 1 december 1947 en van 14 mei 1948 tot 30 augustus 1948). Op 12 mei 1948 kondigde Wilhelmina in een radiotoespraak haar [[abdicatie]] aan. Na een ambtsperiode van bijna 50 jaar deed zij op 4 september 1948 [[Abdicatie|troonsafstand]]. Twee dagen later vond de inhuldiging van koningin Juliana plaats. Wilhelmina is de langst regerende vorst in de Nederlandse geschiedenis. Zij regeerde bij haar aftreden in 1948 meer dan een kwart van de periode dat het Koninkrijk der Nederlanden onder de Oranjes een constitutionele monarchie was.

Na haar abdicatie trok zij zich terug op Het Loo. Na haar aftreden nam de invloed van de Nederlandse monarchie op het beleid van de regering af, maar het [[Koninklijk Huis (Nederland)|Koninklijk Huis]] bleef populair.

Tijdens de [[watersnood van 1953]] trad zij nog enkele malen in het openbaar op. Zij werkte tot op hoge leeftijd aan haar dynastieke belangen en zakelijke investeringen, waarbij zij onder andere contact had met de Amerikaanse familie [[Mellon]] en de Europese [[Rothschild (familie)|Rothschilds]]. Gedurende haar laatste levensjaren schreef zij haar autobiografie ''Eenzaam maar niet alleen''.

Een van de laatste keren dat zij in het openbaar verscheen, was bij de achttiende verjaardag van haar kleindochter Beatrix in 1956.

== Overlijden ==
[[Bestand:Paleis Het Loo, laatste eer aan prinses Wilhelmina (1962).jpg|thumb|[[Paleis Het Loo]], mensen bewijzen de laatste eer aan prinses Wilhelmina (30 november 1962).]]
De Rijksvoorlichtingsdienst liet op 22 november 1962 weten dat Wilhelmina's gezondheidstoestand iets achteruit was gegaan. “Reden voor onmiddellijke ongerustheid is er echter niet”, was het officiële commentaar. In de nacht van 27 op 28 november overleed zij in haar slaap in Paleis Het Loo aan de gevolgen van een hartaandoening. Zij werd 82 jaar. Direct na haar dood werd bekendgemaakt dat in de laatste weken van Wilhelmina's leven haar gezondheidstoestand veel ernstiger was geweest, dan naar buiten was gebracht.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010418938:mpeg21:a0009 H.K.H. prinses Wilhelmina in haar slaap overleden], ''[[Limburgs Dagblad]]'', 29 november 1962</ref><ref>Op 26 en 27 november werd op de enige Nederlandse tv-zender een 23 uur durend televisieprogramma uitgezonden, [[Open het Dorp]] en gepresenteerd door [[Mies Bouwman]], waarin geld werd ingezameld voor een dorp voor gehandicapten. De uitzending werd tegelijkertijd op de radio uitgezonden. De uitzending begon op 26 november om 20.30 uur en behoort tot de meest legendarische tv-uitzendingen uit de Nederlandse televisie-historie. Mocht Wilhelmina vlak voor of tijdens de uitzending zijn overleden, dan was het programma op die dagen niet doorgegaan of stopgezet.</ref> Wilhelmina werd opgebaard in de kapel van Het Loo. Buiten Het Loo trotseerde een lange rij mensen de kou om haar de laatste eer te bewijzen. Haar lichaam werd op 4 december overgebracht naar [[Paleis Lange Voorhout]].<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010688933 Aankomst in Den Haag], ''Friese koerier'', 5 december 1962</ref> Wilhelmina werd op 8 december bijgezet in de [[grafkelder van Oranje-Nassau]] in de [[Nieuwe Kerk (Delft)|Nieuwe Kerk]] in [[Delft (hoofdbetekenis)|Delft]]. Conform haar wens, al vastgelegd in 1919, was wit de voorgeschreven kleding bij de begrafenis.

== Kwartierstaten van Wilhelmina en haar halfbroers ==
{{Stamboom Willem III}}

== Geruchten over vader ==
Tien jaar na de geboorte van Wilhelmina publiceerde [[Louis Maximiliaan Hermans|Louis M. Hermans]] in het blad ''[[De Roode Duivel]]'' een vers: ''Wie is papa?'' Het vers leidde tot geruchten dat koning [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] niet de vader van Wilhelmina zou zijn. In het geruchtencircuit werd gewezen naar [[Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz (1846-1916)|Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz]]. Hoewel er geen concrete aanwijzingen zijn, bleken de geruchten hardnekkig.<ref>[http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Wilhelmina Jan Bank (2012), Wilhelmina (1880-1962), in: ''Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland'']</ref>

== Bibliografie ==
* ''Eenzaam maar niet alleen''. 14e, herz. dr. Ten Have/Omniboek, Utrecht, 2012. 436 p. (Oorspronkelijke uitgave: Ten Have, Amsterdam, 1959, zie: [https://www.dbnl.org/tekst/wilh001eenz01_01/ Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren])

== Literatuur ==
* [[Gerard Aalders]], ''Wilhelmina. Mythe, fictie en werkelijkheid,'' Meppel, 2018
* {{aut|Cees Fasseur}} (2012) ''Een dame van ijzer: Koningin Wilhelmina en de nationale gedachte''. Balans, Amsterdam. 141 p., 8 p. foto's. {{ISBN|978-94-6003-595-1}}
* {{aut|Nanda van der Zee}} (2011) ''Om erger te voorkomen'' / heruitg. Aspekt, Soesterberg. 356 p. {{ISBN|978-90-5911-465-4}}. (Meulenhoff editie; 1604). Oorspr. uitg.: Meulenhoff, Amsterdam 1997
* {{aut|Bert van Nieuwenhuizen}} (2010) ''Wilhelmina: vorstin op een te hoog voetstuk'' / herz., uitgebr. dr. Aspekt, Soesterberg. 309 p. {{ISBN|978-90-5911-947-5}}. Oorspr. uitg. o.d.t.: ''Wilhelmina: een Koninklijke koppige Mevrouw''. 2005. {{ISBN|90-5911-947-9}}
* {{aut|Jord Schaap}} (2007) ''Het recht om te waarschuwen: over de Radio Oranje-toespraken van koningin Wilhelmina'' / herz., uitgebr. dr. Anthos, Amsterdam. 317 p. + cd. {{ISBN|978-90-414-1111-2}}. Oorspr. uitg. met ondertitel: ''Jodenvervolging en vernieuwing in de Radio Oranje-toespraken van Wilhelmina''. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2005. Wolters-Noordhoff Academieprijs 2005
* {{aut|Marieke E. Spliethoff e.a.}} (2006) ''Koningin Wilhelmina: schilderijen en tekeningen'' / red.: A.D. Renting; m.m.v. Marion Lenders-Nieuwenhuizen e.a.; foto’s: Tom Haartsen e.a. Waanders, Zwolle. 240 p. {{ISBN|978-90-400-8179-8}} (geb.), {{ISBN|978-90-400-8253-5}} (pbk). Catalogus tentoonstelling Paleis Het Loo Nationaal Museum, 13 mei – 3 september 2006, i.s.m. Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau.
* {{aut|Henri van der Zee, René Kok & Erik Somers}} (2006) ''Londen in oorlogstijd: wandelingen in de voetsporen van Wilhelmina'' / foto's: Erik Somers e.a.; cartogr.: Yde Bouma. BZZTôH, i.s.m. dagblad De Telegraaf, 's-Gravenhage. 96 p. {{ISBN|90-453-0129-6}}
* {{aut|Harm Stevens}} (2005) ''Wilhelmina: vorstin in oorlogstijd'' / eindred.: Heleen Bronder. Legermuseum, Delft. 64 p. {{ISBN|90-70793-26-1}}. Catalogus tentoonstelling, 10 maart – 30 september 2005
* {{aut|Pieter van den Berg}} (2004) ''Geachte Mejuffrouw Breitsma: een koninklijk verzoek in 1905'' / tekst brief: A. van Haersma de With. De Grijze Gleufhoed, Leeuwarden. 17 p. (Parlando Reeks; 2). Opl.: 25 ex.
* {{aut|Cees Fasseur}} (2003) ''Wilhelmina: de jonge koningin'' / 6e, verb. dr. Olympus, Amsterdam. 647 p., 28 p. foto's. {{ISBN|90-254-1720-5}}. Oorspr. uitg.: Balans, Amsterdam, 1998. {{ISBN|90-5018-504-5}} (geb.), {{ISBN|90-5018-505-3}} (pbk). Biografie, dl.1
* {{aut|Cees Fasseur}} (2003) ''Wilhelmina: sterker door strijd'' / 2e, herz. dr. Muntinga/Balans, Amsterdam. 220 p. (Rainbow pocketboeken; 690). Oorspr.uitg.: Balans, Amsterdam, 2002. Aanvulling op de twee biografiedelen, met commentaar op de kritieken en op nieuw bronnenmateriaal
* {{aut|Betsy Udink}} (red.) (2003) ''Wilhelmina: een portret in herinneringen'' / 2e dr. Aula, Amsterdam. 238 p. {{ISBN|90-461-3024-X}}. (Meulenhoff editie; 1705). Oorspr.uitg.: Meulenhoff, Amsterdam, 1998
* {{aut|Cees Fasseur}} (2001) ''Wilhelmina: krijgshaftig in een vormeloze jas''. Balans, Amsterdam. 644 p., 20 p. foto’s. {{ISBN|90-5018-451-0}} (geb.), {{ISBN|90-5018-452-9}} (pbk). Biografie, dl.2
* {{aut|Maarschalkerweerd, Flip}} (2023) ''De achterblijvers. Het hof na de vlucht van Wilhelmina 1940-1945'', Uitgeverij Balans, Amsterdam
* {{aut|A. P. J. van Osta}} (inl. & annotaties) (1995) ''Drie vorstinnen: brieven van Emma, Wilhelmina en Juliana''. De Arbeiderspers, Amsterdam. 187 p. {{ISBN|90-295-1388-8}}
* Lammers, Fred J. (1980) ''De oude dame van het Loo''. Hollandia, Baarn. 64 p. {{ISBN|90-6045-089-2}}
* Lammers, Fred J. (1972) ''Wilhelmina, Moeder des Vaderlands''. Hollandia, Baarn. 96 p. {{ISBN|90-6045-768-4}}
* {{aut|Th. Booy}} (1963) ''Het is stil op het Loo...: overpeinzingen in memoriam Koningin Wilhelmina''. W. ten Have, Amsterdam. 210 p.
* {{aut|Ina Boudier-Bakker Antoon Coolen, Anton van Duinkerken e.a.}} (1948). ''De gouden kroon: gedenkboek bij gelegenheid van het gouden regeringsjubileum van H.M. Koningin Wilhelmina''. De Spaarnestad, Haarlem. 192 p.
* {{aut|P. de Leeuw}} (1923) ''De dochter der Oranjes: het leven en de regeering van H. M. Koningin Wilhelmina der Nederlanden bij haar vijf-en-twintigjarig regeeringsjubileum aan het Nederlandsche volk verhaald''. Uitgevers-Maatschappij "Unitas", Rotterdam. 336 p.
* {{aut|E. Saxton Winter}} (1910) ''Toen onze koningin nog een prinsesje was: persoonlijke herinneringen uit de kinderjaren van onze koningin door hare ex-gouvernante'' / vert.: H.S.S. Kuiper. 2e dr. Scheltens, Amsterdam. 168 p.. Oorspr. uitg.: ca. 1900. 166 p.

== Foto's ==
<gallery widths="160" heights="160">
Bestand:Standbeeld wilhelmina in wilhelminapark.JPG|[[Standbeeld koningin Wilhelmina (Utrecht)|Standbeeld Wilhelmina]] op latere leeftijd (Wilhelminapark, te Utrecht)
Bestand:Borstbeeld koningin Wilhelmina.jpg|[[Borstbeeld van koningin Wilhelmina (Maracaibo)|Borstbeeld van koningin Wilhelmina]], [[Maracaibo]], [[Venezuela]]
Bestand:KoninginWilhelminaJeugd.jpg|Prinses Wilhelmina
Bestand:Queen of Holland 2.jpg|Wilhelmina in de jaren negentig van de negentiende eeuw
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog]]
* [[Thijs Booy]]
* [[Wilhelmina (televisieserie)]]

== Externe link ==
* [https://web.archive.org/web/20110817183411/http://hmi.ewi.utwente.nl/choral/radiooranjestatic.html Toespraken van Wilhelmina die tijdens de Tweede Wereldoorlog door Radio Oranje zijn uitgezonden]

{{Appendix}}
{{Commons|Wilhelmina der Nederlanden}}
{{Navigatie koningen Nederland}}

[[Categorie:Grootkruis in de Militaire Willems-Orde|Nederlanden, Wilhelmina der]]
[[Categorie:Koning der Nederlanden]]
[[Categorie:Nederlands persoon in de Eerste Wereldoorlog]]
[[Categorie:Nederlands persoon in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Eredoctoraat Rijksuniversiteit Groningen]]

Op deze pagina gebruikte sjablonen:

Sjabloon:Appendix (bekijk bron) (uitgebreid beveiligd)
Sjabloon:Aut (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Bewerklinks (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Br gescheiden items (bewerken)
Sjabloon:Commons (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:ISBN (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Infobox/afbeeldingbreedte (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Infobox/breedte (bekijk bron) (beveiligd)
Sjabloon:Infobox dynastie (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Infobox generiek (bekijk bron) (beveiligd)
Sjabloon:InterProject (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Link stamboom (bewerken)
Sjabloon:Multiparameters (bekijk bron) (beveiligd)
Sjabloon:Navigatie (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Navigatie/Tabel (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Navigatie/Tabel/styles.css (bewerken)
Sjabloon:Navigatie/styles.css (bekijk bron) (uitgebreid beveiligd)
Sjabloon:Navigatie koningen Nederland (bewerken)
Sjabloon:PAGENAMEBASE (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:References (bekijk bron) (uitgebreid beveiligd)
Sjabloon:Stamboom (bewerken)
Sjabloon:Stamboom/eind (bewerken)
Sjabloon:Stamboom/stap2 (bewerken)
Sjabloon:Stamboom/start (bewerken)
Sjabloon:Stamboom Willem III (bewerken)
Sjabloon:Wikidata afbeelding (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Zie hoofdartikel (bekijk bron) (beveiligd)
Sjabloon:Zusterproject box (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Module:Arguments (bewerken)
Module:Gescheiden items (bewerken)
Module:String (bekijk bron) (uitgebreid beveiligd)
Module:TableTools (bewerken)

Terug naar Wilhelmina der Nederlanden.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Wilhelmina_der_Nederlanden"