Lubeek

De Hanzestad Lubeek (ok: Loek^[1]; Platduuts: Lübeek, Duuts: Lübeck, Deens: Lybæk) is de op-een-nao grootste stad in de deelstaot Sleeswiek-Holstein in t noorden van Duutslaand. t Was meerdere eeuwen lank de sentrale stad binnen t stejenverbond de Hanze. Wegens de historiese bouwwarken in baksteengotiese stiel steet de stad op de Wereldarfgoedlieste. t Inwoenerantal stung 31 desember 2011 op 210.577.

Lubeek ligt an de rivier de Trave en an de Oostzee (an de baai de Lubeker Bochte). t Is an disse zee de grootste Duutse haven, in disse haven wörden der veural negozie edaon mit laanden langes de Oostzee. De ouwe binnenstad is n eilaand waor as de Trave umhinne streump. Deur t Elde-Lubeek-kanaal is de Trave verbunnen mit de Elve. n Aandere belangrieke rivier kortbie de binnenstad is de Wakenitz. Deur Bundesautobahn 1 is Lubeek verbunnen mit Hamburg en Denemarken. t Sentraal stasion van Lubeek hef n antal spoorlienden, waoronder die naor Hamburg.

Vanaof t stadsdeel Travemond geet der n veerboot naor Trelleborg in Zweden.

Rond 700 veur Christus trökken de Slaven naor de oostelike delen van Holstein waor veurheer Germaanse stammen woenden die t gebied verlaoten hebben tiedens de migrasieperiode. Toe Kaorel de Grote an de macht was in de vrogge 9e eeuw, probeerden e de Saksen te bekeren tot t christendom, de Saksen bin in die tied uut dit gebied vertrökken en de Polabiese Slaven die n goeie baand hadden mit Kaorel de Grote kwammen juust in t gebied woenen. Liubice ("schitterend") was esticht op de zaandbanken van de rivier de Trave zo'n vier kilometer ten noorden van de stadskern Lubeek van vandage de dag. In de 10e eeuw wördden t de belangriekste vestigsplaotse van de Abodriten en ze bouwden daor n kasteel. De vestigingsplaotse is in 1128 tot de grond toe aofebraand deur de heidense Ranen van Rügen.

De stad van vandage de dag is esticht in 1143 deur Adolf II, graaf van Schauenburg en Holstein, as n Duutse vestigingsplaotse an t riviereilaand Bucu. Hij bouwden der n niej kasteel dat veur t eerst eneumd is deur Helmold in 1147. Adolf mos t kasteel aofstaon an Hendrik de Leeuw in 1158. Naodat Hendrik uut de macht ezet was in 1181, was Lubeek acht jaor lange n vrieje rieksstad. Keizer Barbarossa verordende dat de stad n regerende raod van twintig lejen mos hebben. Deurdat der in de raod veural koopluui zatten, betekenden dat de Lubeker politiek de koemende eeuwen veural um negoziebelangen dreiden. De raod bleef tot in de 19e eeuw bestaon.

De stad en t kasteel veraanderden van eigendom in de daorop volgende periode en maakten tot 1192 deel uut van t Hartogdom Saksen, tot 1217 van t graafschap Holstein en tot de slag bie Bornhöved in 1227 van Denemarken.

Rond t jaor 1200 wördden de haven t heufdvertrekpunt veur kolonisten die naor de Baltiese gebiejen gungen, dat veroverd was deur de Lieflaandse Orde, en laoter de Duutse Orde. In 1226 verhoogden keizer Frederik II de staotus van de stad naor n vrieje rieksstad, hierdeur wördden Lubeek de Vrieje en Hanzestad Lubeek. In de 14e eeuw wördden Lubeek de "Koneginne van t Hanzeverbond", deurdat t vereweg de grootste en t invleudriekste lid was van disse middeleeuwse haandelsorganisasie. In 1375 beneumden keizer Kaorel IV Lubeek as een van de vuuf "Heerlikhejen van t Riek", n titel die t deelden mit Venesië, Rome, Pisa en Florence. As der armoe was over de haandelsveurrechten dan wördden dat uutevochten deur Lubeek en t Hanzeverbond tegen Denemarken en Noorwegen mit n steeds verschillende uutkomst. Allewel Lubeek en t Hanzeverbond vake wunnen, verleur Lubeek in 1435 en 1512, toe t betrökken raakten in t gravenspul, n burgeroorlog die in Denemarken uutbrak van 1534 tot 1536. Lubeek sleut zien eigen oek an bie t Schmalkaldies Verbond.

Naodat t versleugen was in t gravenspul, wördden de macht die Lubeek had zeutjes an minder. De stad bleef neutraal in de Dartigjaorige oorlog, mer deur de verrinewerende gevolgen van de oorlog die dartig jaor lang evoerd wördden en de nieje transatlantiese richtige die de Europese negozie uutgung, verleur t Hanzeverbond en dus oek Lubeek an belang. Toch bleef Lubeek, naodat t Hanzeverbond in 1669 offisieel uutenevuilen was, nog n belangrieke haandelsstad an de Baltiese Zee.

n Groot gedeelte van de stad is in middeleeuwse sferen ebleven, mit ouwe gebouwen en smalle straotjes. Vrogger ko'j de stad mer vanaof een kaante binnenkoemen, via een van de vier stadsmuren, waorvan der vandage de dag nog twee over bin, de welbekende Holstentor (1478) en the Burgtor (1444).

In t ouwe stadssentrum staon zeuven karktoorns. De oudste bin de Lubeker Dom (de stadskathedraol) en de Marienkirche (de Mariakarke), beie stammen uut de 13e en 14e eeuw.

Wat nog meer te zien is:

• t Lubeker raodhuus.
• Sunte-Katharinakarke, n karke die bie n veurmaolig klooster heurden, noen de Katharineum, n Latiense schoele.
• Thomas Manns huus.
• Günter Grass zien huus.
• de Karke van Sunte-Peter ("Petrikirche").
• de Karke van Sunte-Lawrence, t steet op n begraafplaotse veur meensen die ummekeumen bin in de 16e eeuw deur de zwarte dood.
• de Karke van Sunte-Jouk (Lübecker Jakobikirche, 1334).
• de Karke van Sunte-Aegidien ("Aegidienkirche").
• de Salzspeicher, historiese waorenhuzen waor zout aofeleverd wördden uut Lüneburg, waor t op-esleugen stung veurdat t verschipt wördden naor de Baltiese havens.

Liekas veule aandere plaotsen in Duutslaand, hef Lubeek n lange tradisie van karstmarkten in desember, hier ku'j terechte veur t bekende haandwarkkraampjen in de Heiligen-Geist-Hospital (Ziekenhuus van de Heilige Geest), die an de noordkaante zit van de Königstrasse.

Lubeek hef veule kleine museums, zo as t St. Annen-museum, de Behnhaus en de Holstentor. t Lubeker museum van theaterpoppen is n museum dat in eigen beheer is. Beziensweerdighejen an de waoterkaante bin t lochtschip dat as Femernbelt dienden en de Lisa von Lübeck, n rekonstruksie van n Hanzekarveel uut de 15e eeuw.

De volgende leu bunt er geboren:

• Godfrey Kneller (1646-1723), portretschilder
• August Hermann Francke (1663-1727), theoloog en pedagoog
• Johann Friedrich Overbeck (1789-1869), Duuts kunstschilder en illustrator
• Emanuel Geibel (1815-1884), dichter
• Heinrich Mann (1871-1950), schriever
• Thomas Mann (1875-1955), schriever en Nobelprieswinnaar (1929): zienen beroemden roman Buddenbrooks spölt in de stad
• Paul Helwig (1893-1963), psycholoog, filosoof en dramaturg
• Eberhard Godt (1900-1995), admiraol
• Wilhelm Mohnke (1911-2001), generaol
• Willy Brandt (1913-1992), West-Duuts bondskanselier (1969-1974) en Nobelprieswinnaar (1971)
• Jossy Halland (1914-1986), zangeres
• Jürgen Heinsch (1940), voetballer
• Beatrix von Storch (1971), politica
• Sandra Völker (1974), zwemster
• Lea van Acken (1999), actrice

• Bernt Notke (1435-1508 of 1509), schilder, beeldhouwer en holtsnieder
• Dietrich Buxtehude (1637-1707), Duuts-Deens componist

• Erich Mühsam (1878-1934), schriever, anarchist en strieder tegen het nationaal-socialisme, bracht zien jeugd deur in Lübeek

• 
  Lubeek panorama
• 
  Lubeek, 15e eeuw
• 
  Lubeek in 1641
• 
  Stadhuus
• 
  Ziekenhuus van de Heilige Geest, een van de oudste sosiale instituten van Lubeek (1260)
• 
  n Typies herenhuus mit n trapgevel
• 
  Sunte-Mariakarke, Lubeek

• www.luebeck.de

Commons: Lubeek - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.

1. ↑ 'Hie wil Loek en Hambörg wal hebben'; 'Ze kunden Loek en Hambörg wel op' (Zuudoost-Zaand-Drèents). Bron: Woordenboek van de Drentse dialecten