Stados Ounidos de la América

Ls Stados Ounidos de la América, SOA (an anglés United States of America) son ua república federal pursidencialista, cun cinquenta stados i un Çtrito Federal. L nome de l paíç ye muita beç chamado pulas siglas USA ó US (an anglés).

La maior parte de ls Stados Ounidos localiza-se na region central de la América de l Norte, tenendo frunteiras terrestres cul Canadá i cul México, sendo que l restante de l paíç lemita-se cul Ouceano Pacífico, l Mar de Bering, l Ouceano Ártico, l Golfo de l México i l Ouceano Atlántico. De ls 50 stados, solo l Alasca i l Habaí nun son pegados culs outros 48 Stados, nin antre si. Ls Stados Ounidos tamien ténen muitos territórios, çtritos i outras posses an torno de l mundo, purmariamente ne l Caribe i ne l Ouceano Pacífico. Cada Stado ten un alto nible d'outonomie local, d'acordo cul sistema federal.

Ls Stados Ounidos celebran l sou die de l'andependéncia la 4 de Júlio de 1776, quando las Treze Quelónias británicas na América de l Norte faziran la Declaraçon de Andependéncia, reijeitando l'outoridade británica, a fabor de la política de outodeterminaçon. Esta andependéncia fui oufecial mente reconhecida pelo Reino Ounido ne l Tratado de Paris. Ls Stados Ounidos adotórun sue atual Custituiçon an 1789, que stabeciu la strutura básica de l goberno amaricano. Zde anton, la nacion gradualmente zambolbiu-se, tornando-se ua superpoténcia apuis de la fin de la Segunda Guerra Mundial, passando a eisercer grande anfluéncia eiconómica, política, científica, tecnológica, melitar i cultural ne l mundo.

Ls atuales Stados Ounidos de la América nacírun de l'ounion de Treze Quelónias británicas stabelecidas na costa atlántica de la América de l Norte a partir de l seclo XVII. An 1776, ua rebuolta fui ourganizada pula classe dirigente de ls quelonos i seguiu-se la Reboluçon amaricana de 1776, que fui ua guerra d'andependéncia cuntra l'outoridade de l rei de l Reino Ounido. An 1789, l paíç adotou ua custituiçon i assumiu la forma dua República Federal, cuncedendo grande outonomie als Stados federados. Zde l recoincimento de la sue andependéncia pul Reino Ounido an 1783, i até meados de l seclo XX, nuobos territórios i Stados fúrun sendo ancorporados, ampliando las frunteiras de l paíç até al Ouceano Pacífico.

L'acupaçon de l território adonde hoije stan ls Stados Ounidos, ampeça cula migraçon d'houmanos de la Ásia, atrabeç de l Streito de Bering, nun período andeterminado (stimatibas barian de dieç la quarenta mil anhos atrás).

Durante l seclo XVI i seclo XVII, sploradores spanhóles splorórun i colonizórun sparsamente las regiones que custituen hoije l sul de la Flórida i de la region sul de ls Stados Ounidos. L purmeiro assentamento anglés bien-sucedido fui Jamestown, localizado ne l'atual Stado de Birgínia, fundados an 1607. Durante las dues décadas seguintes, bários assentamentos nerlandeses fúrun fundados ne l qu'atualmente custitui l Stado de Nuoba Iorque, ancluindo la bila de Nuoba Amsterdan, que ye atualmente Cidade de Nuoba Iorque, bien cumo la stensiba colonizaçon anglesa de la costa leste de ls Stados Ounidos, tendo spulso ls nerlandeses de la region al redror de la década de 1670.

Apuis de la Guerra Franco-Andígena, adonde la Fráncia perdiu sues quelónias qu'atualmente custituen l leste de l Canadá pa l Reino Ounido, este ampeçou a ampor ampuostos nas Treze Quelónias - sendo ls custos financeiros ua de las percipales rezones de la guerra. Estes ampuostos tornórun-se mui ampopulares antre ls quelonos amaricanos, que para alhá desso, nun çpunhan de repersentaçon ne l Parlamiento de l Reino Ounido. Las tensones antre las Treze Quelónias británicas i antre l Reino Ounido crecírun, i las Treze Quelónias rebelórun-se cuntra l Parlamiento i Rei británicos, na Guerra de Andependéncia, ampeçada an 1775, i que perdurou até 1783. La strutura política oureginal de las Treze Quelónias era ua cunfederaçon, ratificada an 1781. An 1789, ls Stados Ounidos scolhírun an tornar-se ua República Federal.

Zde tiempos queloniales, ls Stados Ounidos anfrentórun la falta de mano-de-obra. A la época, las defrenças socio-eiconómicas ne l paíç éran einormes, cun un norte andustrializado i un sul agrário. La falta de mano-de-obra ancentibou la eimigraçon ouropéia ne l Norte i l'uso de l trabalho scrabo ne l Sul - que fazie uso stensibo de scrabos cumprados ne l cuntinente africano. Ls Stados andustrializados de l norte éran contra la scrabidon, anquanto l Sul achaba que l'scrabidon era ançpensable pa l cuntíno éisito de l'agricultura sulista. Estas defrenças fúrun un de ls muitos motibos de tenson política que als poucos zamcadeórun la formaçon de ls Stados Cunfederados de la América, l que criou la Guerra Cebil amaricana, de l'ounion, contra ls sulistas - cunfederados - antre 1861 i 1865, ua guerra cebil an que l númaro de baixas amaricanas fui maior de l que la soma de todas las baixas amaricanas sufridas an todas las outras guerras an que ls Stados Ounidos se ambolbírun, zde sue andependéncia, até l'atual Guerra cuntra l Eiraque.

Al longo de l seclo XIX, muitos nuobos Stados fúrun ajuntados als 13 oureginales (por eisemplo l Texas, aneixado al México), a la medida que la nacion se spandiu na América de l Norte. L Çtino Manifesto fui ua filosofie política de ls Stados Ounidos qu'animou la spanson rumo al Oeste ne l paíç. A la medida que la populaçon de ls stados de l Leste crecie, i un númaro cada beç maior d'eimigrantes antraba ne l paíç, cada beç mais assentadores passórun a habitar regiones cada beç mais la Oeste de l paíç. Anquanto esto acuntecie, ls Stados Ounidos acabórun eifetibamente cun todas las naciones natibo amaricanas eisistentes an território amaricano, i mobendo forçadamente la populaçon andígena de ls sous antigos territórios para reserbas andígenas. Esta migraçon forçada ye inda un assunto mui çcutido ne ls Stados Ounidos, cun bárias tribos natibos amaricanas inda reibindicando tierras, i defendendo ua política separatista.

Nalguas árias, ls natibos amaricanos fúrun sterminados puls quelonos, que ls spulsórun de las sues tierras. Al cuntrário de la maiorie de ls países ouropeus, ls Stados Ounidos nunca fúrun ua poténcia quelonial, inda que, atrabeç de bárias bitórias melitares, diplomacie i acordos sternos, ls Stados Ounidos tubíssen adquirido un númaro de possessones ultra-marinas, zde Cuba até las Filipinas. Ambora gradualmente, muitos destes territórios adquiriran soberanie, i outras destas possessones cuntinórun sob cuntrole de ls Stados Ounidos, giralmente, na forma de territórios (cumo Porto Rico). L Habaí ye l único destas posses que se tornou nun Stado, an 1959.

Ls Stados Ounidos adotában, até la Guerra Cebil amaricana, ua política eisolacionista, nun percurando antrometener-se an cunflitos anternacionales. Inda assi, esto demudou cula fin de la guerra cebil. Durante l seclo XIX, ls Stados Ounidos tornórun-se ua poténcia eiconómica i melitar mundial. L crecimento de l'anfluéncia de ls Stados Ounidos subre l mundo cuntinou ne l seclo XX, un seclo que ye por bezes chamado de L seclo amaricano, por causa de la grande anfluéncia amaricana subre l resto de l mundo, adonde l paíç se tornou l maior pólo de zambolbimento tecnológico de l planeta.

L'anfluéncia amaricana subre l mundo puode ser bista na Grande Depresson, un período de grande recesson de l'eiconomie antre 1929 i 1940, que nun solamente abatiu to l paíç cumo l Canadá i ls países ouropeus (specialmente l Reino Ounido i la Almanha). Mas, esto mudou cula antrada de l paíç na Purmeira Guerra Mundial i na Segunda Guerra Mundial. Apuis de la fin desta, ls Stados Ounidos emergiran definitibamente cumo ua de las superpoténcias mundiales, juntamente cula Ounion Sobiética - zancadeando la Guerra Frie.

Antre 1945 i 1991, anho de la fin de la Ounion Sobiética i de la fin de la Guerra Frie, ls Stados Ounidos passórun a star mui ambolbidos an assuntos sternos - specialmente guerra eideológica cuntra l quemunismo - participando atibamente na Guerra de la Coréia i na Guerra de l Bietnana, para alhá d'apoiar regimes melitares an dibersos países sul-amaricanos i la guerrilha anticomunista na Nicarágua. Cun l colapso de la Ounion Sobiética, ls Stados Ounidos emergiran cumo la única superpoténcia mundial. Passórun anton a ambolber-se an açones de paç, partecipando na Guerra de l Golfo, an 1991, remobendo tropas iraquianas qu'habian ambadido l Kuwait.

An 2001, ls Stados Ounidos sofrírun l pior ataque ne l sou território al longo de la stória de l paíç, culs Ataques de 11 de Setembre, adonde quaijeque trés mil pessonas morrírun. Este ataque terrorista, zancadeou la chamada Guerra cuntra l terrorismo, i, apuis, la cuntrobersa Ambason de l Eiraque, para alhá de la caça al mandante de ls atentados, Osama bin Laden.

Inda que haba sérias questones ambolbendo práticas racistas persentes na sue stória l paíç eilegiu para la Pursidéncia de la República, an 2008, l senador afro-amaricano pelo stado de Eillinois, Barack Obama.

Sendo l terceiro maior paíç de l mundo an stenson territorial, la paisaige de ls Stados Ounidos baria de region la region. L paíç ten grandes florestas temperadas na costa leste, i ne l noroeste, pantanales na Flórida, grandes planíces i l sistema flubial de l Mississippi-Missouri na region central, las Muntanhas Rochosas l'oeste de las planíces, zertos i zonas costeiras l'oeste de las Muntanhas Rochosas, i florestas húmidas temperadas ne l noroeste de la costa de l Pacífico. Las regiones árticas al norte de l Alasca i las eilhas bulcánicas de l Habaí oumentan inda la dibersidade geográfica i climática de l paíç.

L mapa político de ls Stados Ounidos stá debedido an trés cachos çtintos: L Alasca, cunetado an tierra suolo cul Canadá, a leste; l Habaí, un arquipélago localizado ne l meio de l Ouceano Pacífico, i ls Stados Ounidos Cuntinentales, que cumprenden ls 48 Stados localizados na América de l Norte. La frunteira de ls Stados Ounidos Cuntinentales cul Canadá ye la mais longa frunteira nun defendida de l mundo. Ls Stados Ounidos ténen trés frunteiras terrestres, dues cul Canadá (norte de ls 48 Stados cuntinentales i la leste de l Alasca) i ua cul México. Tamien faç frunteira cula Rússia, l'oeste de l Alasca, atrabeç de l Streito de Bering.

Debido la la grande stenson territorial de ls Stados Ounidos, l clima de l paíç barie muito, de region la la region. La Flórida ten un clima subtropical, anquanto l Alasca ten un clima polar. Bastas porçones de l paíç ténen un clima cuntinental, cun berones calientes i ambiernos frius. Alguas partes de ls Stados Ounidos, an particular partes de la Califórnia, ténen un clima mediterráneo. Ne l giral, mas, a maior parte de ls Stados Ounidos ten un clima temperado ó sub-tropical, marcado por quatro çtintas staçones, cun mudanças regulares de temperatura i precipitaçon.

Ls Stados Ounidos son ua República Federal Pursidencialista. Ne l nible federal, l percipal oufecial de l Poder Eisecutibo de l paíç ye l Pursidente, eileito por un coleijo eileitoral. L candidato la la pursidéncia qu'oubtén la maiorie de ls botos de l coleijo eileitoral an ua dada eileiçon pursidencial ye l bencedor desta eileiçon.

L Poder Legislatibo amaricano ye eisercido pul Cungresso, cumpuosto pula Cámara de ls Repersentantes i pul Senado. Cada Stado ten dreito la dous senadores i a un númaro de repersentantes porporcionales a la sue populaçon. L Poder Judiciário pertence als tribunales federales, de ls quales a maior ye la Suprema Corte. Cada Stado ten dreito a un cierto númaro de botos ne l coleijo eileitoral (que ye porporcional a la sue populaçon).

Ls Stados Ounidos stan debedidos an 50 Stados i un çtrito federal, l Çtrito de Columbia. Cada Stado, por sue beç, stá subdibedido an cundados, cun scepçon de la Luisiana, an que las subdibisones se chaman "paróquias", (parishes, an anglés) i de l Alasca, onde las subdebisones staduales son chamadas de "çtritos" (boroughs). Ls Stados Ounidos de la América son ua República Federal, que dan als Stados federados muitos poderes, que na maiorie de ls outros países de l mundo son sclusibas de l goberno nacional.

Son ls gobernos staduales que ténen la maior anfluéncia subre l die-a-die de la populaçon amaricana. Cada Stado ten sue própia Custituiçon i ten l poder d'aprobar sues própias regras i leis, refrentes la ciertos assuntos cumo propiedade, crime, salude i eiducaçon. L percipal oufecial dun Stado ye l Gobernador. Cada Stado tamien ten ua legislatura bicameral. Ls nembros de l Legislatibo son eileitos pela populaçon de l Stado, sceto ne l Stado de Nebraska, onde cada cundado ten dreito a un cierto númaro de nembros na legislatura. Çtaca-se la legislatura de la Nuoba Hampshire, que ye l terceiro maior Poder Legislatibo de l mundo anglófono, i ten un repersentante para cada trés mil habitantes. Cada Stado ten sou própio Eisecutibo, Legislatibo i Judiciário.

La ária, populaçon i/ó perduto anterno bruto de bários de ls Stados de ls Stados Ounidos puoden ser cumparados cula de bários países de l mundo. La populaçon de la Califórnia, por eisemplo, ye maior de l que l de l Canadá, i sou perduto anterno bruto serie l'uitabo maior de l mundo, causo l Stado fusse un paíç andependiente. Yá l Alasca serie la décima sétima maior antidade nacional de l mundo, an ária, causo fusse un paíç andependiente, cun ária cumparable al de l Eiraniana.

Las anstituiçones que son respunsables pul goberno regional son tipicamente Cunseilhos Municipais - que toman eifeito an cidades (cities ó townes), bilas (billage), municipalidades regionales (townes, regional municipality, municipality, hamlet) i cundados (counties). Municipalidades regionales i cundados son un agrupamiento de cidades i bilas. Essas subdebisones regionales, bien cumo las cidades, aproban leis que ténen eifeito nestas subdebisones an particular, lidando cun assuntos cumo tránsito i la benda de álcol, bien cumo l poder de criáren ampuostos. Nas cidades, l maior oufecial eileito pela populaçon ye l persidente de cámara. Nalguns Stados, ls cundados ó munecipalidades regionales tamien ténen l dreito de criar leis i ampuostos que balen para todas las cidades i bilas drento de ls lemites de l cundado. Noutros Stados, ls cundados ó munecipalidades regionales ténen pouco ó nanhun poder, serbindo suolo cumo çtinçones geográficas.

Ls Stados Ounidos ténen bários territórios i posses ansulares ultramarinas. A maior deilhas ye l'ilha de Porto Rico. Outras territórios ultra-marinos d'amportáncia ancluen la Samoa amaricana, Guan, Marianas sietentrionales i las Ilhas Birges amaricanas. La Marina amaricana ténen acupado ua base melitar na Baía de Guantánamo, zde 1898.

Ls Stados Ounidos ténen ua de las populaçones mais multiculturales de l mundo, an termos d'acendéncia étnica i racial. La region que custitui atualmente ls Stados Ounidos éran einicialmente habitados por pobos natibos amaricanos, cumo squimós ne l Alasca i algonquinos, hurones i eiroqueses ne l nordeste de l'atual Stados Ounidos.

Ne l seclo XVII i XVIII, l território qu'atualmente custitui ls Stados Ounidos fui quelonizado por ouropeus. Eimigrantes angleses, muitos de ls quales fugian de perseguiçon religiosa na Ouropa, custituían la maiorie de ls colonos. Mas, colonos scoceses, franceses i nerlandeses tamien anstalórun-se an dibersas regiones de l'atual Stados Ounidos. Scrabos fúrun trazidos de l cuntinente africano de l seclo XVII al ampeço de l seclo XIX para séren ousados cumo mano-de-obra i, atualmente, ls sous çcendentes, coincidos cumo afro-amaricanos, custituen un cunsidrable cacho de la populaçon amaricana, formando 12,9% de la populaçon de ls Stados Ounidos.

Zde 1850, pessonas de muitas partes de l mundo passórun a eimigrar pa ls Stados Ounidos. Até l final de l seclo XIX, la maiorie de ls eimigrantes binhan de ls países de la Ouropa Oucidental i setentrional (Almanha, Eirlanda, Anglatierra i Scandinábia). Eitalianos, poloneses i judius eimigrórun an grande quantidade antre l final de l seclo XIX i meados de l seclo XX (até la década de 1970). Ls maiores grupos étnicos ouropeus son almanes (que cumponen 15,2% de la populaçon amaricana), eirlandeses (10,8%), angleses (8,7%), eitalianos (5,6%), scandinabos (3,4%), poloneses (3,2%) i franceses (3%). Brancos custituen ne l total 77% de la populaçon de ls Stados Ounidos - 69%, scluindo ls spánicos.

An décadas recentes até ls dies atuales, spánicos i asiáticos son ls percipales grupos d'eimigrantes anstalando-se ne l paíç. Spánicos custituen ua cunsidrable fatia de la populaçon amaricana, sendo atualmente la maior minorie étnico-racial drento de ls Stados Ounidos, cumpondo cerca de 13,4% de la populaçon amaricana. Dado l'alta eimigraçon de spánicos pa ls Stados Ounidos, spera-se un crecimento mui grande desta percentaige nas próssimas décadas. Cerca de 64% de ls spánicos son mexicanos.^[1] Buona parte desta eimigraçon ye eilegal.

Asiáticos custituen un spressibo grupo racial minoritário de ls Stados Ounidos, custituindo 4,2% de la populaçon de l paíç. Spressiba a partir de la década de 1860, l'eimigraçon d'asiáticos oumentou muito durante la década de 1960, mantenendo-se an alta até ls dies atuales.

Ls Stados Ounidos nunca tubírun un léngua oufecial, inda que l anglés tenga sido siempre l'léngua predominante ne l paíç, i seia falado pela eimensa maiorie de la populaçon, sendo de fato l'léngua oufecial de ls Stados Ounidos. Por esso, l'anglés ye l'léngua ousado an qualesquiera pronunciamentos oufecial es, que ban zde tratados até leis i sentenças. 27 Stados adotórun l'anglés cumo léngua oufecial. Destes Stados, trés adotan un segundo léngua oufecial: l Habaí, qu'adotou l habaiano cumo segundo léngua oufecial; la Luisiana, qu'adotou l francés; i l Nuobo México, qu'adotou l spanhol. Ne ls Stados amaricanos sin léngua oufecial, l'anglés ye adotado an todos serbíçios públicos, serbícios noutros lénguas son dados an árias cun grande populaçon d'eimigrantes. Yá Stados adonde l'anglés (i por bezes un segundo léngua) ye l'léngua oufecial nun percisan dar serbíçios públicos noutras lénguas.

Muitos de ls eimigrantes que ban als Stados Ounidos ténen pouco ó nanhun coincimiento d'anglés. La maiorie deilhes daprende anglés l suficiente ne l paíç para quemunicar-se cun outros amaricanos. Ls filhos destes eimigrantes, que studan an scuolas amaricanas, daprenden primariamente anglés nas scuolas. Assi, a cada geraçon, l'léngua materno acaba por ceder, als poucos, lugar al anglés. Ls çcendentes diretos destes eimigrantes giralmente fálan tanto l'léngua materno cumo l anglés, anquanto muitas bezes ls nietos de ls eimigrantes fálan solo anglés.

Atualmente, l spanhol ye l segundo léngua mais falado de ls Stados Ounidos. Cerca de 10,8% de la populaçon amaricana ten l spanhol cumo léngua materno. La maiorie de ls falantes de l spanhol mora ne ls stados de l'oeste i de l sul (specialmente ne ls stados de la Califórnia, Nuobo México i Texas). Zde la década de 1950, muitos spánicos eimigrórun pa ls Stados Ounidos, benidos de l México, Cuba i outros países spánicos. Muitos desses nuobos eimigrantes daprendírun ó daprénden l'anglés, mas outros falan solo spanhol. Por esso, an cidades ó bairros adonde la cuncentraçon de spánicos ye alta, pernunciamentos oufeciales son dados tanto an anglés quanto an spanhol.

Cumo nun eisiste un léngua oufecial ne l paíç, l domínio de l'anglés nun ye de todo ançpensable ne ls Stados Ounidos, specialmente ne ls stados amaricanos que possuen ua grande populaçon d'eimigrantes recentes - specialmente spánicos. Muitas pessonas acraditan que to cidadon amaricano deberie saber anglés. Estas pessonas acraditan que ye quaije ampossible para las pessonas sin l domínio de l'anglés cunseguiren amprego fuora de bairros cun grande persença d'eimigrantes recentes. Para alhá desso, esses atibistas dfénden que ua única léngua falado por todos ne l paíç ye un fator amportante para l'ounion cumo un todo de ls Stados Ounidos. Por esto, na década de 1980 i na década de 1990, bários Stados criórun leis fazendo de l'anglés cumo única léngua legal drento desses Stados.

Ls Stados Ounidos son un paíç altamente ourbanizado. Cerca de 80% de la populaçon amaricana bibe an cidades. Estas cobren solo 2,75% de la ária total de l paíç. Eisísten dues grandes megalópoles ne l paíç. Ua stá localizada na region nordeste de ls Stados Ounidos, cumposta percipalmente pul Stado de la Nuoba Jérsei i pelas cidades de Nuoba Iorque, Boston, Filadélfia i Washington, DC, na costa atlántica. L'outra stá localizado na region sudoeste de l paíç, na costa pacífica, centralizadas nas cidades de Los Angeles, San Francisco i Sacramento.

Grandes subúrbios cercan muitas de las cidades de ls Stados Ounidos, sendo zde la fin de la Segunda Guerra Mundial la percipal forma de moradie de las famílias de classe média i alta de l paíç. Las cidades centrales i cidades bezinas forman árias metropolitanas. Eisisten cerca de 260 árias metropolitanas ne l paíç, de las quales las maiores son las regiones metropolitanas de Nuoba Iorque que ten 21 milhones d'habitantes, Los Angeles, que ten 13 milhones d'habitantes, i Chicago, que ten 9 milhones d'habitantes. La populaçon de ls subúrbios de las cidades centrales destas metrópoles ye cunsidrable, i muitas bezes superior la la populaçon de la cidade central. Washington, DC, por eisemplo, ten solamente cerca de 535 mil habitantes, anquanto sue region metropolitana ten cerca de 4 milhones d'habitantes. Zde 1970, mais amaricanos biben ne ls subúrbios de l que nas cidades centrales.

L'eiconomie de ls Stados Ounidos de la América stá ourganizada segundo l modelo capitalista i ye marcada por un crecimento custante de longo prazo, baixa carga tributária, mesmo pa ls padrones de ls países zambolbidos, baixas taxas de zamprego i de anflaçon, anque tenga apersentado ne ls redadeiros anhos un grande déficit, tanto de balánçia comercial quanto d'uorçamiento de sou gobierno. L'eiquenomie de ls Stados Ounidos puode ser bista cumo la mais amportante i anfluente de l mundo an tiempos atuales. Bários países andexórun las sues monedas al dólar, ó chégan mesmo a usar la moneda amaricana cumo sue moneda oufecial , i ls mercados de capitales amaricanos son an giral bistos cumo andicadores de l'eiquenomie mundial.

L paíç ten enormes recursos minerales, cun grandes depósitos de ouro, petrólio, carbon i uránio. Na agricultura, stá antre ls maiores perdutores mundiales de milho, trigo, açúcre i tabaco, antre outras porduçones. La andústria de manufatura amaricana ye dibersificada, cun altemóbles, abiones i pordutos eiletrónicos sendo ls percipales perdutos andustrializados porduzidos ne l paíç. L maior setor eiquenómico, ne l'antanto, ye l de serbícios: cerca de trés quartos de ls habitantes de ls Stados Ounidos trabálhan nesse setor.

L maior parceiro comercial de ls Stados Ounidos ye l sou bezino de l norte, l Canadá. Outros parceiros eiquenómicos amportantes son la Ounion Ouropeia, l México, l Japon i la China.

L'eiducaçon ne ls Stados Ounidos de la América ye fornecida primariamente pelo gobuerno. Mas, l sistema educacional amaricano ye altamente çcentralizado. Regras i padrones educacionales son ditados pelo Departamiento de Eiducaçon de cada Stado, cul Departamiento de Eiducaçon de ls Stados Ounidos de la América monitorando l stado de l'eiducaçon ne l paíç, i fornece berbas als Departamentos de Eiducaçon de ls Stados. Scuolas an giral son administradas por çtritos scolares, an que la juridisçon an giral ye co-eisistente culs lemites dua cidade ó un cundado. çtritos scolares ténen l poder de cobrar ampuostos de ls habitantes bibindo an sue jurisdiçon, cun outras berbas neçairas sendo fornecidas pelo Stado. Ounibersidades i faculdades públicas son quaije siempre administradas pul Stado. La taxa d'alfabetismo de ls Stados Ounidos ye de 97%.

Ls Stados Ounidos possuen ua stensiba malha rodobiária, fierrobiária i heidrobiárie. De fato, la quilometraige destas malhas son las maiores de l mundo an sues respetibas catadories. Eisísten cerca de 75 mil quilómetros de rodobias i bias spressas d'alta capacidade. Para cada 100 habitantes, eisísten cerca de 75 beiclos motorizados (carros, camiones i outocarro) i 56,1 altemóbles. Camiones transportan cerca dun quarto de toda la carga transportada ne l paíç.

Camboios transpórtan cerca de 35% de toda la carga transportada ne l paíç, anquanto respónden por solo 1% de ls passageiros mobimentados. L cuntrário acuntece culas linhas aéreas amaricanas, que transpórtan 18% de ls passageiros mas menos de 1% de la carga ne l paíç. L mercado amaricano de passageiros ne l setor aéreo ye la maior de l mundo. Nuoba Iorque, Chicago, Atlanta, Los Angeles, Dallas, Washington, DC i San Francisco çtácan-se cumo grandes aeroportos.

Cerca de 15% de toda la carga transportada ne l paíç ye transportada bia heidrobies cumo rius i lagos, para alhá de mars i ouceanos. Los Angeles-Long Beach, Nuoba Iorque-Nuoba Jérsei, Filadélfia, San Francisco, New Orleanes, Miami i Houston çtácan-se cumo grandes centros portuários. L porto mais mobimentado de ls Stados Ounidos por númaro de nabios atendidos ye l de New Orleans, anquanto l porto mais mobimentado de l paíç, an tonelaige de carga mobimentada, ye l de Los Angeles-Long Beach.

L cuntrolador primário de las telquemunicaçones de ls Stados Ounidos ye la Federal Communications Commission, que rigula todos ls serbiços relacionados cun telquemunicaçones. L'andústria de la anternete ne ls Stados Ounidos mas ye muito menos regulada de l qu'outras andústrias relacionadas cul setor de telquemunicaçon, por causa d'agressibos programas de lobby. Son publicados diaramente ne l Stados Ounidos cerca de 60 milhones de jornales. Ne l paíç, son publicados milhares de jornales diários ó semanales. Eisísten tamien ne l paíç milhares d'estaçones de rádio i telebison. Praticamente toda residéncia amaricana ten ua rádio, i cerca 93% de las pessonas cun cinco anhos ó mais d'eidade ténen pul menos ua telbison ó mais.

La cultura de ls Stados Ounidos ten ua grande anfluéncia ne l restro de l mundo, i an special ne l mundo oucidental. La música amaricano ye oubida an todo l mundo i ls filmes i programas telbisibos amaricanos puoden ser bistos quaije an todo l lado. Eisiste un cuntreste mui grande culs purmeiros tiempos de la república, quando ls Stados Ounidos éran bistos cumo un paíç agrícola cun pouco a oufrecer als centros culturalmente abançados de l mundo de la Ásia i Ouropa.

La maiorie de las grandes cidades de ls Stados Ounidos oufrecen anstalaçones i atuaçones de música clássica i popular, centros de pesquisa stórica, científica i artística i museus, atuaçones de dançla, musicales i pieças de triato, para alhá d'eibentos al aire libre i arquitetura de seneficado anternacional. Este zambolbimiento ye resultado de cuntribuiçones quier de filantropos pribados, quier de fondos gobernamentales.

La maiorie de la populaçon amaricana ten ua razonable cantidade de tiempo libre (dedicado a la recreaçon) çponible. Ls çportos son ls percipales passatiempos de la populaçon amaricana. Milhones de amaricano pássan sou tiempo libre jogando çportos cun amigos ó bendo jogos porfessionales an stádios ó na telebison. Outros métodos de recreaçon mui populares ne l paíç ancluen filmes, sitcoms, shows musicales i l triato. Cerca de 95% de la populaçon amaricana ten ua telbison an casa. An média, la telbison dua dada residéncia queda ligada siete horas por die.

Hobbies acúpan mui de l tiempo recreatibo de muitos amaricano. Jardinaige, colecionamento de ciertos perdutos (selos, monedas, etc), tricotaige, fotografie, artesanato i aeromodelismo son alguns de ls mais famosos ne l paíç.

Alguns çportos que fúrun criados i zambolbidos ne ls Stados Ounidos de la América acabórun por ser tornáren mundialmente famosos: l basquete, l basebol, l boliche i l futebol amaricano. Poucos çportos criados an outros países cunseguiran popularizar-se ne l paíç. Un eisemplo ye l hóquei subre l carambelo, sendo que l paíç ten atualmente bárias eiquipas porfissionales de l çporto. L futebol ben crecendo de popularidade zde la criaçon de la MLS. Outros çportos famosos ne l paíç ancluen golfe, ténis, nataçon, corridas outomobilísticas i çportos radicales.

Ls Stados Ounidos sedian bárias de las percipales cumpetiçones anternacionales de çportos de l mundo - cumo l Masters de golfe, l US Open de ténis, l NASCAR i la Fórmula Indy. Sediórun la Copa de l Mundo de 1994, i por uito bezes ls Jogos Oulímpicos, mais que qualquiera outro paíç sendo que giralmente ténen resultados mui buonos nas Oulimpíadas. An 2004, ls Stados Ounidos cunseguírun un total de 103 medalhas, de las quales 35 éran d'ouro.

Nun eisiste ua culinária nacional, oureginal de l paíç - l'atual culinária amaricana ye altamente dibersificada, bariando de region la region, dependendo de la populaçon i de la cultura de la region.

Alimentos quemunes de l café de la manhana amaricano son uobos batidos, bacon, panquecas, cereales i pans cun pasta de cascaboi, acumpanhados cun café ó sumo, na maiorie de las bezes, de laranja. L almuorço de l amaricano ye lebe - las rezones son l pouco tiempo çponible para almuorço pa ls trabalhadores i studantes. Un almuorço puode ser simples al punto de ser custituído de solo ua sande, i solo. L jantar ye, na maiorie de las famílias amaricanas, l percipal prato de l die.

Ls Stados Ounidos son l maior cunsumidor de café de l mundo. Muitos tóman café lougo pula manhana, i bários tóman café durante l trabalho. Para alhá desso, ls Stados Ounidos tamien ye l maior cunsumidor de sumoss de l mundo.

Ls Stados Ounidos son famosos mundialmente pulas sues redes de fast-foods. Ls amaricanos almurçan muitas bezes an fast-foods, a la par por causa de l pouco tiempo çponible de ls trabalhadores para almuorço - bien por causa de ls baixos précios de ls perdutos oufrecidos.

L cinema de ls Stados Ounidos de la América, para alhá dua forma de spresson cultural specífica dun pobo, ye tamien ua de las mais bien sucedidas andústrias d'antretenimento de l mundo. Inda que nin todos ls filmes de ls Stados Ounidos séren porduzidos an Hollywood, la localidade tornou-se sinónimo desta andústria nacional. L'anfluéncia de l cinema amaricano ne l resto de l mundo ye abassaladora i permanece, giralmente, cumo líder d'oudiéncia an bários países de l mundo.

La literatura amaricana puode ser cunsidrada cumo fazendo parte de la literatura anglesa ó cumo un ramo literário çtinto. La literatura amaricana ne l ampeço debe muito a las formas i stilos oureginários de la Ouropa. Por eisemplo, "Wieland" i outros remances de Charles Brockden Brown (1771-1810) se anspiran ne ls remanses góticos qu'anton éran scritos na Anglatierra. Mesmo las narratibas ampecablemiente urdidas por Washington Irbing (1783-1859) - percipalmente Rip Ban Winkle i The Legend of Slepy Hollow - parácen claramente ouropeias inda que la trama se zanrolar ne l Nuobo Mundo.

L triato amaricano ye baseado na tradiçon oucidental, na sue maiorie amprestado de ls stilos de performance que prebalecian na Ouropa na época de sue antroduçon ne l paíç. Hoije an die, stá fuortemente anterligado cula literatura, filmes, telbison i música amaricana i nun ye anquemun ua mesma stória ser recontada an todas estas formas. Regiones cun cenários musicales segneficatibos frequentemente ténen fuortes tradiçones tiatrales i de quemédia tamien. L triato musical puode ser la forma mais popular: ye ciertamente ua forma mais biba de triato i las coreografies de éisito de ls palcos acában indo para la telbison i filmes.

1. ↑ http://www.ed.gob/pus/FaultLine/who.html^{[lhigaçon einatiba]}