Ara s-sors ta' L-element semitiku fil-Malti

M'għandekx il-permessi neċessarji biex editja, minħabba r-raġuni segwenti:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Lulju 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Lulju 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Tista' tara u tikkopja s-sors ta' din il-paġna.

{{wikifikazzjoni}}


L-[[Lingwa Maltija|ilsien Malti]] (jew il-lingwa Maltija) huwa lingwa Semitika mnissla mill-[[Għarbi Sqalli]] ta' tard medjevali b'superstrati Rumanzi (l-Isqalli, it-[[Lingwa Taljana|Taljan]] u l-Franċiż) u [[Lingwa Ingliża|Anglosassoni]] mitkellma mill-poplu Malti. Huwa riżultat tal-istorja soċjali, kulturali u politika tal-poplu Malti. Għalhekk jekk inneħħu u nwarrbu fil-ġenb dan l-Ilsien inkunu qegħdin inwarrbu parti integrali minn dak kollu li jagħmilna Maltin.

== Storja ==
H

uwa lsien li jispikka bil-kwalitajiet uniċi tiegħu li jagħmluh lingwa għalih fost tant lingwi li jeżistu fid-dinja.

Huwa riżultat tal-istorja soċjali, kulturali u politika tal-poplu Malti. Għalhekk jekk inneħħu u nwarrbu fil-ġenb dan l-Ilsien inkunu qegħdin inwarrbu parti integrali minn dak kollu li jagħmilna Maltin.

Il-Malti jaf il-bidu tiegħu mnissla mid-djalett Għarbi Sqalli imma baqa' jikber bil-kontribut ta' ilsna oħra bħall-Isqalli, it-Taljan u l-Ingliż. Għalhekk huwa lsien imħallat li ntiseġ minn dawn l-ilsna bħala riżultat tal-kuntatti soċjali, kummerċjali, politiċi u reliġużi li għadda minnhom il-poplu Malti.

Matul s-sekli, l-ilsien Malti interpreta kultura Ewropea u nisranija.

L-ewwel perijodu storiku assoċjat ma' lingwa huwa l-perijodu ta' żmien il-Feniċi. Huma kienu razza ta' nies Semitika u ġew mil-Libanu. Kienu proprju l-Feniċi, li taw għamla definita lill-alfabett kif nafuh illum. Fl-antik, studjużi Maltin, fosthom Ġan Frangisk Abela, kienu jaħsbu li l-Malti ġej mill-Puniku, iżda llum nafu li l-eqdem saff lingwistiku tal-Malti ġej mill-Għarbi djalettali.

== Il-Malti tal-lum ==
Għalhekk bażikament il-Malti huwa lsien Semitiku u li jinkiteb bl-alfabett Latin modifikat. Imma li baqa’ ħaj fost poplu ċkejken u maħkum. Huwa l-uniku lsien Semitiku fl-Ewropa li kiseb il-ġieħ ta' lsien nazzjonali u llum rikonoxxut mill-[[Unjoni Ewropea]] bħala wieħed mill-ilsna ta' dan l-għaqda kbira li tħaddan fiha miljuni ta' ċittadini.

Il-Malti huwa wirt ħaj u dinamiku li qiegħed jiġġedded ta' kuljum mill-poplu li jitkellem bih.

Il-Malti huwa mitkellem minn poplu ċkejken, madankollu dan ma jfissirx li huwa xi lsien inferjuri għax għandu l-kriterji kollha meħtieġa biex jagħmluh lsien uniku.

Fost dawn il-kriterji ta’ min isemmi l-letteratura Maltija li kull ma tmur qiegħda tistagħna b’pubblikazzjonijiet ta’ livell għoli kemm fil-kontenut u kemm fil-produzzjoni.

Il-Malti huwa l-ilsien li bih jikkomunikaw l-maġġoranza kbira tal-Maltin kemm b’mod formali jew informali. Huwa l-ilsien użat fit-taħdit ta’ kuljum, fix-xandir, fil-gazzetti, fil-laqgħat pubbliċi (soċjali, politiċi u reliġjużi). Jiġi użat ukoll fil-kitba tal-liġijiet tal-pajjiż. Aspett ieħor importanti huwa li l-istorja tal-Ilsien Malti tirrifletti l-mixja tal-poplu Malti lejn is-sovranità tiegħu. Il-Malti qatt ma kien assoċjat mal-ħakkiema barranin jew ma’ xi klassi pprivileġġjata u għalhekk kien il-lingwa li biha il-poplu interpreta x-xewqat, il-ħsibijiet, il-weġgħat, id-drawwiet u dak kollu li xtaq jikkomunika l-poplu matul is-snin.

Fil-Malti nsibu wkoll, għalkemm fuq medda territorjali daqshekk żgħira, għadd ta’ djaletti kemm ġeografiċi kif ukoll soċjali. L-istorja ta' pajjiżna turina li għal sekli sħaħ Malta kienet maħkuma minn qawwiet barranin. Dawn il-ħakmiet influwenzaw lill-poplu tagħna f'bosta oqsma fosthom, il-lingwa li nitkellmu biha. Fil-qasam lingwistiku, nistgħu ngħidu li l-Għarab ħallew l-akbar effett u llum għandna provi biżżejjed biex ngħidu li s-sisien ta' lsienna huma sewwasew Semitiċi Għarab.

== Nomi Semitiċi ==
Parti kbira mill-vokabularju Malti għandha bażi Semitika. Fil-fatt, fi lsienna nsibu bosta forom grammatikali, bħal forom verbali, aġġettivali u nominali, li għandhom binja Semitika. 

=== Reliġjużi ===
Fil-perijodu Biżantin, il-[[Knisja Kattolika]] f'Malta kienet tagħmel parti minn dik Ortodossa tal-Lvant. X'aktarx li f'dak iż-żmien daħal fi lsienna xi kliem ta' nisel Semitiku ta' natura reliġjuza li għadu jintuża sal-ġurnata tal-lum; bħal magħmudija, qrar, quddiesa, qassis, knisja, sawm u oħrajn. 

=== Tan-natura ===
Fl-element Semitiku tal-Malti, insibu kliem primittiv marbut man-natura, l-aktar mal-biedja u s-sajd anke għax l-Għarab kienu bdiewa u sajjieda. L-elementi ewlenin tan-natura u tad-dinja fiżika ta madwarna x'aktarx li niddeskrivuhom b'lessiku Semitiku, fosthom kliem bħal xemx, kwiekeb, sema, ragħad, beraq, widien, siġar. Fejn jidħlu minerali u metalli nsibu kliem ta' nisel semitiku, bħal: ħadid, deheb u fidda.
 
Bosta ismijiet ta' annimali u ħut li jinstabu f'Malta, speċjalment l-annimali tar-razzett, huma wkoll ta' oriġini Semitiċi, fosthom kliem bħal kelb, fenek, tiġieġa, serduk, burqax, nagħga, ġurdien u baqra. Anke xi ismijiet ta' insetti u rettili li għandna f'Malta x'aktarx li għandhom isem semitiku bħal dubbien, nemel u naħla. Hekk ukoll nistgħu ngħidu għall-ismijiet tas-siġar, tal-ħxejjex u tal-frott l-aktar bażiċi  fosthom tina, ħawħa, tuffieħa, ħass, tadam, basal u tursin.

=== Postijiet ===
Xi ismijiet ta' postijiet u lokalitajiet f'Malta jixhdu wkoll l-influwenza tal-Għarbi. Kienu l-Għarab li semmew lill-gzejjer Maltin kif nafuhom illum. Xi ismijiet ta' rħula u bliet Maltin li għandhom oriġini Semitiċi huma l-Imdina, il-Mosta, Birkirkara u ż-Żejtun. L-istess binja ta' xi ismijiet ta' postijiet hija ta' oriġini Semitika, hekk, ngħidu aħna, ismijiet li qegħdin fl-istat kostrutt bħal Wied il-Għajn u Fomm ir-Riħ, ismijiet li qegħdin fil-forma tad-diminuttiv bħal id-Dwejra u l-Ġnejna, ismijiet li jibdew bi prepożizzjoni bħal Ta' Qali, Ta' Xbiex u Ta' Xuri.

== Grammatika Semitika ==
L-influwenza tal-l-Morfoloġija Semitika hija b'saħħitha ħafna fil-Malti u l-biċċa l-kbira tan-nomi Semitiċi huma kklassifikati taħt xi forma jew oħra. Hemm nomi ewlenin u nomi mnisslin. In-nomi ewlenin huma l-aktar bażiċi u l-kollettiv huwa klassi kbira ta' dawn in-nomi. Fis-Semitiku, il-kollettiv jitqies bħala maskil singular, bħalħobż (frisk), ħadid( tqil) u nemus (fitt). Mill-kollettiv nistgħu nnisslu l-forma definita tal-femminil singular biż-żieda tas-suffiss 'a': nemusa, ħobża. Xi nomi Semitiċi li tradizzjonalment kienu kollettiv, illum nużawhom fis-sens tal-plural; fosthom siġar (għoljin) u baqar (ħoxnin).
 
In-nomi mnisslin x'aktarx tnisslu minn xi partiċipju jew nom ieħor. Nomi mnisslin minn verb jissejħu nomi verbali. Peress li l-verb transittiv juri l-azzjoni li qiegħda sseħħ, nom verbali juri l-isem ta' dik l-azzjoni: Pereżempju, minn QaTeL noħorgu QtiL u minn ĦaReĠ, ĦruĠ. Nomi mimmati huma wkoll nomi mnissla minn verb.Dawn in-nomi jibdew bl-ittra“m”. Fil-Malti, in-nomi mimmati juru tifsira ta' post (eż. maħżen), għodda (moqdief), żmien (Milied)u xi wħud għandhom tifsira astratta (eż. mħabba).
 
Kategorija oħra ta' kliem imnissel minn verb u li għandu binja Semitika hija l-kategorija tal-partiċipji li fil-lingwa jista' jkollhom tifsira ta' aġġettiv jew avverbju. Hemm il-Partiċipju Passiv u dak Attiv u għandhom dawn il-forom: 
 
 
dieħel; dieħla; deħlin
ħiereġ; ħierġa; ħerġin

==Il-Partiċipju passiv==
Il-Partiċipju Passiv jiddeskrivi azzjoni verbali juri min qed isofri l-azzjoni u jieħu l-prefiss'm': 
 
miktub; miktuba; miktubin
maħdum; maħduma; maħdumin
 
Dan li rajna huwa biss ftit evidenza li turi li s-sisien ta' lsienna huma Semitiċi. Din il-bażi maż-żmien tħalltet ma' elementi oħrajn mhux Semitċi u lkoll flimkien sawru l-ilsien imħallat li nitkellmu llum.

== Ħoloq esterni ==
* [https://web.archive.org/web/20220920163607/https://www.stmichaelschool.edu.mt/wp-content/uploads/2019/02/Kultura-u-Storja-tal-Ilsien-2.pdf Qabel u waqt il-Perjodu Għarbi:L-element Semitiku]

{{Lingwa Maltija}}

[[Category:Lingwa Maltija]]

Mudelli wżati f'din il-paġna:

Mudell:Ambox (ara s-sors) (protetta)
Mudell:Ambox/qalb (editja)
Mudell:Clear (editja)
Mudell:Lingwa Maltija (editja)
Mudell:Navbox (ara s-sors) (semi-protetta)
Mudell:Navbox/core (editja)
Mudell:Tnavbar (editja)
Mudell:Transclude (editja)
Mudell:Wikifikazzjoni (editja)

Erġa' lura lejn L-element semitiku fil-Malti.

Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/wiki/L-element_semitiku_fil-Malti"