Домашна свиња

Свиња
Домашна свиња
Заштитен статус
припитомен
Научна класификација [ у ]
Непознат таксон (попр):	Sus
Вид:	Свиња
Научен назив
Sus domesticus Еркслебен, 1777
Синоними[1]
Sus domestica Sus scrofa domesticus Linnaeus, 1758

Домашна свиња (латински: Sus scrofa domesticus) или само свиња — припитомен подвид на дива свиња (понекогаш се смета за посебен вид). Се одгледува како домашно животно за месо (свинско), масти, месни производи (џимиринки, кавурма, крвавица, сланина,...) и кожа. Свинските влакна се користат за правење четки.

Врз основа на фармското производство, благородните раси на свињи се класифицирани во следните категории: прасиња - машки и женски младенчиња со телесна тежина од 25 кг. Над 25 кг и до 120 кг (тежина на колење) се товеници. За овие цели, машките грла се кастрирани, но женските грла не. Ако маториците се оставени за размножување, женките се нарекуваат назимки (кои сè уште не породиле) и маторици (женски маторици по првото опрасување). Мажјаците за приплод се нарекуваат нерези.

Изучувањето и одгледувањето благородни пасмини свињи се нарекува свињарство.

Периодот на спрасност кај маториците трае 112-114 дена (три месеци, три недели, три дена). Очекуваниот број на живородени прасиња е меѓу 9 и 12. Бројот е најмал при првото опрасување, највисока помеѓу третото и петтото, а потоа малку се намалува кај постарите единки.^[2] На возраст од 6 месеци, прасињата достигнуваат тежина од околу 100 килограми жива мера, во тој миг ја достигнуваат кланичната тежина. Животниот век на свињата е околу 12 години, на што непосредно влијание имаат исхраната, начинот на одгледување и расата.

Повеќето од нив имаат ретки влакна, иако има и видови со густи влакна, како што е мангулицата.^[3] Свињите имаат апокрини и екрини потни жлезди, иако екрините жлезди се ограничени на муцката и дорсоназалните области.^[4] Свињите, сепак, како и другите „безвлакнести“ цицачи (на пр. слонови, носорози итн.), не користат топлотни потни жлезди за ладење.^[5] Свињите, исто така, имаат помала способност од другите цицачи да ја исфрлаат топлината од влажната слузница во устата преку задишување. Нивната термонеутрална зона е од 16 до 22 °C.^[6] На повисоки температури, свињите губат топлина со валкање во кал и вода; иако било предложено дека валањето во кал служи и за други функции, како што се заштита од сонце, контрола на ектопаразити и обележување со мирис.^[7]

Свињите се еден од четирите познати видови цицачи кои поседуваат мутации во никотинскиот ацетилхолин рецептор кој ги штити од змиски отров. Мунгосите, медојадните јазовци, ежовите и свињите имаат модификации во активното место на рецепторот што го спречува змискиот веном α-невротоксинот да се врзе. Тоа се четири одделни, независни мутации.^[8]

Многу видови свињи се склони кон стрес и може да развијат кардиоваскуларни болести слични на болестите на луѓето. Луѓето и свињите се физиолошки слични видови. Затоа, свињите често се користат како лабораториски животни.

Свињите се сештојади, што значи дека се хранат со храна од растително и животинско потекло. На помалите фарми, тие ги јадат остатоците од кујната - помиите. Во дивината, свињите наоѓаат храна во земјата, која ја ископуваат со забите. Свињата има многу чувствително сетило за мирис, па затоа во многу европски земји се користат за пронаоѓање тартуфи .

Свињите спаѓаат во најинтелигентните цицачи. Се смета дека свињите се поинтелигентни од кучињата и мачките.

Домашната свиња најчесто се смета за подвид на дивата свиња, на која името ѝ го дал Карл фон Лине во 1758 година, следствено, формалното име ѝ било припитомената свиња.^[9] Меѓутоа, во 1777 година Јохан Еркслебен домашната свиња ја класифицирал како посебен вид од дивата свиња. Тој ѝ го дал името, кое таксономите сè уште го користат.^[10]

Археолошките наоди покажуваат дека свињите биле припитомени од диви свињи веќе во раздобјето од 13.000-12.700 пр. н. е. на Блискиот Исток во сливот на Тигар.^[11] Нив ги повелале на сличен начин како што тоа го прават денес луѓето од Нова Гвинеја. Одредени пронајдени остатоци од свињи датираат од период постар од 11.400 години пр. н. е., на Кипар, а најверојатно биле увезени од континенталниот дел на копното, што укажува дека дотогаш тие веќе биле припитомени.^[12] Процесот на припитомување диви свињи се случил посебно во Кина.^[13][14]

Наодите од ДНК од субфосилните остатоци од забите и вилиците на неолитските европски свињи покажуваат дека првите припитомени свињи биле увезени од Блискиот Исток. Ова го забрзало и процесот на припитомување на месните свињи во Европа, што претставува трет процес на припитомување, во кој генетската база увезена од Блискиот Исток полека се намалувала во Европа. Денешните домашни свињи доживеале сложен процес на вкрстување во време кога европските свињи денес се извезуваат на Блискиот Исток.^[15] Историските наоди покажуваат дека азиските свињи биле донесени во Европа во текот на 18 и почетокот на 19 век.^[13]

Во август 2015 година, едно проучување разгледало над 100 геноми на свињи за да се утврди процесот на нивно припитомување, за кој се претпоставувало дека го иницирале луѓето, дека во него биле вклучени неколку единки и се потпирало на репродуктивната изолација помеѓу дивите и домашните облици. Тоа проучување покажало дека претпоставката за репродуктивна изолација со постоење на тесни грла на популацијата е неоснована. Студијата заклучила дека свињите биле припитомени одделно во Западна Азија и Кина, при што западноазиските свињи биле донесени во Европа, каде што биле вкрстени со диви свињи. Моделот што детално ги опишува податоците вклучува хибридизација со сега изумрената популација на диви свињи за време на плеистоценот. Таа студија исто така покажала дека и покрај вкрстувањето со диви свињи, геномите на припитомените свињи имаат силен потпис на селе��ција во ДНК локусите кои влијаат на однесувањето и морфологијата. Студијата заклучила дека човечката селекција кај припитомените соеви веројатно го потиснала хомогенизирачкиот ефект на протокот на гените од дивите свињи и создал припитомени острови во геномот. Можно е истиот процес да е применлив и на други припитомени животни.^[16][17]

Прилагодливата природа на сештојадната исхрана на дивата свиња направило припитомувањето да биде без напор. Свињите главно се користеле за храна, но раните цивилизации ја користеле свинската кожа за оклоп, забите за алатки и оружје и влакната за четки.^[18] Свињите биле доведени во југоисточните делови на Северна Америка од Европа од страна на Хернандо де Сото и други рани шпански истражувачи. Избеганите свињи повторно станале диви во дивината и им направиле бројни проблеми на Индијанците кои не чувале припитомен добиток.

Меѓу животните што Шпанците ги довеле во Чилоенскиот Архипелаг во 16 век, најуспешно се приспособиле свињите. Свињите го користеле изобилството на школки и алги изложени на плимата и осеката на архипелагот.^[19] Свињите биле донесени во југоисточните делови на Северна Америка од Европа од страна на Де Сото и други рани шпански истражувачи. Избеганите свињи станале диви и предизвикале големо нарушување во начинот на живот на домородните Американци, кои немале припитомени животни, освен кучиња.^[20] Популациите на диви свињи во југоисточниот дел на Соединетите Држави оттогаш се селеле на север и станале сè поголем проблем на Средниот Запад. Тие се сметаат за инвазивен вид, а многу програми на владините агенции имаат за цел нивно фаќање или ловење за отстранување.^[21][22][23] Домашните свињи станале диви во многу други делови на светот (на пр. Нов Зеланд и Северен Квинсленд) и предизвикале значителна штета на животната средина.^[24][25] Дивите хибриди на европските диви свињи и домашните свињи се исто така многу нарушувачки за животната средина и земјоделството (тие се меѓу 100-те најштетни животински видови),^[26] особено во југоисточна Јужна Америка од Уругвај до бразилскиот Мато Гросо ду Сул (Регионот на Средниот Запад) и Сао Паоло (држава) (југоисточни региони).^{[27][28][29][30][31]}

Со околу 1 милијарда живи единки во секое време, припитомената свиња е едно од најбројните големи животни на планетата.^[32][33]

Маториците достигнуваат полна зрелост на возраст од 3-12 месеци и поминуваат низ полов циклус на секои 18-24 дена доколку не се успешно оплодени. Гестациониот период во просек изнесува 112-120 дена.^[34] Циклусот трае два до три дена, при што женките ја изразуваат својата подготвеност за парење. Тоа е рефлексен одговор кој се стимулира кога женката е во контакт со плунката на сексуално зрел вепар. Андростенолот е еден од феромоните што се образува во субмаксиларните плунковни жлезди на свињите и кој предизвикува одговор на женките.^[35] Грлото на матката содржи низа од пет јастачиња, кои го поддржуваат пенисот на вепарот за време на копулацијата.^[36] Женките имаат дворожни матки и мора да се случат две оплодувања во двата рога на матката за да дојде до спрасност.^[37] Препознавањето на бременоста кај свињите се случува на 11 до 12 дена од спрасноста.^[38]

Свинското и неговите месни преработки се широко распространети во исхраната. Сепак, поради високото ниво на масти, како и поради тоа што свињите можат да бидат домаќини на широка лепеза паразити, производите од свинско месо често се цел на критики за здрава исхрана.

Во јудаизмот и исламот свинското месо е забрането во исхраната, бидејќи се смета за валкано и злобно животно.^[39][40]

Домашната свиња често се одгледува на селски стопанства на отворено. Во некои случаи, на свињите им е дозволено да пасат во шумата под надзор на свињар. Во индустријализираниот свет, одгледувањето свињи повеќе не се врши во традиционалните свињарници, туку во свињарските фарми со интензивна примена на научни методи. Ова значително ги намалило трошоците за одгледување свињи.

• Мангулица
• Дански ландрас
• Дурок

• Pigs & Peccaries Specialist Group (1996). „Sus scrofa“. IUCN Red List. Version 2006. International Union for Conservation of Nature. Посетено на 12. 5. 2006. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
• Animal Welfare AVMA Policy on Pregnant Sow Housing
• CAST Scientific Assessment of the Welfare of Dry Sows kept in Individual Accommodations- March 2009

• Домашна свиња на Ризницата ^?
• An introduction to pig keeping
• British Pig Association
• Swine Care
• Swine Study Guide from UC Davis