Катерина Јагелон

Катерина Јагелон (1 ноември 1526 – 16 септември 1583) била полска принцеза и шведска кралица како прва сопруга на кралот Јован III. Како таква, таа била и војвотка од Финска (1562-1583) и голема принцеза на Финска (1581-1583). Катерина имала значително влијание врз државните работи за време на владеењето на нејзиниот сопруг и преговарала со папата за воведување контрареформа во Шведска.^[1] Таа е мајка на Сигизмунд III Васа, крал на Полска.

Катерина Јагелон е родена во Краков како најмлада ќерка на кралот Сигизмунд I Стариот од полско-литванскиот Комонвелт и неговата сопруга Бона Сфорца од Милано.

Катерина добила темелно ренесансно образование од италијански тутори: таа била научена да чита, пишува и зборува латински, германски и италијански, научена за разговор, јавање, танцување, пеење и свирење на неколку музички инструменти.^[2]

По смртта на нејзиниот татко во 1548 година, таа и нејзините невенчани сестри Ана и Софија се преселиле во Масовија со нивната мајка. Во 1556 година, кога нејзината сестра Софија се омажила и заминала за Германија, а нејзината мајка заминала во Италија, Катерина и нејзината сестра Ана биле преместени во палатата во Вилнус од нивниот брат Сигизмунд II Август од Полска, за да обезбедат кралско присуство во Литванија. Нивниот престој во Вилнус бил опишан како среќен, живеејќи во палата и дворот под силно влијание на италијанската ренесанса: на Катерина и на Ана им било дозволено да составуваат свои посебни домаќинства и се дружеле со аристократијата.

Катерина била опишана како најубав��та од нејзините сестри, но доцна се омажила за принцеза од тоа време, затоа што нејзиното семејство сакало да обезбеди брак со највисок политички статус за Полска, а браковите што и биле предложени барале долги преговори кои на крајот не довеле до ништо. Во 1548 година, таа била предложена за брак и со Алберт Алкибијад, Маркграв од Бранденбург-Кулбах и со војводата Алберт од Прусија, кој и двајцата ја претпочитале пред нејзините сестри Ана и Софија: нејзиниот брат бил наклонет кон вториот, но по долги преговори, папата го одбил бракот бидејќи биле во роднински врски. Следно, таа била запросена од надвојводата Фердинанд II од Австрија, но нејзиниот брат, кој дотогаш и самиот се оженил со член на династијата Хабсбург, на крајот се спротивставил против бракот..

Во 1550-тите, нејзиниот брат крал посакал сојуз меѓу Полска и Шведска против Русија поради зголемената тензија околу Ливонија. Религиозното прашање не се сметало за сериозна пречка од нејзиниот брат, а католичката политика во Полска дотогаш била сè уште толерантна кон протестантизмот. Полско-шведскиот сојуз била желба што нејзиниот брат ја задржувал неколку години, а всушност била предложена веќе во 1526 година, тоа време помеѓу нејзината полусестра Хедвиг и шведскиот крал Густав I. Во 1555–56, Сигизмунд II Август му предложил на кралот Густав I еден од четворицата шведски принцови, по можност Ерик или неговиот брат Јован, да се ожени или со неговата сестра Ана или со Катерина, и тој испратил слики од принцезите до шведскиот кралски двор. Ерик во тоа време претпочитал да се ожении за идната англиска кралица Елизабета I, предлог од кој не бил подготвен да се откаже неколку години. Се зборувало дека Катерина ќе се омажи за Јован, но Сигизмунд II Август не сакал да дозволи неговата помлада сестра да се омажи пред најстарата, Ана, и тоа создало проблем. Преговорите биле прекинати, а во 1560 година умрел Густав I и сите преговори биле затворени.

Во август 1560 година, за време на војната во Ливон, царот Иван Грозни, неодамнешен вдовец, предложил брак меѓу него и Катерина со цел да се создаде мир и да се реши политичккото недоразбирањето меѓу Полска и Русија. Нејзиниот брат позитивно го разгледал предлогот и руска делегација го посетила полскиот суд во Вилнус. Рускиот пратеник му изјавил на Иван Грозни дека Катерина е убава, но дека плаче. На крајот, Полска и Русија не можеле да се договорат за политичките услови на бракот и преговорите биле прекинати во јануари 1561 година.

Во јули 1561 година, Сигизмунд II Август му предложил на кралот Ерик XIV неговите сестри Катерина и Ана да се омажат за браќата на кралот, Јован и Магнус. Ерик XIV не дал дефинитивен одговор. Јован бил подготвен да се ожени со Катерина, но не и со Ана. Сигизмунд II Август не сакал да дозволи неговата помлада сестра да се омажи пред неговата постара сестра, што создало проблем. Магнус на крајот изразил подготвеност да се ожени со Ана за да му овозможи на Јован да се ожени со Катерина, но преговорите првично не довеле до ништо и шведскиот крал не бил подготвен да заземе став по ова прашање. Во октомври, Јован ги продолжил преговорите за брак меѓу него и Катерина на своја иницијатива и без согласност на Ерик XIV, за време кога Шведска под Ерик XIV се борела против Полска во Ливонската војна. Јован гледал на полскиот крал како на важен сојузник, а италијанското наследство на Катрина по нејзината мајка како важна предност во неговите лични амбиции.

На 4 октомври 1562 година, Катерина се омажила во Долниот замок на Вилнус, Литванија, за војводата Јован од Финска, вториот син на Густав I и полубрат на тогашниот цар Ерик XIV. Јован не добил дозвола од брат му за брак и веќе имало тензии меѓу нив бидејќи Јован водел независна надворешна политика. Бракот бил спроведен на католичка церемонија. Катерина донела голема придружба и луксузен имот, но наследството од нејзината мајка никогаш не и било дадено. Материјалниот мираз што го донела со себе во Финска, сепак многу ги импресионирал нејзините современици: таа со себе донела импресивно количество сребрени предмети, меѓу кои и првите виљушки користени во Финска; стотици облеки во црн, жолт, црвен и виолетов сатен, свила и кадифе, како и придружба од Полјаци, Италијанци и Германци, меѓу кои и полски готвач и италијански мајстор за лозја.

Двојката поставила куќа во замокот Турку во Турку, Финска. Зделките на војводата Јован во Ливонија го натерале кралот Ерик XIV да му објави војна на својот брат. Ерик испрати 10.000 луѓе да го опседнат замокот. На 12 август 1563 година, замокот капитулирал; Катерина и Јован биле одведени во Шведска и затворени во замокот Грипшолм.

Ерик се понудил да и дозволи на Катерина да се врати во Полска, но таа избрала да го придружува Јован во затворот. Историјата тврди дека кога кралот ѝ понудил на Катерина да се врати во Полска наместо да го придружува нејзиниот сопружник во затвор, таа покажала на натписот во нејзиниот венчален прстен, на кој пишувало: „Ништо освен смртта нема да не раздели“. Катерина била користена како вреден заложник од Ерик, но поради неа затворот за нив бил поблаг. Лично била третирана со внимание од страна на кралот Ерик, кој ѝ дозволил поголема слобода од Јован, како што е шетањето во областа околу замокот, и генерално ги исполнил сите барања што ги упатила за да и го направи затворот поудобен, со исклучок на сè што имало. да прави со нејзината католичка религија, како што е пристапот до католичките свештеници, барања што тој ги одбил. Таа побарала поголемиот дел од нејзината придружба да биде испратен дома, само задржувајќи неколку полски дами во исчекување и нејзиното дворско џуџе и лична доверлива Доротеа Острелска. За време на нејзиното затворање, Катерина ја родила најпрвин својата најстара ќерка Изабела во 1564 година (починала во 1566 година), а потоа и нејзиниот син Сигизмунд во 1566 година. Во октомври 1567 година, Јован се смирил со Е��ик и парот бил ослободен. Катерина и Јован очигледно развиле блиски односи во текот на годините на затвор.

Неуспешниот додворувач на Катерина, цар Иван, бил во преговори со Ерик со надеж дека ќе ја раздели од Јован и ќе ја испрати да се омажи за него во Русија. Ова предизвикало вознемиреност кај Катерина и нејзините блиски. Според народното мислење, оваа дискусија била една од причините за зголеменото незадоволство на шведскиот народ од се полудиот Ерик. Кралот Ерик се согласил да ја предаде Катерина на Иван, но шведскиот крал бил сменет пред Катерина да биде испратена. Јован, кога го наследил неговиот брат, проблемот исчезнал.^[3] Катерина била во Вадстена за време на бунтот.

Друга причина што го вознемирила благородништвото против Ерик XIV и ги натерало да го поддржат бунтот на војводата Јован и неговите браќа војводата Карл, бил бракот на Ерик со обичната Карин Мансдотер, што благородништвото го сметало за навреда.^[4] Катерина одиграла одредена улога во бунтот: таа била пријателка на една од непријателите на Ерик, Еба Мансдотер (Лилиехоок), која имала влијателна позиција во благородништвото, а исто така директно и се обратил Понтус Де ла Гарди, кој ја повикал да го убеди неодлучниот Јован да се приклучи на бунтот против кралот во знак на протест поради неговиот скандалозен брак. Според сведок, таа одговорила: „Понтус! Ги слушнав твоите совети и причините што ги презентираш добро и добро, и сите тие се многу точни и праведни, но тешко се реализираат. Драг мој пријателе, покажи ми доверба и дозволи ова да остане меѓу нас, и јас ќе зборувам со мојот господар и сопруг.“

По падот на Стокхолм, таа влегла во градот во голема поворка на 7 ноември 1568 година.

Катерина била крунисана за кралица на Шведска во пролетта 1569 година. Нејзината врска со Јован III продолжила да биде многу добра за време на нејзиниот живот и нема познати вонбрачни партнери од ниту една страна. Нејзините дами во чекање беа надгледувани од Карин Гиленстиерна и нејзиното домаќинство од страна на камерлен Понтус Де ла Гарди, со кого таа наводно имала многу добри лични односи (таа му дала полномошно да дејствува како нејзин агент и пратеник во Италија во врска со нејзиното наследство). Таа имала своја лична католичка капела на дворот, како и неколку католици во нејзиното приватно домаќинство, меѓу нив и неколку католички монаси и свештеници, што ги шокирало протестантите. И покрај контроверзите околу неа во врска со нејзината улога во религиозната политика, се чини дека таа не била подложена на многу лични клевети. Таа примила многу молби и од католиците и од протестантите, барајќи од неа милостина, како и да биде посредник кај кралот, и ги исполнила овие должности како што се очекувало од современа сопруга и кралица. Нејзиниот жесток протестантски девер, идниот крал Карл IX ја спомнал во неговата пропагандна хроника Римуваната хроника на војводата Карл, во која тој ги клевети имињата на нејзиниот брачен другар, син и ќерка, но со само благо неодобрување кон Катерина, признавајќи ги нејзините лични квалитети: „Таа беше принцеза полна со доблест и побожност, сепак нејзината вера потекнуваше од Рим“.

Кралицата Катерина имала политичко влијание и влијаела на монархот во многу области, како што се неговата надворешна политика и неговиот интерес за ренесансната уметност. Откриен е факт дека дипломатските контакти на кралот со католичките сили веднаш се намалиле по нејзината смрт. Сепак, познато е дека имала влијание врз Јован III во неговата религиозна политика во корист на католицизмот и контрареформацијата, исто како што следната кралица и сопруга на Јован III, Гунила Биелке, би влијаела на неговата религиозна политика во корист на протестантизмот. Јован III ја именувал Катерина за потенцијален регент на Шведска за време на малолетството на неговиот син, доколку тој умре додека неговиот син е малолетен.^[5]

Друго значајно прашање од интерес биле правата на нејзиниот син Сигизмунд на полскиот престол. Таа ги воспитала двете деца во католичка вера, што го натерало Зигизмунд да биде прифатен како полски монарх. По смртта на нејзиниот брат кој немал деца Сигизмунд II Август во 1572 година, таа сметала дека нејзиниот син има права на полскиот престол преку неа. Меѓутоа, по 1569 година, Полска станала изборна монархија. Меѓутоа, на оваа работа ѝ се дало и меѓународно значење.

Во 1582 година, таа ја примила поранешната кралица Карин Мансдотер и се погрижила нејзиниот конфискуван накит да и биде вратен.

Во последните години, Катерина боледувала од гихт. Таа се разболела во пролетта 1583 година, умрела во Стокхолм на 16 септември 1583 година и била погребана во кралската крипта на катедралата во Упсала.

Откако станала кралица, таа го привлекла меѓународното внимание како католичка кралица во протестантска нација, со позиција во која може да воведе контрареформација. Во папската курија во Рим, таа се сметала како католик во еретичка околина.

Истата година кога станала кралица, нејзиниот полски советник, соработникот Мартин Кромер, ја охрабрил да го преобрати Јован III во католик. Таа одговорила дека е подготвена, но дека монархот и јавноста тоа нема да го прифатат. Кардиналот Комендоне ја замолил нејзината сестра, полската кралица Ана Јагелон, да ја поддржи во нејзината религиозно-политичка задача, а преку Ана, таа остварила контакт со Папската Курија во Рим. Конфликтот настанал меѓу Катерина и папата Пиј V, откако се дознало дека таа ја примила причестата „под двете“, нешто што било забрането на состанокот на Тридент и отогаш се сметало за знак на ерес. Во 1572 година, таа побарала двајца папски советници и ѝ го дале полскиот исусовец Јохан Хербст како нејзин исповедник. Од 1572 година, кралицата Катерина била во директен контакт со кардиналот Станислав Хосиус, кој изјавил дека ќе ѝ служи како поддршка и сојузник во работата на контрареформацијата во Шведска и ќе биде нејзин гласник до папата.

Во есента 1572 година, Катерина поднелае барање за ослободување за да и се даде право да се причести „под двете“, како и да и се дадат одредени отстапки во врска со постот. Нејзините барања се сметале за начин Јован III да истражи до каде би била подготвена да оди католичката црква за да воведе контрареформација, бидејќи ќе требало да се направат одредени промени за да се овозможи тоа.^[1] Јован III започнал нов црковен ред наречен „Црвената книга“. Ова било еден вид форма на мешање помеѓу протестантизмот и католицизмот што повторно вовело бројни католички обичаи во церемонијалниот живот на шведската црква, еден од нив била употребата на латински, што предизвикало големо противење и резултирало со Литургиска битка, која не завршила цели дваесет години. Кралицата Катерина, кралицата Ана, кардиналот Хосиус и папата преговарале неколку години за ова, а Катерина истакнала дека без одредени отстапки за Шведска, не би била можна контрареформација. Во 1574 година, ѝ било дадено ослободување и ослободување во врска со постот, но бидејќи папата го одбил отстапувањето во врска со причестувањето, таа одбила целосно да се причести. Нејзин агент во Рим бил Паоло Ферари. Папската курија имала сериозни надежи за контрареформите во Шведска преку неа. Во 1574 година, таа го примила полскиот исусовец Станислав Варшевицки, испратен кај неа како амбасадор од папата и крал Филип II од Шпанија.

Кралицата Катерина го испратила синот на расчинетиот Ерик XIV во исусовиот ред во Полска во 1573 година. Во 1575 година, забраната за преостанатите манастири во Шведска да прифаќаат почетници била укината. Во 1576 година, таа го испратила својот син да се школува од Исусовците во Браунсберг. Таа го пречекала норвешкиот исисувец Лауренциј Николај од Рим и го сместил во поранешниот францискански манастир во Стокхолм, кој бил затворен за време на реформацијата, и му дозволил да отвори католичко училиште таму (протестантите упаднале и го затвориле училиштето во 1583 година). Кралицата Катерина силно ја поддржувала старата опатија Вадстена, каде што сè уште живееле последните калуѓерки, и често ја посетувала. Направено е подоцна ново светилиште за моштите на кралот Ерик Светиот во катедралата во Упсала.

Контрареформаторските напори придонеле за тензија во врска со затворениот Ерик XIV, кој станал симбол на протестантизмот во затворот. За време на затворањето на Ерик, биле направени три големи заговори за соборување на Јован III: Заверата од 1569 година, Заведрата Морнеј и Заверата од 1576 година, меѓу кои барем последниот бил под големо влијание на религиозните верувања.^[6]

Катерина и Јован III и двајцата сакале да им се даде сопственост на нејзиниот дел од наследството на Сфорца по нејзината мајка во Италија. Кралицата Катерина имала свои лични амбасадори во Рим за заштита на нејзините интереси, Петрус Росинус и Тур Биелке. Папската курија била подготвена да им помогне во ова прашање, но бидејќи нејзиното наследство се наоѓало во Кралството Неапол, кое тогаш и припаѓало на Шпанија, папата не успеал. За време на владеењето на кралот Стефан Батори во Полска, односот меѓу Шведска и Полска, што влијаел на моќта на Катерина во Шведска и ја ставил во тешка ситуација. Во 1578-79 и 1579-80 година, таа го примила папскиот амбасадор Антонио Посевино. Тој добил задача да и го обезбеди на Катерина нејзиното наследство од Сфорца, да посредува меѓу Полска и Шведска и да го преобрати Јован III. Не успеале на сите полиња. Тој, сепак, го потврдил бракот меѓу кралската двојка, кој бил сомнителен во Рим, бидејќи немало отстапување што било неопходно за Рим да го смета бракот меѓу католик и протестант за валиден. Во 1582 година, Катерина го примила полскиот амбасадор Аламани и му објаснила дека не е во позиција да го убеди Јован да склучи мир со Полска. На следната аудиенција кај амбасадорот, таа го примила во присуство на нејзините деца Сигизмунд и Ана и изјавила дека Полска ретко гледала на нејзините интереси.

Инфузијата на полска крв во шведската кралска лоза која започнала со Катерина ќе предизвика значителни судири по нејзината смрт во контекст на тековните европски војни за религија. Нејзиниот син Сигизмунд ги наследил престолите и на Полско-литванскиот Комонвелт (во 1587 година) и на Шведска (во 1592 година), но владеел со вториот само седум години пред да биде соборен во 1599 година. Сигизмунд и неговите потомци, како католички кралеви, ќе продолжат да имаат право на де факто протестантска Шведска во текот на следниот век. Спорот за наследување придонел за избувнување на неколку деструктивни војни сè додека масивната шведска инвазија во 1650-тите (позната како Потоп) за малку не го растурила Полско-литванскиот Комонвелт. Полските претензии за шведскиот престол конечно биле отфрлени со Договорот од Олива од 1660 година.

Сликата на Катерина Јагелон повторно се оживувала во финската култура и уметност во 19 и 20 век. Јован и Катерина биле единствените шведски монарси кои престојувале во финскиот дел од шведското царство долго време, а нивната наводна наклонетост кон земјата ги инспирирала финските националисти. Религиозните прашања што ја направија Катерина непопуларна кај нејзините современици, тогаш биле одамна застарени, а наместо тоа останало традиционално да се прикажува како сочувствителна и лојална кралица.

Првата верзија на подоцна познатата кралска палата Дротнингхолм (Островот на кралицата) била основана и именувана по неа.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Katarina Jagellonica, urn:sbl:12406, Svenskt biografiskt lexikon (art av Birgitta Lager-Kromnow), hämtad 2013-12-05.
2. ↑ Mattsson, Eva, Furstinnan: en biografi om drottning Katarina Jagellonica, Bring to Life, Vadstena, 2018
3. ↑ Eriksson 2007, p. 52.
4. ↑ Tegenborg Falkdalen, Karin, Vasadrottningen: en biografi över Katarina Stenbock 1535-1621 [The Vasa Queen: A biography of Catherine Stenbock, 1535-1621], Historiska media, Lund, 2015
5. ↑ Tegenborg Falkdalen, Karin, Margareta Regina: vid Gustav Vasas sida : [en biografi över Margareta Leijonhufvud (1516-1551)], Setterblad, Stockholm, 2016
6. ↑ Mauritz Rasmusson, urn:sbl:9197, Svenskt biografiskt lexikon (art av Lars Ericson), hämtad 2020-08-03.

• Ериксон, Бо (2007). Lützen 1632 година. Норстедс џеб, Стокхолм.ISBN 978-91-7263-790-0 . На шведски
• Олмаркс, Аке (1979). Ала Сверигес дротнингар . На шведски
• Signum svenska kulturhistoria: Renässansen (Ренесанса) (2005)
• Tiitta, Allan & Zetterberg, Seppo (eds, 1992). Suomi kautta aikojen
• Katarina Jagellonica, urn:sbl:12406, Svenskt biografiskt lexikon (уметност од Birgitta Lager-Kromnow), hämtad 2013-12-05.