Преглед на кодот на Хаплогрупа

Немате дозвола за уредување на оваа страница, од следнава причина:
Вашата IP-адреса се наоѓа во опсег блокиран на сите Викимедиини викија.
Блокот го зададе ‪EPIC‬. Наведената причина гласи Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Почнува: 09:48, 2 јули 2024
Истекува: 09:48, 2 јули 2025
Вашата тековна IP-адреса е 206.189.44.186. Блокираниот опсег е 206.189.32.0/20.
Вклучете ги сите горенаведени поединости кога се обраќате. Ако сметате дека сте блокирани по грешка, дополнителни информации и напатствија ќе најдете во глобалното правило Без отворени застапници.
Во спротивно, за да поразговарате за блокот, поднесете барање за разгледување на Мета. Можете и да пишете во VRT-редицата на надзорниците на stewards@wikimedia.org, притоа вклучувајќи ги сите гореспоменати поединости.
Можете да го погледнете и копирате кодот на оваа страница.
{{превод}}
[[Хаплотип]] е група [[алел]]и во организам кои се наследени заедно од еден родител, и '''хаплогрупа''' е група од слични хаплотипови кои делат заеднички предок со [[мутација]] на полиморфизам со еден нуклеотид.  Поконкретно, хаплотипот е комбинација на [[алел]]и во различни хромозомски региони кои се тесно поврзани и кои имаат тенденција да се наследат заедно. Бидејќи хаплогрупата се состои од слични хаплотипови, обично е можно да се предвиди хаплогрупа од хаплотипови. Хаплогрупите се однесуваат на една [[Роднински односи|линија на потекло]]. 
[[Податотека:World_Map_of_Y-DNA_Haplogroups.png|мини|Мапа на светот со хаплогрупи Y-DNA]]
Секоја хаплогрупа потекнува и останува дел од претходната единствена хаплогрупа (или [[парагрупа]]). Која било поврзана група на хаплогрупи може прецизно да се моделира како [[Хиерархија|вгнездена хиерархија]], во која секое [[множество]] (хаплогрупа) е исто така [[подмножество]] од едно пошироко множество (наспроти бипаренталните модели, како што сe семејните стебла на човекот).

Хаплогрупите нормално се идентификуваат со почетната буква од азбуката, а усовршувањето се состои од дополнителни комбинации на броеви и букви, како што се {{Безпрелом|A → A1 → A1a}}. Азбучната номенклатура беше објавена во 2002 година од страна на Y Chromosome Consortium.<ref name="Consortium 2002 pp. 339–348">{{Наведено списание|last=Consortium|first=The Y Chromosome|date=2002-02-01|title=A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups|journal=Genome Research|publisher=Cold Spring Harbor Laboratory|volume=12|issue=2|pages=339–348|doi=10.1101/gr.217602|issn=1088-9051|pmc=155271|pmid=11827954}}</ref>

Во човечката генетика, хаплогрупите кои најчесто се проучувани се хаплогрупите на Y-хромозомот (Y-DNA) и хаплогрупите на митохондријалната ДНК (mtDNA), од нив секоја може да се користи за дефинирање на [[Популациона генетика|генетските популации]]. Y-DNA се пренесува исклучиво по [[Патрилинеарност|патрилинеалната]] линија, од татко на син, додека митохондријалната ДНК се пренесува по матрилинеалната линија, од мајка на потомство од двата пола.

== Формирање на хаплогрупа ==
[[Податотека:Molecular_lineage.png|десно|мини|250x250пкс| Сите овие молекули се дел од хаплогрупата на предците, но во одреден момент во минатото се случила мутација во молекулата на предците, мутација А, која произвела нова лоза; ова е хаплогрупата А и е дефинирана со мутација А. Во некоја понова точка во минатото, нова мутација, мутација Б, се случила кај лице што носи хаплогрупа А; мутација Б дефинирана хаплогрупа Б. Хаплогрупата Б е подгрупа, или [[подклада]] на хаплогрупата А; и двете хаплогрупи А и Б се подклади на хаплогрупата на предците.]]
[[Митохондрија|Митохондриите]] се мали [[Органела|органели]] кои лежат во [[цитоплазма]]та на [[Еукариоти|еукариотските клетки]], како оние на луѓето. Нивната примарна функција е да обезбедат енергија на клетката. Митохондриите се намалени потомци на [[Симбиоза|симбиотски]] [[бактерии]] кои некогаш живееле слободно. Еден показател дека митохондриите некогаш живееле слободно е дека секоја од нив содржи кружна [[ДНК]], наречена [[Митохондриска ДНК|митохондријална ДНК]] (mtDNA), чија структура е повеќе слична на бактериите отколку на еукариотските организми. Огромното мнозинство на човечката ДНК е содржано во [[хромозом]]ите во [[Клеточно јадро|јадрото]] на клетката, но mtDNA е исклучок. Поединецот ја наследува својата цитоплазма и органелите содржани во таа цитоплазма исклучиво од мајчината јајце клетка (јајце клетка); [[сперма]]тозоидите минуваат само на хромозомската ДНК, сите татковски митохондрии се вареле во ооцитот. Кога ќе се појави [[мутација]] во молекулата на mtDNA, мутацијата затоа се пренесува во директна женска линија на потекло.

Човечките [[Y хромозом]]и се полови хромозоми специфични за машкиот пол; скоро сите кои поседуваат Y хромозом ќе бидат [[Морфологија (биологија)|морфолошки]] машки. Иако Y хромозомите се сместени во клеточното јадро и спарени со [[X-хромозом|Х хромозомите]], тие само се рекомбинираат со Х-хромозомот на [[Y хромозом|краевите на Y-хромозомот]]; преостанатите 95% од Y хромозомот не се рекомбинираат. Па така, Y хромозомот и сите мутации што се појавуваат во него се пренесуваат од татко на син.

Другите хромозоми, автозоми и [[X-хромозом|Х-хромозоми]] во жените, го споделуваат нивниот генетски материјал (наречен вкрстување што доведува до рекомбинација) за време на [[мејоза]]та. Ефикасно тоа значи дека генетскиот материјал од овие хромозоми се меша во секоја генерација, и така сите нови мутации се пренесуваат случајно од родителите на потомците.

Специјалната карактеристика за Y хромозомите и mtDNA е тоа што мутациите можат да се акумулираат по одреден сегмент од двете молекули и овие мутации остануваат фиксирани на своето место на ДНК. Понатаму, може да се заклучи и историската низа на овие мутации.Пример, ако збирот од десет Y хромозоми содржи мутација, А, но само пет од хромозомите содржат втора мутација, Б, тогаш мора да биде дека мутацијата Б се случила по А.

Сите десет мажи кои носат хромозом со мутација А се машки потомци на истиот човек кој бил првиот човек што ја носи оваа мутација. Првиот човек што ја носи мутацијата Б исто така бил директен машки потомок на овој човек, но и директен предок од машката линија на сите мажи кои ја носат мутацијата Б. Серии од мутации како оваа формираат молекуларни лози. Секоја мутација дефинира збир на специфични Y хромозоми наречени хаплогрупа.

Сите мажи кои носат мутација А формираат единствена хаплогрупа, и сите мажи кои носат мутација Б се дел од оваа хаплогрупа, но мутацијата Б, дефинира понова хаплогрупа (која е подгрупа) на која мажите носат само мутација А не припаѓаат.И mtDNA и Y хромозомите се групирани во лоза и хаплогрупи; тие често се претставени како дијаграми слични на дрво.

=== Хаплогрупи на ДНК на човечки Y-хромозом ===

Човечкиот Y хромозом на хаплогрупите на ДНК (Y-DNA) се именувани од А до Т, и се поделени со помош на броеви и мали букви. Ознаките на хаплогрупите на хромозомот Y се воспоставени од Конзорциумот за хромозомот Y.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ycc.biosci.arizona.edu/|title=Y Chromosome Consortium|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116195823/http://ycc.biosci.arizona.edu/|archive-date=2017-01-16|accessdate=2005-07-27}}</ref>{{MtDNA}}Y-хромозомскиот Адам е името дадено од истражувачите на најновиот заеднички патрилинеален (машка лоза) предок на сите луѓе.

Главни хаплогрупи на Y-хромозомот и нивните географски региони на настанување, вклучуваат:

==== Групи без мутација M168 ====

* [[Хаплогрупа А (Y-ДНК)|Хаплогрупа А]] (М91) (Африка, особено Коисан и Нилоти)
* [[Хаплогрупа B-M60|Хаплогрупа Б]] (М60) (Африка, особено Пигмеите и Хаџабе)

==== Групи со мутација M168 ====
(мутација M168 се случи ~50.000 bp)

* [[Хаплогрупа C-M130|Хаплогрупа C]] (M130) (Океанија, Северна/Централна/Источна Азија, Северна Америка и мало присуство во Јужна Америка, Југоисточна Азија, Јужна Азија, Западна Азија и Европа)
* [[Хаплогрупа DE|YAP+]] хаплогрупи
** [[Хаплогрупа DE]] (M1, M145, M203)
*** [[Хаплогрупа D-CTS3946|Хаплогрупа Д]] (CTS3946) (Тибет, Непал, Јапонија, Андаманските Острови, Средна Азија и спорадично присуство во Нигерија, Сирија и Саудиска Арабија)
*** [[Хаплогрупа Е-М96|Хаплогрупа Е]] (M96)
**** [[Хаплогрупа E-V38|Хаплогрупа E1b1a]] (V38) Западна Африка и околните региони; порано познат како E3a
**** [[Хаплогрупа E-M215|Хаплогрупа E1b1b]] (M215) Поврзана со ширењето на афроазиските јазици; сега се концентрирани во Северна Африка и Рогот на Африка, како и делови од Блискиот Исток, Медитеранот и Балканот; порано познат како E3b

==== Групи со мутација M89 ====
(мутација M89 се случи ~45.000 bp)

* [[Хаплогрупа F-M89|Хаплогрупа F]] (M89) Океанија, Европа, Азија, Северна и Јужна Америка
** [[Хаплогрупа F-M89|Хаплогрупа ФТ]] (P14, M213) (Кина, Виетнам,<ref name="Poznik2016">{{Наведено списание|last=Poznik|first=G. David|last2=Xue|first2=Yali|last3=Mendez|first3=Fernando L.|displayauthors=etal|year=2016|title=Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences|journal=[[Nature Genetics]]|volume=48|issue=6|pages=593–599|doi=10.1038/ng.3559|pmc=4884158|pmid=27111036}}</ref> Сингапур <ref name="Karmin2015">{{Наведено списание|last=Karmin|first=Monika|last2=Saag|first2=Lauri|last3=Vicente|first3=Mário|displayauthors=etal|year=2015|title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture|journal=Genome Research|volume=25|issue=4|pages=459–466|doi=10.1101/gr.186684.114|pmc=4381518|pmid=25770088}}</ref> )
* [[Хаплогрупа G-M201|Хаплогрупа Г]] (М201) (присутна меѓу многу етнички групи во Евроазија, обично со ниска фреквенција; најчеста во Кавказ, [[Иранска Висорамнина|иранската висорамнина]] и Анадолија; во Европа главно во Грција, Италија, [[Пиринејски Полуостров|Иберија]], Тирол, Бохемија; ретка во северна Европа)
* Хаплогрупа H (L901/M2939)
** H1'3 (Z4221/M2826, Z13960)
*** H1 (L902/M3061)
**** H1a (M69/Page45) Индија, Шри Ланка, Непал, Пакистан, Иран, Средна Азија
**** H1b (B108) Пронајден кај бурмански поединец во [[Мјанмар]] .<ref name="Karmin2015" />
*** H3 (Z5857) Индија, Шри Ланка, Пакистан, Бахреин, Катар
** H2 (P96) Порано позната како хаплогрупа F3. Се среќава со мала фреквенција во Европа и западна Азија.
* [[Хаплогрупа IJK]] (L15, L16)

==== Групи со мутации L15 и L16 ====

* [[Хаплогрупа IJK]] (L15, L16)
** [[Хаплогрупа IJ]] (S2, S22)
*** Хаплогрупа I (M170, P19, M258) (распространета во Европа, ретко пронајдена во делови на Блискиот Исток и практично отсутна на друго место <ref>{{Наведено списание|date=Jul 2004|title=Phylogeography of Y-chromosome haplogroup I reveals distinct domains of prehistoric gene flow in europe|url=http://www.familytreedna.com/pdf/DNA.RootsiHaplogroupISpread.pdf|journal=American Journal of Human Genetics|volume=75|issue=1|pages=128–37|doi=10.1086/422196|pmc=1181996|pmid=15162323|archive-url=https://web.archive.org/web/20090624135411/http://www.familytreedna.com/pdf/DNA.RootsiHaplogroupISpread.pdf|archive-date=2009-06-24|access-date=2007-03-08}}</ref> )
**** Хаплогрупа I1 (M253, M307, P30, P40) (Северна Европа, доминантна во Скандинавија)
**** [[Хаплогрупа I-M438|Хаплогрупа I2]] (S31) (Централна и Југоисточна Европа, Сардинија, Балкан)
*** [[Хаплогрупа J (Y-ДНК)|Хаплогрупа Ј]] (М304) (Блискиот Исток, Турција, Кавказ, Италија, Грција, Балканот, Северна Африка)
**** [[Хаплогрупа J (Y-ДНК)|Хаплогрупа Ј*]] (главно пронајдена во Сокотра, со неколку набљудувања во [[Пакистан]], [[Оман]], [[Грција]], [[Чешка]] и меѓу [[Туркиски народи|турските народи]] )
**** Хаплогрупа J1 (M267) (Најмногу поврзана со семитските народи на Блискиот Исток, но исто така се среќава во; Медитеранска Европа, Етиопија, Северна Африка, Пакистан, Индија и со [[Североисточнокавкаски јазици|североисточните кавкаски]] народи во [[Дагестан]] ; J1 со DYS388=13 е поврзан со источна Анадолија)
**** Хаплогрупа J2 (M172) (Главно се наоѓа во Западна Азија, Средна Азија, Иран, Италија, Грција, Балканот и Северна Африка)
** [[Хаплогрупа К-М9|Хаплогрупа К]] (M9, P128, P131, P132)

==== Групи со мутација М9 ====
(мутација М9 се случи ~40.000 [[Пред сегашноста|bp]] )

* [[Хаплогрупа К-М9|Haplogroup K]]
** Haplogroup LT (L298/P326)
*** Haplogroup L (M11, M20, M22, M61, M185, M295) (South Asia, Central Asia, Southwestern Asia, the Mediterranean)
*** Haplogroup T (M70, M184/USP9Y+3178, M193, M272) (North Africa, Horn of Africa, Southwest Asia, the Mediterranean, South Asia); formerly known as Haplogroup K2
** [[Хаплогрупа К2|Haplogroup K(xLT)]] (rs2033003/M526)

===== Групи со мутација M526 =====

** Хаплогрупа М (P256) (Нова Гвинеја, Меланезија, источна Индонезија)
** [[Хаплогрупа NO1|Хаплогрупа NO]] (M214)
*** [[Хаплогрупа N-M231|Хаплогрупа N]] (M231) (најсеверна Евроазија)
*** [[Хаплогрупа О-М175|Хаплогрупа О]] (М175) (Источна Азија, Југоисточна Азија, Јужен Тихи Океан, Јужна Азија, Средна Азија)
**** Хаплогрупа О1 (F265)
***** Хаплогрупа O1a (M119)
***** Хаплогрупа O1b (P31, M268)
**** Хаплогрупа О2 (M122)
** Хаплогрупа P-M45 (M45) (М45 се појави ~35.000 bp)
*** Хаплогрупа Q-M242 (M242) (Се случи ~15.000-20.000 bp. Пронајдена во Азија и Америка)
**** [[Хаплогрупа Q-M3]] (M3) (Северна Америка, Средна Америка и Јужна Америка)
*** [[Хаплогрупа R (Y-ДНК)|Хаплогрупа R]] (M207)
**** [[Хаплогрупа R1]] (M173)
***** [[Хаплогрупа R1a]] (M17) (средна Азија, Јужна Азија и Централна, Северна и Источна Европа)
***** [[Хаплогрупа R1b]] (M343) (Европа, Кавказ, Средна Азија, Јужна Азија, Северна Африка, Централна Африка)
**** [[Хаплогрупа R2]] (M124) (Јужна Азија, Кавказ, Средна Азија)
** [[Хаплогрупа S-B254|Хаплогрупа S]] (M230, P202, P204) (Нова Гвинеја, Меланезија, источна Индонезија)

=== Човечка митохондријална ДНК хаплогрупи ===
[[Податотека:Human_migrations_and_mitochondrial_haplogroups.PNG|мини|Човечки миграции и митохондријални хаплогрупи]]
Човечките [[Митохондриска ДНК|mtDNA]] хаплогрупи се: A, B, C, [[Хаплогрупа CZ|CZ]], D, E, F, G, H, [[Хаплогрупа HV|HV]], I, [[Хаплогрупа Ј (mtДНК)|J]], [[Хаплогрупа pre-ЈТ|<small>pre-</small> JT]], [[Хаплогрупа ЈТ|JT]], [[Хаплогрупа К (mtДНК)|K]], [[Хаплогрупа L0|L0]], L1, [[Хаплогрупа L1|L2]], L3, L4, [[Хаплогрупа L4|L5]] [[Хаплогрупа L5|,]] [[Хаплогрупа L6|L6]], M, [[Хаплогрупа N (mtДНК)|N]], [[Хаплогрупа P (mtДНК)|P]], [[Хаплогрупа Q (mtДНК)|Q]], R, R0, [[Хаплогрупа S (mtДНК)|S]], T, U, V, W, X, Y и [[Хаплогрупа З|Z]].

Митохондријалната Ева е името дадено од истражувачите на жената која е најновиот матрилинеален (женска лоза) предок на сите луѓе.

=== Дефинирање на популации ===
[[Податотека:Map-of-human-migrations.jpg|десно|мини|340x340пкс| Карта на миграција на човечки хаплотип, според [[Митохондриска ДНК|митохондријалната ДНК]], со клучни периоди броени илјадници години пред сегашноста.]]

* Африкански: [[Хаплогрупа L0|L0]], [[Хаплогрупа L1|L1]], L2, L3, [[Хаплогрупа L4|L4]], [[Хаплогрупа L5|L5]], [[Хаплогрупа L6|L6]]
* Западноевроазиски: H, T, U, V, X, [[Хаплогрупа К (mtДНК)|K]], I, [[Хаплогрупа Ј (mtДНК)|J]], W (сите наведени западноевроазиски хаплогрупи се изведени од макро-хаплогрупата [[Хаплогрупа N (mtДНК)|N]] ) <ref name="pmid15254257">{{Наведено списание|displayauthors=6|year=2004|title=Disuniting uniformity: a pied cladistic canvas of mtDNA haplogroup H in Eurasia|journal=Mol. Biol. Evol.|volume=21|issue=11|pages=2012–21|doi=10.1093/molbev/msh209|pmid=15254257|doi-access=free}}</ref>
* Источноевроазиски: A, B, C, D, E, F, G, Y, [[Хаплогрупа З|Z]] (забелешка: C, D, E, G и Z припаѓаат на макро-хаплогрупата M )
* Индијанци: А, Б, Ц, Д, Х
* [[Австралазија|Австрало-меланезиски]] : [[Хаплогрупа P (mtДНК)|P]], [[Хаплогрупа Q (mtДНК)|Q]], [[Хаплогрупа S (mtДНК)|S]]

Митохондријалните хаплогрупи се поделиле на три главни групи, кои се означени со секвенцијалните букви L, M, N. Човештвото прво се подели во L групата.

== Назначување на географската хаплогрупа на Y-хромозом и MtDNA ==

=== Y-хромозом ===
Според SNPS хаплогрупите кои се на возраст од првиот настан на истребување имаат тенденција да бидат околу 45-50 киа. Хаплогрупите на вториот настан на истребување се чинеше дека се разликуваат 32-35 киа според Малта. Настанот на истребување на земјата нула се чини дека е Тоба за време на кој се чинеше дека хаплогрупата CDEF* се разминува во C, DE и F. C и F немаат речиси ништо заедничко додека D и E имаат многу заедничко. Настанот на истребување број 1 според сегашните проценки се случил по Тоба, иако постарата древна ДНК можела да го турне настанот на истребување на земјата нула долго пред Тоба, и да го турне првиот настан на истребување овде назад во Тоба. 
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center; font-size: 100%; border:1"
| align="center" style="background:#f0f0f0;" |'''Origin'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;" |'''Haplogroup'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;" |'''Marker'''
|-
|-
|Europe (Second Extinction Event?)
|I
|M170, M253, P259, M227, M507
|-
|Europe
|I1b
|P215, M438, P37.2, M359, P41.2
|-
|Europe
|I1b2
|M26
|-
|Europe
|I1c
|M223, M284, P78, P95
|-
|Europe
|J2a1
|M47
|-
|Europe
|J2a2
|M67, M166
|-
|Europe
|J2a2a
|M92
|-
|Europe
|J2b
|M12, M102, M280, M241
|-
|Europe
|R1b1b1a
|M412, P310
|-
|Europe
|R1b1b1a1
|L11
|-
|Europe
|R1b1b1a1a
|U106
|-
|Europe
|R1b1b1a1b
|U198, P312, S116
|-
|Europe
|R1b1b1a1b1
|U152
|-
|Europe
|R1b1b1a1b2
|M529
|-
|Europe
|R1b1b1a1b3,4
|M65, M153
|-
|Europe
|R1b1b1a1b5
|SRY2627
|-
|South Asia or Melanesia
|C1(formerly known as CxC3)
|Z1426
|-
|North Asia
|C2 (formerly known as C3)
|M217+
|-
|Indonesia or South Asia (First Extinction Event?)
|F
|M89, M282
|-
|Europe (Caucasus) (Second Extinction Event?)
|G
|M201, M285, P15, P16, M406
|-
|South Asia
|H
|M69, M52, M82, M197, M370
|-
|Europe or Middle East (Second Extinction Event?)
|J1
|M304, M267, P58, M365, M368, M369
|-
|Europe or Middle East (Second Extinction Event?)
|J2
|M172, M410, M158, M319, DYS445=6, M339, M340
|-
|West of Burma in Eurasia (First Extinction Event?)<ref name="Karafet_2015">{{Наведено списание|date=Mar 2015|title=Improved phylogenetic resolution and rapid diversification of Y-chromosome haplogroup K-M526 in Southeast Asia|journal=European Journal of Human Genetics|volume=23|issue=3|pages=369–73|doi=10.1038/ejhg.2014.106|pmc=4326703|pmid=24896152}}</ref>
|-
|Indonesia (First Extinction Event?) <ref name="Karafet_2015" />
|K2 (NOPS)
|M526
|-
|South Asia
|L
|M11, M20, M27, M76, M317, M274, M349, M357
|-
|East Asia, South East Asia
|N
|M231, M214, LLY22g, Tat, M178
|-
|East Asia, South East Asia, South Asia (Second Extinction Event?)
|O
|M175, M119
|-
|Indonesia, Philippines (First Extinction Event?)
|P (xQR)
|92R7, M207, M173, M45
|-
|South Asia, Siberia (Second Extinction Event?)
|R and Q (QR) split <ref name="Karafet_2015" />
|MEH2, M242, P36.2, M25, M346
|-
|Middle East, Europe, Siberia, South Asia
|R1a1
|M420, M17, M198, M204, M458
|-
|Anatolia, South East Europe ?
|R1b
|M173, M343, P25, M73
|-
|Europe
|R1b1b
|M269
|-
|Europe
|R1b1b1
|L23
|-
|Pakistan, India (Second Extinction Event?)
|R2
|M479, M124
|-
|Middle East
|T
|M70
|-
|North Africa
|E1b1b1
|M35
|-
|North Africa
|E1b1b1a
|M78
|-
|West Asia
|E1b1b1a2
|V13
|-
|North Africa
|E1b1b1a1
|V12
|-
|North Africa
|E1b1b1a1b
|V32
|-
|North Africa
|E1b1b1a3
|V22
|-
|North Africa
|E1b1b1a4
|V65
|-
|North Africa
|E1b1b1b
|M81
|-
|North Africa
|E1b1b1c
|M123, M34
|-
|West Africa, North Africa
|A
|M91, M13
|-
|East Africa
|B
|M60, M181, SRY10831.1, M150, M109, M112
|-
|Asia, Africa
|DE
|M1, YAP, M174, M40, M96, M75, M98
|-
|East Asia, Nepal
|D
|M174
|-
|West Africa (First Extinction Event?)
|E1a
|M33
|-
|East Africa (First Extinction Event is the split between E1b1 and E1a, second extinction event is the split between E1b1b and E1b1a)
|E1b1
|P2, M2, U175, M191
|-
|Middle East
|J1
|P58
|-
|}

=== mtDNA ===
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center; font-size: 100%; border:1"
| align="center" style="background:#f0f0f0;" |'''Origin'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;" |'''Haplogroup'''
|-
|Europe
|H1
|-
|Europe
|H11a
|-
|Europe
|H1a
|-
|Europe
|H1b
|-
|Europe
|H2a
|-
|Europe
|H3
|-
|Europe
|H5a
|-
|Europe
|H6a
|-
|Europe
|H7
|-
|Europe
|HV0/HV0a/V
|-
|Europe
|I4
|-
|Europe
|J1c7
|-
|Europe
|J2b1
|-
|Europe
|T2b*
|-
|Europe
|T2b4
|-
|Europe
|T2e
|-
|Europe
|U4c1
|-
|Europe
|U5*
|-
|Europe
|U5a
|-
|Europe
|U5a1b1
|-
|Europe
|U5b*
|-
|Europe
|U5b1b*
|-
|Europe
|U5b1c
|-
|Europe
|U5b3
|-
|Europe
|X2c'e
|-
|Middle East
|I
|-
|Middle East
|A
|-
|Middle East
|B
|-
|Middle East
|C/Z
|-
|Middle East
|D/G/M9/E
|-
|India
|F
|-
|Middle East
|H*
|-
|Middle East
|H13a1
|-
|Middle East
|H14a
|-
|Middle East
|H20
|-
|Middle East
|H2a1
|-
|Middle East
|H4
|-
|Middle East
|H6b
|-
|Middle East
|H8
|-
|Middle East
|HV1
|-
|Middle East
|I1
|-
|Middle East
|J / J1c / J2
|-
|Middle East
|J1a'b'e
|-
|Middle East
|J1b1a1
|-
|Middle East
|J1b2a
|-
|Middle East
|J1d / J2b
|-
|Middle East
|J1d1
|-
|Middle East
|J2a
|-
|Middle East
|J2a2a1
|-
|Middle East
|K*
|-
|Middle East
|K1a*
|-
|Middle East
|K1b1*
|-
|Middle East
|N1a*
|-
|Middle East
|N1b
|-
|Middle East
|N1c
|-
|Middle East
|N2
|-
|Middle East
|N9
|-
|Middle East
|R*
|-
|Middle East
|R0a
|-
|Middle East
|T
|-
|Middle East
|T1*
|-
|West Asia
|T1a
|-
|Middle East
|T2
|-
|Middle East
|T2c
|-
|Middle East
|T2i
|-
|Middle East
|U1*
|-
|Middle East
|U2*
|-
|Middle East
|U2e
|-
|Eurasia
|U3*
|-
|Middle East
|U4
|-
|Middle East
|U4a*
|-
|Middle East
|U7
|-
|Middle East
|U8*
|-
|Middle East
|U9a
|-
|Middle East
|X
|-
|Middle East
|X1a
|-
|Middle East
|X2b1
|-
|North Africa
|L3e5
|-
|North Africa
|M1
|-
|North Africa
|M1a1
|-
|North Africa
|U6a
|-
|North Africa
|U6a1'2'3
|-
|North Africa
|U6b'c'd
|-
|East Africa
|L0*
|-
|East Africa
|L0a1
|-
|East Africa
|L0a1b
|-
|East Africa
|L0a2*
|-
|East Africa
|L3c/L4/M
|-
|East Africa
|L3d1a1
|-
|East Africa
|L3d1d
|-
|East Africa
|L3e1*
|-
|East Africa
|L3f*
|-
|East Africa
|L3h1b*
|-
|East Africa
|L3i*
|-
|East Africa
|L3x*
|-
|East Africa
|L4a'b*
|-
|East Africa
|L5*
|-
|East Africa
|L6
|-
|East Africa
|N* / M* / L3*
|-
|West Africa
|L1b*
|-
|West Africa
|L1b3
|-
|West Africa
|L1c*
|-
|West Africa
|L1c2
|-
|West Africa
|L2*
|-
|West Africa
|L2a
|-
|West Africa
|L2a1*
|-
|West Africa
|L2a1a2'3'4
|-
|West Africa
|L2a1b
|-
|West Africa
|L2a1b'f
|-
|West Africa
|L2a1c1'2
|-
|West Africa
|L2a1(16189)
|-
|West Africa
|L2a2
|-
|West Africa
|L2b*
|-
|West Africa
|L2c1'2
|-
|West Africa
|L2d
|-
|West Africa
|L2e
|-
|West Africa
|L3b
|-
|West Africa
|L3b1a3
|-
|West Africa
|L3b(16124!)
|-
|West Africa
|L3b2a
|-
|West Africa
|L3d*
|-
|West Africa
|L3e2'3'4
|-
|West Africa
|L3f1b*
|-
|}

== Поврзано ==

* Меѓународен проект HapMap
* Молекуларна еволуција
* Молекуларна филогенетика
* [[Човечка еволутивна генетика]]
* Раса (биологија) / [[Раса|Раса (човечка категоризација)]]
* Генетска генеалогија
* Генеалошки ДНК тест
* Список на теми од генетска генеалогија
* Список на хаплогрупи на значајни луѓе

== Наводи ==
.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-б{list-style-type:б}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}

== Надворешни врски ==

=== Општо ===

* [https://web.archive.org/web/20130122064832/https://genographic.nationalgeographic.com/about/ Генографски проект]

=== сите ДНК хаплогрупи ===
Y-хромозом

=== Хромозомот Y ДНК хаплогрупи ===

* [https://web.archive.org/web/20170116195823/http://ycc.biosci.arizona.edu/ Y хромозомски конзорциум]
* [http://www.isogg.org/tree/index.html Дрво на хаплогрупата ISOGG Y-DNA]
* [http://www.phylotree.org/Y/ PhyloTree's Y-дрво] Минимална референтна филогенија за човечкиот Y-хромозом
* [http://www.hprg.com/hapest5/hapest5a/hapest5.htm Предвидувач на хаплогрупи]
* Конзорциумот на хромозомот Y (2002), [http://www.genome.org/cgi/content/full/12/2/339 Номенклатурен систем за дрвото на човечките Y-хромозомски бинарни хаплогрупи], Истражување за геном, кн. '''12''' (2), 339–48, февруари 2002 година. (Деталната хиерархиска [http://www.genome.org/cgi/content-nw/full/12/2/339/F1 табела] има конверзии од претходните шеми за именување)
* Семино и сор. (2000), [https://web.archive.org/web/20031125151213/http://hpgl.stanford.edu/publications/Science_2000_v290_p1155.pdf Генетското наследство на палеолитскиот хомо сапиенс сапиенс во постојните Европејци], наука, том '''290''' (труд во кој се претставени хаплогрупите „Еу“).
* [https://web.archive.org/web/20150506090224/http://dna.xyvy.info/ Y-DNA Етнографски и генографски атлас и компилација на податоци со отворен код]
* PhyloTree - Филогенетско дрво на глобалната варијација на човечката митохондријална ДНК <ref name="phylotree.org">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.phylotree.org/|title=PhyloTree.org}}</ref>
* [http://phylod3.mtdna.science PhyloD3 – D3.js-б��зирано филогенетско дрво засновано на PhyloTree]
* [http://www.mitotool.org/ MitoTool – веб-сервер за анализа и пронаоѓање варијации на секвенцата на човечка митохондријална ДНК] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160619111340/http://www.mitotool.org/ |date=2016-06-19 }}
* [http://haplogrep.uibk.ac.at/ HaploGrep – автоматска класификација на митохондријалната ДНК хаплогрупи врз основа на PhyloTree] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20201030073332/https://haplogrep.uibk.ac.at/ |date=2020-10-30 }}  </link>
* [https://haplofind.unibo.it/ HaploFind – брз автоматско доделување на хаплогрупи за човечка митохондријална ДНК] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20201005145308/https://haplofind.unibo.it/ |date=2020-10-05 }}  </link>
* [http://www.stats.gla.ac.uk/~vincent/images/skeleton07-08-02.jpg графички mtDNA хаплогрупа скелет]
* [https://web.archive.org/web/20080504045831/http://www.ajhg.org/AJHG/fulltext/S0002-9297(07)60403-0 Создавање на африканскиот mtDNA пејзаж]
* [https://web.archive.org/web/20080504045835/http://www.ajhg.org/AJHG/fulltext/S0002-9297(07)61263-4 Дали четирите клади на mtDNA хаплогрупата L2 се развиваат со различни стапки?]

=== Софтвер ===

* [https://archive.today/20121231055641/http://projects.fc.id.au/haplogroup-browser Прелистувач на хаплогрупа Y-DNA]

[[Категорија:Класична генетика]]
[[Категорија:Популациона генетика]]
[[Категорија:Филогенија]]
[[Категорија:Еволуција на човекот]]
[[Категорија:ДНК]]
Предлошки на страницава:
Назад на Хаплогрупа.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Хаплогрупа“