Преглед на кодот на Економија на Северен Кипар

Немате дозвола за уредување на оваа страница, од следнава причина:
Вашата IP-адреса се наоѓа во опсег блокиран на сите Викимедиини викија.
Блокот го зададе ‪EPIC‬. Наведената причина гласи Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Почнува: 09:48, 2 јули 2024
Истекува: 09:48, 2 јули 2025
Вашата тековна IP-адреса е 206.189.44.186. Блокираниот опсег е 206.189.32.0/20.
Вклучете ги сите горенаведени поединости кога се обраќате. Ако сметате дека сте блокирани по грешка, дополнителни информации и напатствија ќе најдете во глобалното правило Без отворени застапници.
Во спротивно, за да поразговарате за блокот, поднесете барање за разгледување на Мета. Можете и да пишете во VRT-редицата на надзорниците на stewards@wikimedia.org, притоа вклучувајќи ги сите гореспоменати поединости.
Можете да го погледнете и копирате кодот на оваа страница.
{{Infobox economy|country=Северен Кипар|gini=|credit=|reserves=|expenses=|revenue=|debt=|FDI=|import-partners={{flag|Turkey}}, {{flag|European Union}}|import-goods=|imports={{Increase}}$1.816 милијарди долари<ref>{{cite web|url=http://ticaret.gov.ct.tr/Portals/44/Raporlar/%C4%B0statistik/01%20Gdtr/01-ith/Ocak-Aralk2018-ith.pdf?ver=2019-04-19-155439-333 |title=Ocak |publisher=ticaret.gov.ct.tr |date=2018 |access-date=2020-05-26}}</ref>|export-partners={{flag|Turkey}}, {{знамеикона|Arab League}} [[Арапска лига]] <ref>{{cite web|url=https://ticaret.gov.ct.tr/Portals/44/Raporlar/%C4%B0statistik/05-%C3%9Cg-ith-ihr/05-%C3%BCg-ith/05-%C3%BCgith2016.pdf?ver=2018-06-07-153610-307 |title=Stats |publisher=ticaret.gov.ct.tr |access-date=2020-05-26}}</ref>|export-goods=[[Млечни производи]], сурови и преработени [[цитрус]], [[отпад]], пилешко, компири|exports={{Increase}} $131 милиони (2014)<ref name=mb910>{{cite web|title=KKTC Merkez Bankası 2014 IV. Çeyrek Raporu|url=http://www.kktcmerkezbankasi.org/sites/default/files/yayinlar/bulten/bulten-2014-4_0.pdf|publisher=TRNC Central Bank|access-date=29 July 2015|pages=9–10|language=tr}}</ref>|industries=[[туризам]], [[образование]], [[земјоделство]]|edbr=|unemployment={{decreasepositive}} 5% <small>(2018)</small><ref name="auto"/>|image=Night at Yenişehir, Nicosia.jpg|occupations=|labor=|poverty=|inflation={{Increase}} 10.2% <small>(2018)</small><ref name="auto"/>|sectors=|per capita=$14,942 ([[Номинален БДП|Номинален]], 2018)<ref name="auto"/>|growth={{Increase}} 5.0% <small>(2018)</small><ref name="auto"/>|gdp rank=[[Список на земјите по БДП (номинален)|157]] <small>(nominal, if ranked according to the World Bank)</small>|gdp={{increase}} $4.234 милијарди (номинално, 2018)<ref name="auto">{{cite web |url=http://www.kei.gov.tr/media/1782/07-2018-kktc-ekonomik-goestergeler-raporu.pdf |title=KKTC |publisher=www.kei.gov.tr |date=2018 |access-date=2020-05-26 |archive-date=2020-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201007100755/http://www.kei.gov.tr/media/1782/07-2018-kktc-ekonomik-goestergeler-raporu.pdf |url-status=dead }}</ref>|organs=[[Организација за економска соработка|ЕКО]] (набљудувач)|year=[[календарска година]]|currency=[[Турска лира]] ({{Turkish lira}}) ([[ISO 4217|TRY]])|caption=[[Северна Никозија]] е економски центар на Северен Кипар|width=300|aid=}}Во '''економијата на Северен Кипар''' доминира услужниот сектор (69% од БДП во 2007 година), кој ги вклучува јавниот сектор, трговијата, туризмот и образованието. Индустријата (лесното производство) придонесува со 22% од БДП, а земјоделството со 9%.<ref name="autogenerated1">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cyprus/ CIA - The World Factbook - Cyprus]: scroll down to section entitled '''Economy of the area administered by Turkish Cypriots'''</ref> Економијата на [[Турска Република Северен Кипар|Северен Кипар]] работи на основа на слободен пазар, со значителен дел од административните трошоци финансирани од [[Турција]]. Северен Кипар ја користи [[Турска лира|турската лира]] како своја валута, што ја поврзува нејзината економска ситуација со [[Економија на Турција|економијата на Турција]].

Заклучно со 2014 година, БДП по глава на жител на Северен Кипар изнесувал 15.109 долари, а БДП 4,039 милијарди долари. Економијата пораснала за 4,9% во 2014 година и 2,8% во 2013 година, што значи дека [[Северен Кипар]] расте побрзо од [[Република Кипар]].<ref name="trec1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/KKTC;jsessionid=GS7VrcKEc1o6yd5UlOZhSIoh1K3ejD71nzGDyj5CcmUWENtuLSlV!-1231570490?_afrLoop=322898295967035&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=null#!%40%40%3F_afrWindowId%3Dnull%26_afrLoop%3D322898295967035%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3Dpzppiyptv_4|title=KKTC|publisher=Turkish Ministry of Economy|language=tr|accessdate=28 July 2015|archive-date=2015-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20151017204605/http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/KKTC;jsessionid=GS7VrcKEc1o6yd5UlOZhSIoh1K3ejD71nzGDyj5CcmUWENtuLSlV!-1231570490?_afrLoop=322898295967035&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=null#!%40%40%3F_afrWindowId%3Dnull%26_afrLoop%3D322898295967035%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3Dpzppiyptv_4|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dailysabah.com/economy/2014/07/22/political-deal-may-boost-cypriot-economy|title=Political deal may boost Cypriot economy|publisher=Daily Sabah|accessdate=28 July 2015}}</ref> Северен Кипар бележи економски раст и намалување на невработеноста во текот на 2010-тите; стапката на невработеност во 2015 година била 7,4%,<ref name="kibrisis">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.kibrisgazetesi.com/?p=802591|title=KKTC'de işsizlik %7.4|publisher=Kıbrıs|accessdate=6 June 2016}}</ref> помала од 8,3% во 2014 година <ref name="kibissiz">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.kibrispostasi.com/index.php/cat/35/news/162469/PageName/KIBRIS_HABERLERI|title=En yüksek işsizlik oranı Güzelyurt’ta|publisher=Kıbrıs Postası|language=tr|accessdate=29 July 2015}}</ref> Стапката на инфлација во јуни 2015 година изнесувала 3,18%.<ref name="kibissiz" /><ref name="dpoenf">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.devplan.org/T%C3%BCfe/Endeks/Tur/2015/Tufe-2015-6.pdf|title=2008=100 TEMEL YILI TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİNİN 2015 HAZİRAN AYI SONUÇLARI|publisher=State Planning Organization|accessdate=29 July 2015|archive-date=2016-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20160224184749/http://www.devplan.org/T%C3%BCfe/Endeks/Tur/2015/Tufe-2015-6.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="socin2">{{Наведена книга|title=Economic and Social Indicators 2013|publisher=TRNC State Planning Organization|pages=2–3}}</ref>

== Ембаргото, долг и улога на Турција ==
[[Податотека:EEZ_border_between_North_Cyprus_and_Turkey.jpg|лево|мини| Границата на ексклузивната економска зона меѓу Северен Кипар и Турција]]
Поради својот меѓународен статус и ембаргото на нејзините пристаништа, ТРСК во голема мера зависи од турската воена и економска поддршка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://news.independent.co.uk/education/higher/article3136333.ece|title=Universities: Little accord on the island - Higher, Education - The Independent<!-- Bot generated title -->|archive-url=https://web.archive.org/web/20080111115220/http://news.independent.co.uk/education/higher/article3136333.ece|archive-date=2008-01-11|accessdate=2008-12-29}}</ref> Целиот извоз и увоз на ТРСК треба да се врши преку Турција, освен ако не се произведуваат локално, од материјали добиени во областа (или увезени преку едно од признатите пристаништа на островот) кога може да се извезат преку едно од легалните пристаништа.

Продолжениот кипарски проблем негативно влијае на економскиот развој на ТРСК. [[Кипар|Република Кипар]], како меѓународно признат орган, ги прогласила аеродромите и пристаништата во областа што не е под нејзина делотворна контрола, затворени. Сите земји-членки на ОН и ЕУ го почитуваат затворањето на тие пристаништа и аеродроми според декларацијата на Република Кипар. Турската заедница тврди дека Република Кипар ја искористила својата меѓународна позиција за да ги оневозможи економските односи меѓу ТРСК и остатокот од светот.<ref>{{Наведено списание|title=Foreign aid fungibility and military spending: The case of North Cyprus|journal=Defence and Peace Economics|volume=25|pages=499–508|doi=10.1080/10242694.2013.763628}}</ref><ref>{{Наведено списание|title=The Impact of Military Spending on Economic Growth: The Case of North Cyprus|journal=Defence and Peace Economics|volume=22|pages=555–562|doi=10.1080/10242694.2011.562370}}</ref>

Меѓу [[Турција]] и Северен Кипар има тригодишни програми за финансиска и економска соработка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://t24.com.tr/haber/turkiyeden-kktcye-2015in-ilk-uc-ayinda-ne-kadar-yardim-gitti,294995|title=Türkiye'den KKTC'ye 2015'in ilk üç ayında ne kadar yardım gitti?|publisher=T24|language=tr|accessdate=28 July 2015}}</ref> Во 2013 година, Турција префрлила 430 милиони турски лири во буџетот на кипарските Турци, што претставува 5,7% од БНП и една седмина од државниот буџет. Помошта од Турција се намалила од 7,1% од буџетот во 2004 година. Дополнително, во 2013 година бил забележан буџетски дефицит од 7,2% од БНП, а кредит од 6,6% од БНП бил добиен од Турција. Помеѓу 2004 и 2013 година, Северен Кипар постојано имал буџетски дефицит, достигнувајќи го врвот на 14,0% од БНП во 2009 година. Ова поттикнало постојано задолжување од Турција, достигнувајќи максимум 12,2% од БНП во 2009 година.<ref>{{Наведена книга|title=Economic and Social Indicators 2013|publisher=TRNC State Planning Organization|pages=21–23}}</ref> Во декември 2014 година, Северен Кипар имал вкупен долг од 23 милиони турски лири, од кои 7,5 милиони лири се надворешен долг кон Турција. Тоа изнесувало 1,5 пати повеќе од БДП.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.yeniduzen.com/Haberler/haberler/maliye-bakani-mungan-butceyi-sundu/45095|title=Maliye Bakanı Mungan bütçeyi sundu|date=8 December 2014|publisher=Yeni Düzen|language=tr|accessdate=28 July 2015}}</ref>

== Економски раст ==
[[Податотека:TRNC_Ministry_of_Finance.jpg|десно|мини|Министерството за финансии на Северен Кипар]]
И покрај ограничувањата наметнати од недостатокот на меѓународно признавање, номиналните стапки на раст на БДП на економијата на ТРСК во 2001-2005 година биле 5,4%, 6,9%, 11,4%, 15,4% и 10,6%, соодветно.<ref name="Oxford">[http://www.tepav.org.tr/tur/admin/dosyabul/upload/oxfordbgdoc.pdf ''Cyprus after Accession: Thinking Outside the Box'' – Background Documents] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130512154605/http://www.tepav.org.tr/tur/admin/dosyabul/upload/oxfordbgdoc.pdf |date=2013-05-12 }}, University of Oxford, European Studies Centre, Workshop on Cyprus 10–11 March 2006</ref><ref name="Unistar">[http://www.cyprus-properties.com/cyprus/general.htm General information about North Cyprus: Economy], web site of Unistar Investments Ltd., Bellapais, North Cyprus</ref> Реалната стапка на раст на БДП во 2007 година се проценува на 2%.<ref name="autogenerated1"/> Овој раст е поттикнат од релативната стабилност на турската лира и бумот во образовниот и градежниот сектор.

Растот дополнително бил поттикнат со доаѓањето на купувачи на домови од [[Северна Европа]], кои инвестирале во вили за одмор. Над 10.000 [[Британци]], вклучително и иселеници, купиле вили за одмор таму за да живеат постојано или да ги посетат во текот на летните месеци. Овие доселеници генерирале над 1 милијарда американски долари помеѓу 2003 и 2007 година.

Помеѓу 2002 и 2007 година, Бруто националниот производ по глава на жител се зголемил повеќе од тројно (во тековни американски долари):<ref name="yb2006">[http://www.devplan.org/Frame-eng.html ''Economic and Social Indicators 1977-2007''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131108124553/http://www.devplan.org/Frame-eng.html |date=2013-11-08 }}, TRNC State Planning Organization, February 2008</ref>

* 4.409 (2002)
* 5.949 (2003)
* 8.095 (2004)
* 10.567 (2005)
* 11.837 (2006)
* 14.047 (2007)

Студиите на [[Светска банка]] покажуваат дека БДП по глава на жител во ТРСК пораснал на 76% од БДП по глава на жител во Република Кипар во услови прилагодени на ЈПП во 2004 година (22.300 американски долари за Република Кипар и 16.900 за ТРСК).<ref name="Oxford"/><ref name="Unistar"/> Официјалните проценки за БДП по глава на жител во тековни американски долари се 8.095 во 2004 година и 11.837 во 2006 година.<ref name="yb2006"/>

== Развој ==
[[Податотека:Lemons_North_Cyprus.jpg|мини|Лимони во Северен Кипар. Цитрусот е доброто што најмногу го извезува Северен Кипар.]]
[[Податотека:Noah's_Ark_Hotel_in_Bafra,_Northern_Cyprus_view.jpg|мини|Луксузен хотел во туристичката област Бафра, развиен во 2010-тите.]]
[[Податотека:LTK_Bank_Headquarters_North_Nicosia.jpg|мини|Седиштето на Лимасолската турска кооперативна банка во Северна Никозија, економскиот центар.]]
Иако економијата на ТРСК се развива во последниве години, таа сè уште зависи од паричните трансфери од турската влада. Според договорот од јули 2006 година, [[Анкара]] треба да му обезбеди на Северен Кипар економска помош во износ од 1,3 милијарди американски долари за три години (2006-2008).<ref name="autogenerated1"/> Ова е продолжение на тековната политика според која турската влада издвојува околу 400 милиони американски долари годишно од својот буџет за да помогне во подигнувањето на животниот стандард на кипарските Турци.<ref>[http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-603112 Turkey, N. Cyprus sign economic development deal] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090125195451/http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-603112|date=2009-01-25}}, Hurriyet Turkish Daily News, 4 May 2007.</ref><ref>Feridun, Mete (2014) Foreign aid fungibility and military spending: the case of North Cyprus.</ref><ref>Feridun, Mete, Sawhney, Bansi and Shahbaz, Muhammad (2011) The impact of military spending on economic growth: the case of North Cyprus.</ref>

=== Туризам ===
Туристичкиот сектор на Северен Кипар забележал високи нивоа на постојан раст. Северен Кипар во 2013 година го посетиле 1,23 милиони туристи, од кои 920.000 биле од Турција. Бројот на туристи се удвоил од 2006 година, кога ��иле забележани 570.000 туристи. Приходите од туризмот биле 616 милиони долари, што е зголемување од 390 милиони долари во 2009 година и 288 милиони долари во 2004 година <ref name="socin2"/>

Бројот на туристички легла се зголемил на 17.000 во 2011 година <ref name="Zaman Newspaper 01 Sept 2011">[http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=1175178&title=isadamlari-kuzey-kibrisa-cikarma-yapti Zaman Newspaper 01 Sept 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131107113550/http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=1175178&title=isadamlari-kuzey-kibrisa-cikarma-yapti}}</ref>

=== Банкарство ===
Банкарскиот сектор пораснал за 114% од 2006 до 2011 година.  Банката за развој на ТРСК е членка на Асоцијацијата на развојни финансиски институции во Азија и Тихиот Океан (ADFIAP).<ref>[http://www.adfiap.org/members/members-map ADFIAP] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210119123744/https://www.adfiap.org/members/members-map/ |date=2021-01-19 }} Northern Cyprus DB is a member</ref>

=== Извоз и увоз ===
[[СТО]] статистички ги брои производите од Северен Кипар како производи од [[Турција]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0304375414566152|title=Moving Borders: Russia’s Creative Entry into the World Trade Organization (WTO)|publisher=Daniel Warner, Alternatives: Global, Local, Political, 2014, Vol. 39(2) 90-107, page105|accessdate=25 March 2020}}</ref>

Во 2014 година извозот на Северен Кипар изнесувал 130 милиони долари, со пораст од 11,9% во однос на 2013 година, а увозот изнесувал 1,51 милијарди долари, со пораст од 3,6% од 2013 година. Главниот трговски партнер е Турција, од 2014 година, 64,7% од увозот на кипарските Турци е од и 58,5% од извозот на кипарските Турци во Турција. Земјите од [[Блискиот Исток]] се дестинација на 30,3% од извозот на кипарските Турци и нивниот удел во извозот на Северен Кипар е значително зголемен и изнесувал само 17,8% во 2006 година. Учеството на извозот во [[Европската Унија]] значително се намалил од 15,0% во 2006 година на 6,2% во 2014 година, додека увозот од Европската Унија бил 15,5% од вкупниот увоз.

Земјоделскиот сектор е извор на огромно мнозинство на извезени стоки. Во 2013 година, 32,4% од извезените производи се сурови земјоделски производи, а 50,8% преработки. 8,7% од извозот бил минерали, 3,0% облека и 5,1% други индустриски производи. Суровиот цитрус сам по себе сочинувал 19,1% од вкупниот извоз.<ref>{{Наведена книга|title=Economic and Social Indicators 2013|publisher=TRNC State Planning Organization|page=27}}</ref> Најважните извезени производи, според приходот што го произведуваат, се млечните производи, цитрусот, ракија, отпадот, концентратот од цитрус, пилешкото месо и компирот.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/KKTC/html-viewer-ulkeler?contentId=UCM%23dDocName%3AEK-160435&contentTitle=D%C4%B1%C5%9F%20Ticaret&_afrLoop=422633804713877&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=13r2td1z2c_219#!%40%40%3F_afrWindowId%3D13r2td1z2c_219%26_afrLoop%3D422633804713877%26contentId%3DUCM%2523dDocName%253AEK-160435%26contentTitle%3DD%25C4%25B1%25C5%259F%2BTicaret%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3D13r2td1z2c_249|title=Dış Ticaret|publisher=Turkish Ministry of Economy|language=tr|accessdate=29 July 2015|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304100301/http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/KKTC/html-viewer-ulkeler?contentId=UCM%23dDocName:EK-160435&contentTitle=D%C4%B1%C5%9F%20Ticaret&_afrLoop=422633804713877&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=13r2td1z2c_219#!%40%40%3F_afrWindowId%3D13r2td1z2c_219%26_afrLoop%3D422633804713877%26contentId%3DUCM%2523dDocName%253AEK-160435%26contentTitle%3DD%25C4%25B1%25C5%259F%2BTicaret%26_afrWindowMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3D13r2td1z2c_249|url-status=dead}}</ref>

Подолу е табела што ја прикажува дистрибуцијата на извозот на Северен Кипар по стоки:
{| class="wikitable" style="width:950px;"
! colspan="12" |Дистрибуција на извозот од ТРСК по стоки (американски долар) <ref>TRNC Ministry of Economy and Energy, Department of Trade.</ref>
|- style="text-align:center;"
| style="text-align:center;" |
| '''2007 година'''
| '''2008'''
| '''2009'''
| '''2010'''
|- style="text-align:center;"
| Цитрус
| 22.692.324
| 20.502.086
| 13.910.934
| 27.166.238
|- style="text-align:center;"
| Млечни производи
| 20.650.394
| 21.628.852
| 20.074.239
| 25.836.381
|- style="text-align:center;"
| Ракија
| 4.482.406
| 6.653.821
| 8.413.631
| 7.669.936
|- style="text-align:center;"
| Отпад
| 8.141.653
| 7.283.664
| 4.237.831
| 6.477.316
|- style="text-align:center;"
| Готова [[облека]]
| 6.790.020
| 3.727.264
| 2.326.900
| 4.022.957
|- style="text-align:center;"
| Концентрат од цитрус
| 3.192.255
| 662.939
| 1.746.922
| 3.007.110
|- style="text-align:center;"
| [[Гипс]]
| 1.894.924
| 3.927.030
| 2.490.925
| 1.889.140
|- style="text-align:center;"
| [[Лек|Фармацевтски производи]]
| 955.693
| 1.009.966
| 649.465
| 1.573.599
|- style="text-align:center;"
| Производи од кожа
| 1.269.816
| 908.411
| 594.751
| 461.562
|- style="text-align:center;"
| Други производи
| 8.975.744
| 6.354.090
| 9.002.188
| 12.579.609
|- style="text-align:center;"
| Извоз во Република Кипар
| 4.639.584
| 11.006.015
| 7.615.978
| 5.746.061
|- style="text-align:center;"
| '''Вкупно'''
| '''83.684.813'''
| '''83.664.138'''
| '''71.063.766'''
| '''96.419.909'''
|}

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
* {{Наведени вести|url=https://euobserver.com/opinion/153749|title=Could north Cyprus unilaterally join euro to escape Turkey's lira?|last=Feridun|first=Mete|date=8 December 2021|work=euobserver}}
{{Европа по тема|Економија на }}

[[Категорија:Статии со извори на турски (tr)]]
[[Категорија:Економија на Северен Кипар| ]]
Предлошки на страницава:
Назад на Економија на Северен Кипар.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Економија_на_Северен_Кипар“