Преглед на кодот на Јаглен

Немате дозвола за уредување на оваа страница, од следнава причина:
Вашата IP-адреса се наоѓа во опсег блокиран на сите Викимедиини викија.
Блокот го зададе ‪EPIC‬. Наведената причина гласи Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Почнува: 09:48, 2 јули 2024
Истекува: 09:48, 2 јули 2025
Вашата тековна IP-адреса е 206.189.44.186. Блокираниот опсег е 206.189.32.0/20.
Вклучете ги сите горенаведени поединости кога се обраќате. Ако сметате дека сте блокирани по грешка, дополнителни информации и напатствија ќе најдете во глобалното правило Без отворени застапници.
Во спротивно, за да поразговарате за блокот, поднесете барање за разгледување на Мета. Можете и да пишете во VRT-редицата на надзорниците на stewards@wikimedia.org, притоа вклучувајќи ги сите гореспоменати поединости.
Можете да го погледнете и копирате кодот на оваа страница.
{{Infobox rock
|name=Јаглен
|type=Седиментна карпа
|image=Bituminous Coal.JPG
|image_caption=[[Битуменски јаглен]], најчестиот [[Јагленска анализа#Анализа на јаглен според ранг|вид на јаглен]]
|image_size=258px
|composition=[[јаглерод]]
|composition_secondary={{plainlist|
* [[водород]]
* [[сулфур]]
* [[кислород]]
* [[азот]]}}
}}
'''Јагленот'''<ref>{{ДРМЈ|јаглен}}</ref> или '''ќумур'''<ref>{{ДРМЈ|ќумур}}</ref> — силно согорлива црна или црно-кафеава [[седиментна карпа]]. Се состои главно од [[јаглерод]], [[јаглеводород]]и како и од други елементи, вклучувајќи [[сулфур]]. Заедно со битумијата ја сочинуваат групата карпи позната као каустобиолити. Настанале во текот на геолошката историја од остатоци на вишите растенија. Според степенот на карбонизација, може да биде: хумусен, [[лигнит]], мрк, [[камен јаглен]] и [[антрацит]].

Јагленот е тврдо [[фосилно гориво]] кое се добива од земјата преку јамски и површински коп. Често поврзуван со [[Индустриската револуција]], јагленот останува исклучително значајно гориво. Тој е најзначајното гориво за производство на [[електрична енергија]] (во [[термоелектрана|термоелектраните]]) во светски размери, и витална компонента за редукцијата на [[железо|железната]] руда.

Во [[Македонија]], тој е една од главните енергетски суровини. Во периодот по педесеттите години од [[XX век]], со заострувањето на нафтената криза, започнало со интензивно геолошко истражување на јаглени. Истражувањата биле позитивни и биле откриени огромни резерви на лигнит. Најголеми резерви се докажани во [[Пелагонија|пелагонискиот басен]] со 1.400.000.000 тони, потоа следуваат беровско-делчевскиот, [[Преспанска Котлина|ресенскиот]], [[Струшко Поле|струшкиот]], катлановскиот и кичевскиот басен. Во пелагонискиот басен се изградени и првите [[РЕК „Битола“|термоенергетски капацитети]] кои во моментов се стожер на електростопанскиот систем. Во кичевскиот јагленоносен басен активно работи еден термоблок ([[ТЕЦ „Осломеј“|Осломеј]]). Новите резерви овозможуваат изградба на „Битола 4“ која ќе биде поврзана преку инфраструктури со „Битола 3“, што ќе придонесе за помали инвестиции.

[[File:Tagebau Garzweiler Panorama 2005.jpg|center|1000px|thumb|Отворен рудник за јаглен во Гарцвајлер, Германија. Панорама со висока резолуција.]]
== Видови јаглен ==
[[Податотека:Coal.jpg|thumb|right|250px|Антрацит.]]
Постојат неколку видови јаглен:<ref>[http://www.stat.gov.mk/KlasifikaciiNomenklaturi/ListaNaEnergenti.pdf Државен завод за статистика, „Листа енергенти и видови енергија“], 2011, 7-8 стр.</ref>
* [[Тресет]] е запаллива, мека, порозна или компресирана, фосилна седиментна наслага од растително потекло со висока содржина на влага (90% во сурова состојба). Лесно се сече и има од светла до темнокафеава боја.
* [[Лигнит]] / кафеав (мрк) јаглен претставува неагломериран јаглен со бруто-калорична вредност помалку од 17.435 kJ/кг (4.165 kcal/кг) и содржи повеќе од 31% испарливи согорливи материи.
* Суббитуминозен јаглен претставува неагломериран јаглен со бруто-калорична вредност помеѓу 17.435 kJ/кг (4.165 kcal/кг) и 23.865 kJ/кг (5.700 kcal/кг) и содржи повеќе од 31% испарливи согорливи материи.
* [[Камен јаглен]] претставува јаглен со бруто-калорична вредност поголема од 23.865 kJ/кг (5.700 kcal/кг) за состојба без пепел, со влага и со средна стаклена маса од најмалку 0,6. Во камен јаглен спаѓаат: антрацитот, коксениот јаглен и други битуменозни јаглени.
** Антрацит е висококвалитетен јаглен што се користи во индустријата. Тој вообичаено има помалку од 10% волатили (испарливи материи кои се согорливи состојки на горивото) и висок степен на јагленисаност (околу 90%).
** Коксен јаглен е битуменозен јаглен со квалитет погоден за производство на кокс во високи печки.
** Други битуменозни јаглени (котелски јаглен) претставуваат јаглен кој се користи во котли за добивање на пареа и ги вклучува сите битуменозни јаглени кои не се вклучени во антрацитот и коксниот јаглен. Се одликува со повисок процент на испарливи согорливи материи во споредба со антрацитот (повеќе од 10%) и помал степен на јагленисаност (помалку од 90%).

==Интензитет на емисии==
[[Интензитет на емисија|Интензитетот на емисија]] е гасот од стаклена градина емитиран во текот на животниот век на создавач по единица произведена [[електрична енергија]]. Интензитетот на емисија на [[Термоелектрана|електрана на јаглен]] е висок, бидејќи тие испуштаат околу 1000 г CO2eq за секој генериран kWh, додека природниот гас е со среден интензитет на емисија од околу 500 г CO2eq на kWh. Интензитетот на емисија на јаглен варира во зависност од видот и технологијата на создавачот и надминува 1200 г на kWh во некои земји.<ref>{{cite journal |title=Real-Time Carbon Accounting Method for the European Electricity Markets |journal=Energy Strategy Reviews|volume=26|pages=100367|arxiv=1812.06679 |last1=Tranberg |first1=Bo |last2=Corradi|first2=Olivier|last3=Lajoie|first3=Bruno|last4=Gibon|first4=Thomas|last5=Staffell|first5=Iain|author6=Gorm Bruun Andresen|doi=10.1016/j.esr.2019.100367|year=2019|s2cid=125361063}}</ref>

===Енергетска густина===
[[Енергетска густина|Енергетската густина]] на јагленот е приближно 24 [[мегаџул]]и  на килограм.<ref>{{cite web | last = Fisher | first = Juliya | title = Energy Density of Coal | work = The Physics Factbook | url = http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml | year = 2003 | access-date = 27 јуни 2022 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20061107152122/http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml | archive-date = 7 ноември 2006 | df = dmy-all }}</ref> (приближно 6,7 [[киловат-час]]ови на кг). За електрана на јаглен со 40% ефикасност, потребно е проценето 325 кг јаглен да напојува 100 [[Ват|W]] светилка за една [[година]].<ref>{{cite web| title = How much coal is required to run a 100-watt light bulb 24 hours a day for a year?| work = Howstuffworks| url = http://science.howstuffworks.com/question481.htm| access-date = 27 јуни 2022| url-status = live| archive-url = https://web.archive.org/web/20060807235142/http://science.howstuffworks.com/question481.htm| archive-date = 7 август 2006| df = dmy-all| date = 3 октомври 2000}}</ref>

27,6% од светската енергија била обезбедена преку јаглен во 2017 година, а [[Азија]] искористила речиси три четвртини од неа.<ref>{{cite web |title=Primary energy |url=https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy/primary-energy.html |publisher=[[BP]] |access-date=27 јуни 2022}}</ref>

==Хемија==
===Состав===
[[Податотека:78. Редукција на олово (II) оксид со дрвен јаглен.ogg|250п|мини|десно|[[Оксидационо-редукциона реакција|Редукција]] на [[олово(II) оксид]] со дрвен јаглен.]]
Составот на јагленот е заведен или како приближна анализа ([[влага]], испарлива материја, фиксен [[јаглерод]] и [[пепел]]) или крајна анализа (пепел, јаглерод, [[водород]], [[азот]], [[кислород]] и [[сулфур]]). „Испарливата материја“ не постои сама по себе (освен некој адсорбиран метан), туку ги означува испарливите соединенија што се произведуваат и исфрлаат со загревање на јагленот. Типичен битуменски јаглен може да има крајна анализа на сува, без пепел основа од 84,4% јаглерод, 5,4% водород, 6,7% кислород, 1,7% азот и 1,8% сулфур, на тежинска основа.<ref name=Perry>{{cite book |editor1-last=Robert Perry |editor2-last=Cecil Chilton |chapter=Chapter 9: Heat Generation, Transport, and Storage|first=William|last=Reid|title=Chemical Engineers' Handbook |date=1973 |edition=5}}</ref>

Составот на пепелта, даден во однос на оксиди, варира:<ref name=Perry/>
{| class=wikitable
|+ Состав на пепел, тежински процент
| {{хем|SiO|2}}|| 20-40
|-
| {{хем| Al|2|O|3}}||10-35
|-
| {{хем|Fe|2|O|3}}||5-35
|-
| CaO||1-20
|-
| MgO||0.3-4
|-
| {{хем|TiO|2}}||0.5-2.5
|-
| {{хем|Na|2|O}} & {{хем|K|2|O}}||1-4
|-
| {{хем|SO|3}}||0.1-12<ref>Комбинира со други оксиди да направи сулфати.</ref>
|-
|}

Други помали компоненти се:
{| class=wikitable
|+ Просечна содржина
! Супстанца !! Содржина
|-
| [[Жива]] (Hg)
|align=right| {{val|0.10|0.01|u=ppm}}<ref name="lab_hg">{{cite web|title=Mercury in coal: a review; Part 1. Geochemistry |author=Ya. E. Yudovich, M.P. Ketris |url=http://www.labtechgroup.com/support/hg-1-yudovich.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20140901135845/http://www.labtechgroup.com/support/Hg-1-Yudovich.pdf |archive-date=1 септември 2014 |date=21 април 2010 |access-date=22 February 2013 |publisher=labtechgroup.com |url-status=dead |df=dmy }}</ref>
|-
| [[Арсен]] (As)
|align=right| {{nowrap|1.4–71 ppm}}<ref name="usgs_fs2005">{{cite web|title=Arsenic in Coal|url=http://pubs.usgs.gov/fs/2005/3152/fs2005-3152.pdf|date=28 март 2006|access-date=27 јуни 2022|publisher=pubs.usgs.gov|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20130509051812/http://pubs.usgs.gov/fs/2005/3152/fs2005-3152.pdf|archive-date=9 мај 2013|df=dmy-all}}</ref>
|-
| [[Селен]] (Se)
|align=right| {{nowrap|3 ppm}}<ref name="acs_env">{{cite book|title=Selenium in Our Environment – Trace Elements in the Environment|volume=123|page=96|doi=10.1021/ba-1973-0123.ch006|date=1973|chapter=Selenium in Our {{sic|Enviro|ment|nolink-y}} |series=Advances in Chemistry|last1=Lakin|first1=Hubert W.|isbn=978-0-8412-0185-9}}</ref>
|}

== Поврзано ==
*[[Течен природен гас]]

== Јагленот како тема во уметноста и во популарната култура ==
* „Јаглен“ — песна на македонскиот поет [[Блаже Конески]] од 1955 година.<ref>Блаже Конески, 'Везилка''. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 42.</ref><ref>Блаже Конески, ''Збор и опит 1''. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 52.</ref>
* „Јагленари“ - песна на македонскиот поет [[Анте Поповски]].<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 65.</ref>
* „Скици нацртани со јаглен“ - [[новела]] на полскиот писател [[Хенрик Шенкевич]]; објавена на македонски јазик во превод на Филип Димовски и Наталиа Лукомска во истонасловената збирка (Бегемот, 2012).

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Енергија}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Јаглен| ]]
[[Категорија:Горива]]
[[Категорија:Седиментни карпи]]
[[Категорија:Стопанска геологија]]
[[Категорија:Цврсти горива]]
Предлошки на страницава:
Назад на Јаглен.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Јаглен“