Mpampiana-dalàna

Ny mpampiana-dalàna na mpanoradalàna dia vondron' olon-kendry niasa nandritra ny vanimpotoan' ny Tempoly Faharoa. Ny vanimpotoana niasany dia mety nandritra ny an' ny Fivoriambe izay niantomboka tamin' ny andron' i Ezra na Esdrasa, izay sady lohan' ny mpanoradalàna no filoha voalohan' ny Fivoriambe, ka nifarana tamin' ny andron' i Simôna ilay Marina. Ny anjara asan' izy ireo dia ny mamaky eo anatrehan' ny vahoaka ny Tanakh (Baiboly hebreo) sady manazava izany. Atao hoe סופרים / Soferim, izay midika hoe "mpanoratra", izy ireo amin' ny teny hebreo.

Ny mpampiana-dalàna tamin' ny voalohany dia ireo mpanao dika mitovy ny bokin' ny Lalàna (Torah) na mpitan-tsoratra, nefa niova miandalana ho mpitan-tsoratry ny tanàna na mpitan-tsora-panjakana izany taty aoriana. Olona mivelona amin' ny fanoratana ny mpanoradalàna izay matetika manao fivoasana ara-bakiteny ny Lalàna sady nampifantoka ny asany amin' ny fandinihana ny Soratra Masina. Misy ny mpanora-dalàna fariseo sy ny mpanora-dalàna sadoseo ka tsy mitovy sady matetika mifanohitra ny fomba fanaovany fivoasana ny Lalàna sy ny fitsipika ao amin' ny fivavahana sy fiarahamonina jiosy. Taorian' ny faharavan' ny Tempoly Faharoa dia ny mpampiana-dalàna no lasa nitahiry ny fivavahana jiosy.

Antoko sy firehana matanjaka tao amin' ny jodaisma

• Sadoseo na Sadoseanina
• Fariseo na Farizianina
• Eseniana
• Filôzôfia Fahefatra

Antoko sy firehana hafa tao amin' ny jodaisma

• Nazôreana na Nazareana
• Zelôta
• Mpanoradalàna na mpampiana-dalàna
• Ebiônita
• Elkasaita
• Hasideana
• Bôetosiana
• Jiosin' i Elefantina