Achillea millefolium

Quella vos chi l'è orfena, o ben la gh'ha minga di conligament che riven de alter vos.

Meten dent almen vun che 'l vaga ben e toeu via quella vis chi.

Achillea millefolium
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Subclassa: Asteridae Ùrden: Asterales Famìa: Asteraceae Sota-famìa: Asteroideae Stìrpa: Anthemideae Zèner: Achillea Spéce: Achilea millefolium
Nomm binomial
Achilea millefolium L., 1753

Achillea millefolium L. l'è 'na piànta erbàcea perène de la famìa de le Asteraceae. La g'ha 'n rizòma ramificàt che va dr a tèra e 'n gamp drit e'ndóche 'n sìma vé fò dei corimbi che pórta diversi capulì de fiùr profumàcc biànch o che tìra al ròza. La g'ha 'n aparènsa cespitùza sura de töt per vìa de le fòie 'n gran frastaiàde tìpiche de chèsta spéce.

La tradisiù la dis che l'Achile, el gueriéro gréco, el g'ha cüràt con chèsta le ferìde dei sò compagn de batàia, endèl asédio de Troia; de ché vegnarès el nòm del zèner botànich. La legènda la öl che 'l sàpe stat el sò maèstro Chirone a 'nsegnàga che l'Achilèa la gh'ìa la proprietà de fà cicatrizà le ferìde. El nòm de la spéce 'nvéce el vé de la fùrma de le sò fòie, 'n gran tat frastaiàde, che le par furmàde de mìla fuiulìne pesène.

La fùrma biològica de chèsta piànta l'è H scap cioè emicriptòfita scapùza.

Segondàrie de rizoma.

• La part che rèsta sóta tèra (part ipogèa) la g'ha dei rizòmi a andamènt orizontàl. A l'estremità de chèsto rizòma pöl bötà de le pàrcc aèree nöe co fòie e fiùr, e dei stulù ipogèi.
• La parte aèrea (epigèo) l'è striàda pilùza, la stà sö drìta e l'è ramificàda. La pöl rià 'nfìna a 50 – 100 ghèi.

Le fòie i è de dò a trè ólte penatozète, con dei lòbi bèi lanceolàcc (ma bèi destacàcc l'ü de l'óter) a 2 a 2 simétrich respèt a l'as principàl. I pöl rià a 20cm de longhèsa. Larghèsa màsima 3 – 5 ghèi. Le fòiie bazài le g'ha 'l gambì e i è piö lónghe de chèle che ve sö dré al gamp. En piö le g'ha 'na ràchine strèta e mìa alàda (grandèsa màsima 1,2 mm). Le fòie del gamp i è piö pesène e le g'ha mìa 'l gambì (sèsii), e i è piö bèle destacàde de chèle sóta.

I capulì i è làrch 'nfìna a 8 mm. L'envòlucro a fùrma presapóch de öf, l'è cumpunìt de squàme ach ovàde co l'òrlo membranùs. El pöl véser lónch enfìna a 5 mm.

• I fiùr estèrni de la 'nfiurescènsa i è 5 i è tridentàcc (a tré lòbi) co órghegn feminìi apéna, ligulàcc biànch o ròza. La lìgula la pöl rià a 2 mm.
• I fiùr centrài de la 'nfiurescènsa i g'ha 5 pétali bianch-zaldì e i è ermafrudìcc. Grandèsa del tùbulo: 2 mm.
• Fiuridüra: en primaéra - autùno.
• Empulinamènt per mès dei insècc.

El fröt l'è 'n achénio indeiscènt sènsa pàpo. Grandèsa del achénio: 1,7 ÷ 2 mm

L'è 'na spéce che se tróa facilmènt endèl'Itàlia setentriunàla. El crès endèi pràcc mìa cultiàcc e dré ai sentér enfìna ai 2200 méter s.l.m. Endèi mucc la preferés i pracc de mut e le préde ömede. La patés mìa la sèca e gnànche 'l frèt, ma la se fà mìa se l'ambiènt l'è tròp ömet. Fò de l'Itàlia la crès suratöt endèl emisfér nòrt de la Siberia a l'Himalaya.

• 
  Achillea millefolium (detài de la 'nfiurescenza)
• 
  Achillea millefolium (enfiurescènsa)
• 
  Achillea millefolium (enfiurescènsa, gamp e fòie)
• 
  Achillea millefolium, varietà ròza (enfiurescènsa)
• 
  Achillea millefolium (enfiurescènsa)
• 
  Achillea millefolium, detài de 'na fòia caulìna

• Wolfgang Lippert Dieter Podlech, Fiori , TN Tuttonatura, 1980.
• Roberto Chej, Piante medicinali , Milano, Arnoldo Mondadori Editore, 1982.
• Maria Teresa della BEFFA, Fiori di montagna , Novara, Istituto Geografico De Agostini, 2001.
• Giacomo Nicolini, Enciclopedia Motta Botanica , Milano, Fedeico Motta Editore, 1960.
• Sandro Pignatti, Flora d'Italia. Volume terzo, Bologna, Edagricole, 1982, pag.83. ISBN 88-506-2449-2
• Funk V.A., Susanna A., Stuessy T.F. and Robinson H., Classification of Compositae in Systematics, Evolution, and Biogeography of Compositae, Vienna, International Association for Plant Taxonomy (IAPT), 2009.

• Fungoceva.it. URL consultad in data 16-09-2007.
• Flora delle Alpi Marittime. URL consultad in data 16-09-2007.
• Catalogazione floristica - Università di Udine. URL consultad in data 16-09-2007.
• Flora Italica. URL consultad in data 16-09-2007.
• Botanica Sistematica. URL consultad in data 16-09-2007.