Vòigu

Vòigu (o Vòrgu - in italiàn Vargo) l'è 'na frasción de Stasàn, pruvéincia ‘d Lisàndria, in Piemónte.

Vòigu u s' tröva 'ntè i Preapenéin Ligure a 400 métri s.l.m. Geugraficamàinte i paìze l'è müssu ‘nsümma ‘d nà cósta fra due rìve ch'i vòn zü tanti métri. Féin ai 1928 Vòigu l'è stó cumüne, pöi l'é stó suprèsu e l'è gnüu frasción de Stasàn. U s' pö rivòghe dai caséllu autostradòle ‘d Seravòle pasàndu da Stasàn. U gh’ò suta a lè a pianüa du Scrivia da Casàn a Növe e, guaciànda ‘ndè ch’u s’lèva u sù, u se slónga versu ei Baosche e Surli e, da lì u s’rìva pöi a Gheibogna e ai prümi custiö d’Turtóuna. Da Surli u gh’è n’ótra strò ca vò šü ai Munestè e versu ei Buibea da ‘ndè ch’u s’vò sü ‘nti strèce o šü ‘nta bosa pianüa.

Voigu l’èa n’paìše dei mediuèvu ch’lè minsunó a partì da u XII seculu. A só pušisión a piašìva šò da teimpu ai sciùi Fieschi d’Šèna che versu a fèin’ dei хⅴ seculu i l’hàn’ müsu n’sème a Gheibogna e Grundóuna ai só puteri. ‘Ntei 1547, dópu a fregatüa ch’l’avèva pensó d’dò ei cónte Giàn Luigi Fieschi a Andrea Dória, Voigu u gnìva l’vó ai Fieschi e dó ‘ntei 1548 ai preincipe Andrea Dória; csì u gnìva dó anche ai só eredi. Ei paìše d’Voigu lè restó di Dória fèin’ a che Napuleón Bunapòrte l’hò prüibìu ‘ntei 1797 ai preincipi e ai cónti de cmandò n’süma di paìši. Voigu u entrèva 'n Piemónte ‘ntei 1859 e lè stó cumüne fèin’ ai 1928; da alùa e fèin’ a ‘ncö, l’è suta ai cumüne de Stasàn.

I posti chè vège da ricurdò i són:

• a Paróchia focia ‘ntei 1801, l’vò da quela dei Cüdghè. L’èa stò tiò sü cmè caplèta d’S.Agustèin, che pöi lè stò sgrandìa aä drìcia e a šnìstra e, da alùa, lè gèša paruchiole.

• a caplèta da Madóna dl’Anunsiò ch’lè atocu aä strò ca vò n’castè. Anche se ‘ncö a gh’ò ei pasogiu per cóntu só, lè stò tiò sü ‘ncù ei castè cmè ch’u s’vèga daä pórte d’drè da caplèta e dai müri spèsi. A caplèta lè stò rnuvò bèn bèin indrèinta ‘nt’i àni nuvànta du növsèintu.

• ei castè, ch’u vèna minsunó a prüma vóta u pò ‘ntei 1157 ma i müri di ‘ncö, da cmè chi són fòci, i dìša chi sia dei xⅴ seculu ‘ncù di mudifiche. A porte ca fò pensò pü tàntu lè u turón rutóndu pü ótu dei palosiu.

• L’afòri pü presiùšu di Vaighèini lè u só aquedótu, chi l’hàn fóciu lù versu ei 1920 e, da alùa u pórta sèimpre l’ègua da bève ai paìše. Lè prensipió tütu ‘ndè ch’u suršìva l’ègua aä “Funtàäna di lódri” ‘ntu riò suta aä Madóna da Nèive ‘ndè chi gh’àn’ fóciu a vòsca. Tra a prüma e a secónda guèra mundiòle l'è stó sgradìu l’aquedótu a tüte i chè dei paìše. Nti òni sesànta ‘iàn purtó a curèinte ‘ncù na pómpa ‘nta vósca e, ‘nti òni utànta, lè stó rifóciu bóuna pòrte dl’aquedótu. U rèsta n’mistèru peichè a s’cióma “ Funtàäna di lódri “ ‘ndè chu suršìssa l’ègua; i dìša ch’u sìa duvüu ai póstu scùšu ‘ndè chi s’truvèva i lódri da ‘nlùa per spartìse i só rubaìsci.

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vòigu