Helikopter

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Oeals. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Eine helikopter, wentelwiek of hefsjroefvleegtuug is ein vleegtuug mit eine (of twee) grote rotor(s) mit ein verticaal as. Helikopters höbbe ten opzichte van vleegtuuge (mit oetzonjering van'ne Harrier, Yak-38 en'ne F-35 ) 't veurdeil det ze verticaal kinne opsjtijge en lanje, in'ne loch sjtil kinne hange en ziejwaerts en achteroet kinne vleege. Ze waere daorom biejveurbeeldj väöl ingezatj biej reddingsacties. Daonaeve zeen d'r ouch militaire (verveur van troepe en materieel) en civiel (passageersverveur euver korte aafsjtenj en van en nao offshoreinstallaties en sjepe) toepassinge.

De allereerste helikoptervluch ter waereld waerdje op 13 november 1907 in Lisieux oetgeveurdj door de Franse fietsemaker Paul Cornu. Ziene helikopter haaj twee rotors, aangedreve door eine 24-pk-motor. Hae kwaam twee maeter baove de grondj en vloog minder es twintjig seconde. Op 24 mei 1940 veurdje Igor Sikorsky de eerste succesvol vluch oet mit eine helikopter mit eine rotor.

Net es biej ein vleegtuug haetj eine helikopter vleugels, namelik de rotorblaajer, die häör sjnelheid kriege door de motoraangedreve as wo op ze zeen gemonteerdj. De motor van eine helikopter drejtj mit ein constant toeretal omdet 't versjil in toeretal väöl te belastendj zoew zeen veur de reductie. De lifkracht weurdj oetsjloetendj mit de insjtelhook van'ne rotorblaajer geregeldj.

Taegeliek mit de lift ontsjtuitj d'r ein tangentieel krach die de helikopter leutj drejje in'ne taege-euvergesjteldje richting van'ne drejrichting van'ne rotor. Om dit ongewins effect te compensere höbbe de meiste helikopters eine sjtertrotor. De piloot kan mit pedale de insjtelhook van'ne sjtertrotor verangere, womit de richting van'ne romp kan waere geregeldj.

Sommige helikopters, zowie de Chinook, Kaman en alle modelle van Kamov, höbben geine sjtertrotor maar twee hefrotors die in taegegesjteldje richting drejje. D'r waere ouch helikopters geboewdj mit twee baove ein geplaatsdje rotors die in taegegesjteldje richting drejje, maar waal dezelfdje lif gaeve. De Chinook weurdj ouch door de Keuninklikke Lochmach gebroektj.

Ouch is op dit gebied geëxperimenteerdj mit reactieaandrieving (sjtraolmotors) aan'ne rotortips (biejveurbeeldj 't Nederlandse ontwerp NHI H-3 "Kolibri"). Hiejbiej weurdj gein koppel op'pe rotoras oetgeoefendj. Door vrieving zal de helikopter in dezelfdje richting es de rotor gaon drejje, maar det effect is sjlechs klein te compensere mit roere.

D'r is zelfs eine helikopter dinkbaar zônger extra rotor, wobiej de individueel rotorblaajer bewaeginge make zowie de vleugels van eine vogel. Veur dees bewaeging is ein ingewikkeldje aandriefas neudig.

Om veureuver of achtereuver te helle (pitch) of ziejwaerts te helle (roll) weurdj de insjtelhook van'ne hoofdrotorblaajer mit behulp van ein tumelsjief (Ingels: swash plate) tiedes 't rotere cyclisch verangerdj naogelang de positie. Om veureuver te helle biejveurbeeldj sjtaon de blaajer sjuuner es ze zich aan'ne achterkantj bevinje en minder sjuun aan'ne veurkantj. Hiejdoor kriegtj de rotor aan'ne achterkantj meer opwaertse krach, heltj 't toesjtel veurwaerts en vluugtj 't ouch veurwaerts. Door de hook van alle rotorblaajer taegeliek te variëre kan ein verticaal bewaeging waere gemaaktj.

Aangezeen de meiste groter helikopters waere aangedreve door eine gaasturbinemotor (meistal twee) is d'r sjpraoke van ein sjtationair rotortoeretal. De gaasturbinemotor zelf besjtuitj eigelik oet twee gedeiltes, de compressorsectie aangedreve door de gaasproducerturbine en'ne powersectieturbine (vriej turbine). Biej 't verhoge van'ne helling van'ne rotorblaajer (verhoge van'ne vraog nao lif) zal door de mechanische koppeling tösse vriej turbine en'ne versjnellingsbak dae de rotorblaajer aandrieftj, 't toeretal (N2) van dees turbine wille zakke. Es gevolg hiejvan daaltj ouch 't compressortoeretal (N1).

Door de powerturbineregelaer (de bewaker van zien toeretal) weurdj dit geregistreerdj en doorgegaeve aan'ne brandjsjtofregelaer, wodoor ein aangepasdje hoeväölheid brandjsjtof ingesjpaote weurdj in'ne verbranjingskamer, wodoor de compressorsectie weer meer vermoge levertj aan'ne gaasproducerturbine toetdet ein nuuj aevewich is bereiktj.

Omgedrejdj vindj ditzelfdje proces plaats biej verlege van'ne vraog nao lif, hiejbiej wiltj de powerturbine zien sjnelheid verhoge door eigelik ein teväöl aan toegeveurdje brandjsjtof aan'ne verbranjingskamer, de powerturbineregelaar geuftj den ein signaal nao de brandjsjtofregelaer dae dan de brandjsjtof "knieptj" toet 't juuste toeretal.

Helikopters sjtorte neet vanzelf neer es de motor zoew oetvalle. Door de dalende bewaeging bewaegtj de loch door de rotors en blieve die in bewaeging (windjmeule-effect). Dees techniek hétj autorotatie, de helikopter gedreugtj zich dan es eine autogyro. Doordet de hoofdrotor en'ne sjtertrotor mechanisch verbonje zeen, kan de piloot 't toesjtel nog sjteeds besjture en ein noodlanjing make, es 't toesjtel hoog genog of sjnel genog vluugtj.

• Militair gebroek
  • AH-1 Cobra
  • CH-47 Chinook
  • UH-60 Black Hawk
  • AH-64 Apache
  • Eurocopter Cougar
  • Eurocopter Tiger
  • H-3 Sea King
  • Kaman HH-43 Huskie
  • Mil Mi-24
  • Mil Mi-26
  • Westland Lynx
  • NH 90
  • Flettner Fl 282 "Kolibri"

• Civiel gebroek
  • Erickson Air Crane
  • Sikorsky S-61
  • Sikorsky S-76
  • Aérospatiale Alouette III
  • Aérospatiale Gazelle
  • Aérospatiale Dauphin
  • Aérospatiale Puma

D'r waere naeve modelvleegtuuge ouch modelhelikopters gebroektj biej 't modelvlege. Dees helikopters waere radiografisch besjtuurdj en kinne op häöre kop vlege en loopings make.

• ((en)) Werking van'ne rotor
• Lifeliner helikopters
• Marine Lochvaart Deens
• SAR helikopters Leeuwarden
• Foto's van helikopters

Dit artikel is vertaaldj in 't Oeals vanoet de Nederlandstalige wikipedia