سەیید رزا
سەیید رزا | |
|---|---|
 سەیید رزا | |
| ژدایکبوون | 1862 |
| مرن | 15ێ چریا پاشین ا 1937ان (75 سالی) خارپێت |
| سەدەما مرنێ | ژئا لیێ دەولەتا ترک ڤە هاتیە داردەکرن |
| بەرناڤ | لاجێ بابۆیی |
| خەبات | سەرهلدانا دەرسمێ |
| مەزهەب | ئەلەویتی |
| حەڤژین | ئانی خاتوون |
| زارۆک | |
| دێ وو باڤ |
|
| مالبات | شێخ حەسەنان |
بگوهێرە | |
سەیید رزا (ژدب. 1862 ل گوندێ لرتیکا پلوورێ، هەرێما دێرسم − م. 15ێ چریا پاشین[2]ئا 1937 ل خارپێتێ) رێڤەبەرەکە کورد بوو کو رێبەرێ سیاسی یا دێرسمێ، کەسایەتێ دینیئوو یەک ژ پێشەنگێن سەرهلدانا دێرسمێ بوو.
ژینەنیگاری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
سەیید رزا یەک ژ چار کورێن سەییدئی براهیمێ سەرۆکێ ئەشیرا حەسەنان بوو. سەیید رزا د سالا 1862ان دە ل گوندێ لیرتکئا ب سەر ناڤچەیا پلۆرێ ژ داییک بوویە.[3] سەیید رزا پشتی مرنا باڤێ خوە (سەییدئی براهیم) ل سەر وەسیەتا وی دکەڤە شوونا باڤێ خوەئوو د شەرێ جیهانێ یێ یەکەم دەئە شیرا وی دەما کو د بن رێڤەبەریا سەیید رزا دە یە ل دژی رووسانئا لکاریائۆ سمانیان دکە.[3] ل گەلئا لکاریائۆ سمانیان هنەک داخوازێنئۆ سمانیان پێک نەانیە. وەک میناک د دەما قرکرنئوو سرگوونکرنائە رمەنیان دە ژ بۆ رادەستکرنائە رمەنیێن ل هەرێما خوە ل دژیئۆ سمانیان سەکنی یە. د هەمان دەمێ دە ل هەمبەرێ رایەدارێن ترک سەرۆکێن سەرهلدانا قۆچگریێ ژی پاراستیە. پشتی دامەزراندنا کۆمارا ترک د سالا 1923ان دە، ژ بەر کو ب گرانیئۆ تۆنۆمئوو ل دەرڤەیی کۆنترۆلا کۆمارا ترک بوو، سەیید رزائوو حەرێما دەرسمێ ژ بۆ هکوومەتا ترک وەکێ هەدەف هاتبوو دەستنیشانکرن.[3] پشتی کو د سالا 1934ان دە زاگۆنا بجهبوونێ کو پۆلیتیکایەکەئا سیمیلاسیۆنێ بووئوو د سالا 1935ان دە قانوونا دەرسمێ هاتیە دەرخستن کو قانوونەکە دەستسەرکرنا دەرسمێ بوو، سەیید رزا دەست ل هەمبەرێ ڤان یەکان دەست ب دژبەریا دەستهلاتداریا ترک دکە.[4] قانوونا دەرسمێ هاتبوو چێکرن کو هەرێما دێرسمێ وەرە دەستەسەرکرن، ببە پارێزگەهئوو بکەڤە بن کۆنترۆلا لەشکەری یا مدووریەتا گشتی یا چارەمینئا کۆمارا ترک.[5] پشتێ ڤان هەولێن کۆمارا ترک ژ بۆ دەستەسەر کرنئوو تێکبرنا دەرسمێ سەیید رزا ناخوازە کو دەرسم وەرە داگرکرنئوو د جەژنا نەورۆزێ یائا دارا سالا 1937ان دە ل دژی دەولەتا ترک بانگا سەرهلدانێ دکە.[6]
تەرتەلەیا دێرسمێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
گۆتارا بنگەهین: سەرهلدانا دێرسمێ
د رۆژێن سەرهلدانا قۆچگریێ دە کۆمەکە چەکدار، چوون دێرسیمێئوو برقیەەکە کو پشگتگریێ ددە سەرهلدێران، کشاندن. سەیید رزا، پشتی سەرهلدانا شێخ سەیدئا لیکاری دا کۆچبەران. بەری سەرهلدانا دێرسمێ سەیید رزا، ل هەمبەری گومانائۆ پەراسیۆنێ ب ل سەرەکەئە شیران رێ هەڤدیتنێ چێ دکە کو د ناڤا خوە دە یەکیتیێ چێ کن. د دەمەکە کو ل دێرسیمێ سەرهلدانێ بەردەوام دکر، د 5ێئی لۆنا 1937ان دە رایەدارێن هکوومەتێ ژ بۆ هەڤدیتنان لئە رزینگانێ بانگی سەیید رزا دکن. سەیید رزا، د رەیا ئەزرگانێ دە تێ گرتنئوو وی دبن ئەلەزیزێئوو ب بەرداریە تێ دارازخواری کرن.
سەرۆکێ سەرهلدانا دەرسمێ، سەیید رزا، د 15ێ چریا پاشینئا سالا 1937ان دە، ب تەڤاهی شەش هەڤالێن خوە ڤە، ژئا لیێ رەژیما ترکیێ ڤە هاتن داردا کرن.
چار تێکۆشەرێن دن ژی بەرێ ب سزایێ بەرداریە سزا دکن، پاشێ سزایێ وان وەردگەرینن گرتی بوو نێ. حن ژ وان ژ ل سەر 90 سالی رێ بوون، ترکان نەخوەستن ناڤێ خوە خراب بکن. لێ هەرچەندی گۆری زاگۆنان دڤیا بوو سەیید رزا ژی دارڤە نەکران، سالێن وی ب قانوونی مەزن دکنئوو بەرداریا دکن.
سیاسەتمەدارئوو تێکۆشەرێن دارڤەکری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- سەیید رزا
- رەسک حوسەیینێ لاوێ سەیید رزا
- سەید حوسێن، سەید ووشێن، سەید حوسێنێ شێخی
- فندقئا خایێئوو سڤی، فندقێ لاوێ قەمەر
- حەسەنئا خایێ دەمەنی، حەسەنێ جبۆ، حەسەنێ لاوێ جەبرایل
- حەسەنێ قورێشی، حەسەنێ لاوێئوو لکیە
- ئەلیئا خایێ میرزا،ئە لیێ لاوێ میرزائە لی
کەسێن ژ بەرداریە فلتی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- جەبرایلئا خایێ دەمەنی، جڤێ کەژی، جبۆیێ دەمەنی
- قەمەرئا خایێئوو سڤی
- قەمەرئا خایێ حەیدەری، قەمۆیێ حەیدەری (96 سالی یە 31 سال جەزا ددنێ، د زیندانێ دە ژیانا خوە ژدەست ددە)
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ئانف: کەچا سەیید رزا لەیلائا گلار وەفات کر
- ^ م. کالمان (1995) بەلگە ڤە تانکلاریلا دەرسم درەنشلەر. نووژەن، ستەمبۆل; جومهوریەت، 16.11.1937: "سەید رزا لە 6ئا ڤەنەس دüن دامئە دلدلەر."
- ^ ا ب ج "سەرهلدانا دێرسمێ - سەیید رزا" (پدف).
- ^ "وەقفائی سمایل بەشیکچی - قانوونا دەرسمێ". ووو.سمالبەسکجڤاکف.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 14 چریا پاشین 2024.
- ^ تöرنە،ئا ننکا (2019). دەرسم - گەۆگراپهە دەرئە رننەرونگەن:ئە نەئو نتەرسوجهونگ ڤۆن نارراتڤەن üبەر ڤەرفۆلگونگئو ند گەوالت. وۆرلدسئۆ ف Iسلام. بەرلن بۆستۆن: دە گرویتەر. Iسبن 978-3-11-062771-8.
- ^ ستراسسەر، سابنە;ئا کچıنار، موستافا (2016). نۆوجکا، ماگدالەنا; Šەربەدžژا، ڤۆژن (ەدیتۆر). دەرسمئا جرۆسس بۆردەرس: پۆلتجال ترانسمتتانجەس بەتوەەن تهە کوردسه-تورکسه پرۆڤنجە تونجەلئا ندئە ورۆپە (بئی نگلیزی). لۆندۆن: پالگراڤە ماجمللانئو ک. رر. 143–163. دۆ:10.1057/978-1-137-60126-1_7. Iسبن 978-1-137-60126-1.
