فەرزەندە بەگ

فەرزەندە بەگ
فەرزەندە بەگ
ژدایکبوون	1889/1892; باکورێ کوردستانێ
مرن	1933; ئیران
سەدەما مرنێ	ژەهرکرن
ئەسل	کورد
حەڤوەلاتی	کۆمارائا گریێ
پیشە	پێشاوا
سەردەم	سەدسالا 19انئوو 20ان
باندۆربار	شێخ سەید
دین	ئیسلام
زارۆک	ئەلفەسیا
دێ وو باڤ	سلێمانێئە همەد (باڤ); ئاسیا خانم (دێ);
مالبات	حەسەنان
	بگوهێرە

فەرزەندە بەگ، باڤێئە لفەسیا، سوارێئە زناور، فەرزەندێئە مەر (ژدب سالا. 1889/1892 ملازگر - م. سالا 1933 د زندانێ قاسرێ قاجاری ل تەهران، ئیران) لەشکەر، فەرماندارئوو شۆرەشڤانەکی کوردئە .

ژیان

فەرزەندە بەگ کورێ سلێمانێئە همەدئە . ناڤێ دیا ویئا سیا خانمئە . ژئێ لا حەسەنانئە . د دەما ئۆسمانییان دە قەیمەقامیا ملازگرئا مووشێ دکر.^[1] ب دامەزراندنا کۆمارا رۆمێ (کۆمارا ترکیەیێ)ئوو دەست پێ کرنا سیاسەتا قر کرنا کوردان ڤە، دەست ژ قەیمەقامیێ ڤەدکشینەئوو تەڤلی سەرهلدانێن گەلێ خوە دبە.ئە و یەک ژ پێشاوایێن سەرهلدانائا گریێ یە.

ل دووتاخێ، پانۆس، چیایێ کورتک، خنووس، کۆپ، ملازگرئوو چەولیگێ ب هێزا پێشمەرگەیێن خوە ڤە دەربەیێن مەزن لئا رتێشا ترکان دخە. د سەرهلدانا شێخ سەیدێ پیرانێ دە ب تەڤیئە شیرا خوە جه دگرە.

مرۆڤەکە نووژەن، جوانمەردئوو زانا بوویە. ل یەکیتیائە شیران گەریایە، خوەستیە تەڤاییائێ لێن کورد ل دژی زۆرداریا کۆمارا رۆمێ ب رێخستن بکە. پشتگرریا خزانان دکە، پرانیائە ردئوو ملکێن مالباتا خوە د ناڤا خزانان دە پارڤە دکە. دیا ویئا سیا خانم ژئێ لا سپکان، کەچا حەجی یووسف پاشا یە.^[2]

د سەرهلدانائا گریێ دە پشتی ئیهسان نووری پاشائوو برۆیێ حەسکی تێلی (براهیم پاشا)،ئە و تێ.ئە و ب لەهەنگێن وەکی خالس بەگ، نادر بەگئوو مەمۆ بەگ (زارۆکێن کۆر حوسەیین پاشا)، کەرەمێ قۆلاخاسی، رەشۆیێ سلۆ، سەییدخان، ئەلیجانئوو زاهرئا خا رە هەڤالتیێ دکە، ب وان رە لئا رتێشێن رۆمێ (ترک)ئوو فارسان دخە.

دەرباسی رۆژهلاتێ کوردستانێ دبن

پستی شکەستنا هێزا سەرهلدانا شێخ سەید ب تەڤی پێشمەرگەیێن خوە یێن سواری تەڤلی سەرهلدانائا گریێ دبە. د بن فەرمانداریائی هسان نووری پاشا دە، ل ترکان دخن. حەیا ئەزرگانێ سەفەران دکنئوو ل بارەگەهێن ددن. شەرێ گەریللا دمەشینن.

ب تێکچوونا سەرهلدانائا گریێ ڤەئی جار ژی دەرباسی ئیرانێ دبن کو ب تەڤی کوردێنئی رانێ خوە ژ نوو ڤە برێخستن بکن. لێ،ئا رتێشائی رانێ ژی، ل سەر داخوازا ترکان ل بەندا وێ نە. وەکی هەر جارێ، دەولەتێن داگرکەر دیسائا لیکاریا هەڤوودو دکرن. دەولەتائی رانێ ژێ داخوازا تەسلیمبوونێ دکن کو روومەتا وان بشکینە. پێشمەرگەیێن کورد ب توندی ڤیا رەد دکن.

د ناڤا هێزێن فارسانئوو پێشمەرگەیێن کورد دە، شەرێن دژواریئوو تێر خوینی پێک تێن. ب تەخمینی هێزائا رتێشائی رانێ 6-7 هەزار لەشکەرئە . فەرماندارێ وان ژی کەلبئە لیخان نەخشیوان بوویە.

حەژمارا پەشمەرگەیان کو برۆیێ حەسکی تێلیئوو کەرەمێ قۆلاخاسی ژی د ناڤا وان دە نە، ل دۆرا 800 کەسی یە کو ژ وان ژی قسمەکێ نە بچەک ن، سیڤیلئوو بریندار ن. گۆری هن چاڤکانیان بەس 150-200 شەرڤان ن،ئێ ن دن ژن-زارۆکێن ژ بەر کۆمکوژیا ترکان درەڤن ن.

ژ پێشمەرگەیان باڤێ فەرزەندە بەگ سلێمانێئە همەد، کەرەم بەگێ زرکانی،ئە بدلباقی، شەمسەدینێ خالدئوو ل دۆرا 150 سیڤیلئوو پێشمەرگەیێن تەمەنجوان شەهید دکەڤن. فەرزەندە بەگ ژی بریندار دبە.

پێشمەرگەیێن ساخ دمینن ل دژی فارسان تاکتیکێن نووژەنئێ ن شەر دجەربیننئوو زیانێن مەزن ددنئا رتێشا فارسان. خوە دگهینن سمکۆئا خایێ شکاکی. ب تەخمینی هەیا کو خوە دسپێرن سمکۆ، 700-800ئە سکەرێن فارسان، گەلەک سیڤیلئوو 50-60 ژی پێشمەرگە ژیانا خوە ژدەست ددن.

"فەرزەندە تو ل کوو یی؟!"

فەرزەندە بەگ ب دو یان سێ گولەیان بریندارئە . ب شکەستنا سمکۆ ژی تێ دیلگرتن. دەولەتائی رانێ وی داڤێژە زیندانێ.ئە و ل زیندانێ ژی ژ کوردان رە دبە پشت. ب فەرمانا شاه ب ژەهرێ تێ کوژتن. دخوازن بێژن "فەرزەندە بەگ ژ قەلسیان ژەهر خواریە، خوە کوژتیە".

حەڤژینا وی بەسرا خانم چەند جاران تێ دیتنا فەرزەندە بەگ لێ وێ ژی قەدەخە دکن. ب فەرمانەکێ ناهێلن بەسرا خانم ڤەگەرە کوردستانا باکور، ناڤ خزمێن خوە. لئی رانێ بێ پەرەئوو بێ کەس دمینە. پارسێ دکەئوو پەرە ژ فەرزەندە بەگ رە دشینە زیندانێ. پشترە هشێ خوە وندا دکەئوو تەنێ گۆتنا "فەرزەندە تو ل کوو یی؟!" ددە سەر زمانێ خوە.

ئاقووبەتا بەسرا خانمێ نایێ زانین. دەربارەیێ وێئوو سیڤیلێن کو خوە ژ کۆمکوژیێن ترکان دفلتیننئوو دسپێرن کوردێنئی رانێ دە هەمیئا گاهی دئا رشیڤێن دەولەتائی رانێ دە نە. مخابنئە و ژی وەکی دەولەتا ترکئا ن وانئی مها دکن،ئا ن ژی دەرناخن رۆناهیێ.

ئاگاهیێن د دەستێن مە دە هەنە ژ گۆتنئوو شاهیدیان، ژ نڤیسێنئی هسان نووری پاشا، ژ سمکۆ، ژ هەلبەستڤان ئۆسمان سەبریئوو سترانێن دەنگبێژان ن.

نڤیسکار: ئێلخان پەنابەر

سترانا دەنگبێژیێ وها بەهس دکە

ڤەرسیۆنا کو دەنگبێژ رەسۆیێ گۆپالان گۆتیە


ئاسیایێ ب سێ دەنگا بانگ دکر، دگۆت: لێ لێ بەسرایێ، رەبەنێ، سبە یە شەرەک ل مە قەومی ل بەر سوورئوو بەدەنا سەلیم بەگێ ل هەوشا کافرێئە مرتوومان ژئێ ڤارا خوەدێ دە ئاسیایێ دگۆت لێ لێ بەسرایێ ئاگرێ حەلەبێ ب دەرێ مالا باڤێ تە کەتێ تو هەرە ل بەر چۆکا فەرزەن��ە روونێ بێژە فەرزەندە، مالا تە خراب بە مالا من ژی پێ رە تە دگۆت، "ئە ز فەرزەندە مە ئەز باڤێئە لفەسیا، سیارێئە زناور خوەدانێ چاپلیا پچووک م ل وەلاتێ ترکئوو فارسان دە مێر ل سەر من رە قەت تونە یە." فەرزەندە دگۆت بەسێ، بلائا گرێ کولێ ب دەرێ تە کەڤە ل پێشیا مە لەشکەرێ کەلب کورێ دێلانئە (ناڤێ فەرماندارێئی رانێ کەلبئە لیخان نەخسیوانئە ) ئەجەمئە بێ دینئوو بێئی مانئە ل سەر سەرێ مە گورمینیا تۆپانئە گرەگرا تۆمۆتیکێن ماکینەلیانئە نادە مە مۆلەتئوو تئە مانئە ئەزئێ ب جۆتێ گولێ ڤی زالمی بریندار م ئەڤا نە شەرێ حەسەنانئە ، نە شەرێ حەیدەرانئە نە شەرێ دووانزدە باڤێئە شیرانئە ئەڤ شەر، شەرێ تەڤ کوردانئە . ئەزئێ ب گولا تۆمۆتیکا ڤێ کافری بریندار م دەستێ من تەتکا مۆدۆلیێ ناگرە حەیفا من نایێ ل کوشتنا مێرانئوو شێران حەیفا من تێ ل وی هەیفی چار زابتێ ڤی کافری ل سەر مە رە سەکنینە ژ ملێ سلێمانێئە همەد باڤێ کازم ستاندن مۆدۆلیێ دە لێخن باڤێ باڤێ منئۆ لێخن سووسلەمەیان ژ ستوویێن خوە بینن قوونداخێن مارتەلیئوو چاپەلیان لئە ردێ خن ئەم هەنە ژ بەرێئوو پاش دە دژمنێ رۆمێ قاچاخئوو فیرارێ دەولەتێ نە بەرخێ مالائە مەر ن مەزنئوو بچووکێن مە رابوونە رانەبوونە مریدئوو جانفیدایێ مالا شێخ ن (شێخ سەید) لە بەلێ ژئێ ڤارا خوەدێ ڤە ل گۆهێ من خوەش تێ دەنگێ گولا تۆپێ ل مە سل کر سەوتێنا میراتا ڤێ بۆریێ گولەئوو باروودێ ڤی کافری ل مە دبارە دایێ مینانی تەڤانا گەلۆ ل بەر تاڤیێ ژئێ ڤارا خوەدێ دە تەیرێئە جەلێ ل سەر سەرێ مە کوردان رە دگەرینە ل وەلاتێ ‘ووچنجیئۆ ردیێ’ دە مێر د سەر من رە قەت تونە نە ئەڤا نە شەرێ حەسەنانئە نە شەرێ حەیدەرانئە نە شەرێ جبرانئە نە شەرێ سینکانئە نە شەرێ دووازدەه باڤێئە شیرانئە ئەڤائە جەمئە ‘بێشنجی مەزهەب’ئە نە دینئە نەئی مانئە ل قارشی شەریەتا موهەممەد ل هەمبەر مە دسەکنە ژ مە رە دخوینە مەیدانئوو فەرمانئە ژئێ ڤارا خوەدێ ڤە جنازێ سلێمانێئە همەد ب تەڤی کۆمێ حەسەنان ڤە گەلۆ ل پێش مقابلی چاڤێ منئە ئەزێ ب سێ گولێ تۆمەتیکا ڤی کافری بریندار م دەستێ من تێتکێ میراتا مۆدۆلیێ مۆدۆلیێ ناگرە دایێ رەبەنێ پێچیکا منئا شاهدێ ل من ناگەرە حەیفا من نایێ ل کوشتنا مێرانئوو شێران حەیفا من تێ ل وێ هەیفێ چار هەب ژ تخایێ ڤی کافری ل سەر مە رە سەکنینە ژ ملێ سلێمانێئە همەد باڤێ کازم دگرتن دخستن تفنگا مۆدۆلیێ لەئا خاۆ وەلە نابە بیلە نابە ئیشەڤ سێ شەڤئوو سێ رۆژئە شەر کەتیە سەر ملێ کەرەمێ قۆلەخاسی مێرەکی چێ تێ کوشتنێ ب دو گولا بریندارئە ب سۆندا مەزن سۆند خواریە تێ کوشتنێ لۆ برا ژێ ڤەنابە ئەرزئوو ئە یالێ مالائە مەر ئیشەڤ سێ شەڤئوو سێ رۆژا ل کاڤلائی رانێ دگەرە ناگەرە دەر نابینە ژ خوە رە ل سەر پشتا کهێلئوو مالەکیان لۆ برا پەیا نابی کەرەم دبێ وەز کەرەم بم ئەز کەرەم بم ئەز فرارئوو قاشقوورێ مەهکوومێ دەولەتێ بم بەرخێ مالائە مەر بم ئەزێ ب مالەکا وەکا مستەفا بەگێ رە مال بم ب شێرئوو پلنگێن گورخوار رە هەڤال بم ئەڤی کافرێ ل برا قەسرئوو قۆناخێ مە گرتنە ژ وەکی مە گورخواران رە ژ مالەکە وەکی مالائە مەرێ گولیخوور رە دبێن تڤنگێن دەستێن خوە داینن حەلا بنێرە ل ڤان تخائوو قانجارێنئە جەمان ل ڤان سێربازئوو بێسنجئوو پاپاخگەنیان ل ڤێ فەلەکا مالکمیراتئا شاشدێران ئەجەم بوویە مێرئوو دبێژە تفنگێن خوە داینن تەسلیمێ چەلەنگێن مە بن دە لێخن باڤێ باڤێ منئۆ لێخن سووسلەما ژ ستوویێ خوە داینن قوونداخێن مارتەلیئوو مۆدۆلیان لئە ردێ خن ئەم هەنە ژ بەرێئوو پاش دە دژمنێ رۆمێ قاچاخئوو فیرارێ دەولەتێ نە بەرخێ مالائە مەر ن مەزنئوو بچووکێن مە رابوونە رانەبوونە مریدئوو جانفیدایێ مالا شێخ ن (شێخ سەید)

مالپەر

/ نڤیسارەک ل سە فەرزەندە بەگ ^{گرێدانائا رشیڤێ 2011-07-26 ل سەر وایباجک ماجهنە}

چاڤکانی

^ سوسان مەسەلاس، مارتن ڤان برونەسسەن، کوردستان: ن تهە سهادۆوئۆ ف هستۆری، راندۆم حۆوسە، 1997، پ. 142. (ب نگلیزی)
^ ئو ğور مومجو، کüرت دۆسیاسı، تەکن یایıنەڤ، 1993، پ. 140. (ب ترکی)

[1] سوسان مەسەلاس، مارتن ڤان برونەسسەن، کوردستان: ن تهە سهادۆوئۆ ف هستۆری، راندۆم حۆوسە، 1997، پ. 142. (ب نگلیزی)

[2] ئو ğور مومجو، کüرت دۆسیاسı، تەکن یایıنەڤ، 1993، پ. 140. (ب ترکی)

[1]