Қатты қанаттылар бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Taxobox
| fossil_range = {{Fossil range|318|0}}<small>Late [[Carboniferous]]–[[Holocene]]</small>
|image=Colorado potato beetle.jpg
|image_caption=[[Колорадо қоңызы]]
|regnum = [[Жануарлар]]
|phylum = [[Буынаяқтылар]]
|subphylum=[[Hexapoda]]
|classis = [[Жәндіктер]]
|subclassis=[[Pterygota]]
|infraclassis=[[Neoptera]]
|superordo=[[Endopterygota]]
|ordo='''Coleoptera'''
|ordo_authority=[[Карл Линней]], 1758
|subdivision_ranks=Suborders
|subdivision=
* [[Adephaga]]
* [[Archostemata]]
* [[Myxophaga]]
* [[Polyphaga]]
}}
'''Қатты қанаттылар, қоңыздар''' ({{lang-la|Coleoptera}}) – [[жәндіктер]] класының ең ірі отряды. 


Қазба қалдықтары [[пермь кезеңі]]нің шөгінділерінен табылған. Қоңыздар жер шарында, әсіресе, [[тропик]]тік аймақтарда кең тараған. Бұлар [[Антарктида]]да, [[Арктика]]ның мұзды белдемі мен биік тау шыңдарында ғана кездеспейді.

Қазақстанда 20 мыңнан аса түрлері кездеседі. Денелерінің ұзындығы 0,3 мм-ден 155 мм-ге дейін. Екі жұп қанаттарының бір жұбы мүйізденіп, [[қанат]] жүйкелері жойылып, қатты [[элитра]] деп аталатын үстіңгі қатты қанатқа айналған. Ол, негізінен, қорғаныш қызметін атқарады. Қанатының екінші жұбы жарғақты, біріншісінен ұзындау, тыныштық қалыпта ұзынынан және көлденеңінен бүктеліп үстіңгі қанаттарының астына жиналып орналасады. Ұшар алдында үстіңгі қанаттары көтеріледі де, астынан екінші жұп жарғақты қанаттары жазылып шығады. Қоңыздардың үстіңгі қанаттары, әдетте құрсағының ұшына дейін жетіп, құрсағын толығымен жауып тұрады. Үш жұп аяқтары жүруге, жүгіруге бейімделген. Бірақ кейбір түрлерінде, мысалы, [[тақтамұрттылар]] тұқымдасының өкілдерінде алдыңғы жұп аяқтары қазуға, жүзгіш қоңыздарда артқы жұп аяқтары жүзуге бейімделген. Жұп мұртшалары және [[фасетті көздер]]і жақсы дамыған. Қоңыздардың көпшілігі қара түсті болып келеді. Кейбіреулерінің түсі жылтыр қара, көк-күлгін, әр түрлі жылтыр түсті, қоңыр. Бұлар толық түрленіп дамиды, яғни жұмыртқа ([[дернәсіл]]), [[қуыршақ]] сатысынан өтіп ересек түріне айналады. Дернәсілі [[құрт]] тәрізді, ақ түсті, жақсы дамыған басы және үш жұп кеуде аяқтары бар. Қуыршақтары ашық түсті.

Қоңыздар – [[даражыныстылар]], кейбір түрлерінде [[жыныс диморфизм]]і айқын көрінеді. Көпшілігі жылына бір рет, кейде 2 – 3 ұрпақ береді. Қоңыздар ет қоректілер және көп қоректілер болып екіге бөлінеді. 
* [[Ет қоректілер]]дің көпшілігі жыртқыштар, үш жұп аяқтарының табандары 5 бунақты, артқы аяқтарының жамбас бөлігі ұзын, құрсағының бірінші сегментін жауып тұрады. 
* Көп қоректілердің – артқы аяқтарының [[Жамбас сүйек|жамбас]] бөлігі қысқа, қозғалмалы қоңыздар. Үш жұп аяқтарының табандары әр түрлі бунақты.

Негізгі тұқымдастары: [[жапырақ жемірі]], тақтамұрттылар, [[шыртылдақ қоңыздар]], [[бізтұмсық қоңыздар]], қара денелілер, [[дәнек қоңыздар]], [[мұртты қоңыз]], [[қабық қоңызы]], т.б. Қоңыздар өте алуан түрлі және барлық жерде кездеседі. Олардың арасында жыртқыштары, өсімдік қоректілері, сапрофагтары, некрофагтары және құрлықта, топырақта, суда тіршілік ететін түрлері бар. Көпшілігі ауыл және орман шаруашылықтарының зиянкестері, сонымен қатар қоңыздар шіріген заттарды (сапрофагтар), зиянды жәндіктерді (жыртқыштар) жеп көп пайда келтіреді, табиғаттағы [[зат алмасу]]да маңызды орын алады.<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”</ref>

== Дереккөздер ==
<references/>

{{бастама}}

[[Санат:Қатты қанаттылар| ]]
[[Санат:Даражыныстылар]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Float right (өңдеу)
Үлгі:Fossil range (өңдеу)
Үлгі:Fossil range/bar (өңдеу)
Үлгі:Fossil range/marker (өңдеу)
Үлгі:Lang (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-la (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:LangWithName (кодын көру) (қорғалған)
Үл��і:Next period (өңдеу)
Үлгі:Period color (өңдеу)
Үлгі:Period end (өңдеу)
Үлгі:Period start (өңдеу)
Үлгі:Phanerozoic 200px (өңдеу)
Үлгі:Stub (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Stub-meta (өңдеу)
Үлгі:Taxobox (кодын көру) (жартылай қорғалған)
Үлгі:Taxobox colour (өңдеу)
Үлгі:Taxobox name (өңдеу)
Үлгі:Бастама (өңдеу)

Қатты қанаттылар бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қатты_қанаттылар» бетінен алынған